80000 кіламетраў пад вадой
Шрифт:
Раздзел дванаццаты
Кашалоты і кіты
Ноччу з 13 на 14 сакавіка «Наўтылус» зноў узяў курс на поўдзень. Я меркаваў, што на шыраце мыса Горн мы павернем на захад, у Ціхі акіян, і такім чынам скончым сваё кругасветнае падарожжа. Але я памыліўся: «Наўтылус» ішоў далей на поўдзень.
Куды ён накіраваўся? Да полюса? Гэта было бессэнсоўна.
Я зрабіў вывад, што дурасць капітана Нэма сапраўды апраўдвала хмурыя прадчуццё Нэда Лэнда.
Канадзец з некаторага часу перастаў гаварыць са мною аб сваіх планах уцёкаў. Ён зрабіўся менш таварыскім, няшчырым. Я бачыў, што яго мучыла наша доўгая няволя. Я адчуваў, што ў ім накіпае нянавісць. Пры сустрэчах з капітанам Нэма яго вочы запаляліся хмурым агнём, і я заўсёды баяўся, што прыроджаная гарачнасць штурхне яго на які-небудзь неабдуманы учынак.
У гэты дзень, 14 сакавіка, Кансель і Нэд Лэнд прышлі да мяне ў каюту. Я запытаўся, што прывяло іх да мяне.
— Адно толькі пытанне, прафесар, — адказаў мне канадзец.
— Я слухаю вас, Нэд.
— Колькі па-вашаму чалавек у камандзе «Наўтылуса»?
— Не ведаю, дарагі мой.
— Мне здаецца — прадаўжаў Нэд, — што кіраванне гэтым караблём не патрабуе вялікай каманды.
— Сапраўды, — адказаў я, — пры дасканаласці яго машын чалавек дзесяць каманды цалкам могуць абслужыць усе патрэбы карабля.
— У такім разе наўрад ці капітан Нэма набраў большую каманду, — сказаў Нэд Лэнд.
— Не думаю, — адказаў я.
— Чаму?
Я пільна паглядзеў на Нэда Лэнда. Няцяжка было здагадацца аб яго намерах.
— Таму што, — сказаў я яму, — наколькі я разумею характар жыцця капітана Нэма, дык «Наўтылус» не проста карабель, але ў той-жа час і прытулак для тых хто, як сам капітан Нэма, парваў усе сувязі з зямлёю.
— Магчыма, — адказаў да гэтага часу маўчаўшы Кансель, — што гаспадар мае рацыю. Але тым не менш «Наўтылус» можа змясціць толькі строга абмежаваную колькасць людзей. Ці не скажа нам гаспадар, які максімальны склад каманды можа быць на ім?
— Як я магу гэта ведаць, Кансель?
— Шляхам простага разліку. Гаспадару вядомы аб’ём карабля, а значыцца і аб’ём паветра ў ім. Ведаючы, з другога боку, якая колькасць паветра патрэбна чалавеку для дыхання і ўлічыўшы, што «Наўтылус» павінен кожныя дваццаць чатыры гадзіны падымацца на паверхню для аднаўлення запасу паветра…
Я перапыніў Канселя, бо зразумеў, куды ён гне.
— Разумею, разумею, — сказаў я. — Гэты разлік няцяжка зрабіць, але ён дасць надзвычай няпэўныя вынікі.
— Няхай будуць няпэўныя, — настойліва сказаў Нэд Лэнд.
— Вось гэты разлік. Чалавек ужывае кожную гадзіну на дыханне столькі кісларода, колькі змяшчаецца ў ста літрах паветра, або на працягу сутак яму трэба для дыхання дзве тысячы чатырыста літраў паветра. Значыцца, для таго, каб знайсці патрэбную нам лічбу, трэба толькі падзяліць ёмістасць «Наўтылуса» на дзве тысячы чатырыста.
— Зусім правільна, — сказаў Кансель.
— А як ёмістасць «Наўтылуса» складае тысячу пяцьсот тон, а ў кожнай тоне — тысяча літраў, дык агульнае ёмістасць карабля — паўтара мільёны літраў паветра; калі падзяліць гэта на дзве тысячы чатырыста… — я хуценька зрабіў на паперы разлік, — то будзе роўна шэсцьсот дваццаць пяць. Інакш кажучы, паветра, якое змяшчаецца ў «Наўтылусе», акурат хапіла-б для дыхання шасцісот дваццаці пяці чалавек на працягу дваццаці чатырох гадзін.
— Шэсцьсот дваццаць пяць! — усклікнуў Нэд.
— Але я магу паручыцца, што мы ўсе разам узятыя — матросы, пасажыры і камандаванне — не складаем і адной дзясятай часткі гэтай лічбы.
— І то занадта многа для трох чалавек! — прашаптаў Кансель.
— Таму, бедны мой Нэд, магу вам даць толькі раду запасціся цярпеннем.
— І не толькі запасціся цярпеннем, — дадаў Кансель — але і змірыцца.
Кансель знайшоў патрэбнае слова.
— Нарэшце-ж — казаў ён далей, — не можа капітан Нэма ўвесь час ісці на поўдзень. Прыйдзецца-ж яму дзе-небудзь спыніцца, хаця-б, напрыклад, перад ледзянымі палямі! Прыйдзе-ж час, калі ён вымушаны будзе вярнуцца ў моры, якія амываюць культурныя краіны. Тады прыйдзе час зноў думаць аб уцёках.
Канадзец паківаў галавою, правёў рукою па ілбу і, не адказаўшы ні слова, выйшаў з каюты.
— З дазволу гаспадара, я зраблю адну заўвагу, — сказаў Кансель. — Бядак Нэд увесь час думаў аб немагчымых рэчах. Ён бясконца ўспамінае аб мінулых шчаслівых днях. Усё, што для нас недасяжна, яму здаецца любым. Успаміны ціснуць яго, і ён ходзіць сумны па цэлых днях. Трэба яго зразумець. Чым можа ён тут заняцца? Нічым! Ён не вучоны, як гаспадар; яму не могуць прыносіць столькі радасці, колькі нам, цуды падводнага свету. Нэд Лэнд гатоў рызыкнуць усім, каб мець магчымасць вярнуцца ў які-небудзь шынок на сваёй радзіме!
Зусім натуральна, што аднастайнае жыццё на «Наўтылусе» павінна было здавацца нязносным прызвычаенаму да дзейнага і вольнага жыцця канадцу. Падзеі, якія абуджалі ў ім цікавасць, здараліся вельмі рэдка. Аднак акурат у гэты дзень здарыўся выпадак, які павінен быў прыгадаць яму шчаслівыя дні яго волі.
Каля адзінаццаці гадзін раніцы плыўшы на паверхні акіяна «Наўтылус» напаткаў статак кітоў. Сустрэча гэта не здзівіла мяне: я ведаў, што гэтыя жывёлы, на якіх людзі ўпарта і настойліва палююць, шукаюць прытулку пад высокімі шыротамі, куды кітабоі забіраюцца радзей.
Кіты заўсёды ігралі важную ролю ў марской справе, і іхні ўплыў на геаграфічныя адкрыцці быў вельмі значным. Кіты вабілі да сябе паляўнічых усіх часоў і народаў — спачатку баскаў, потым асірыйцаў, ангельцаў і галандцаў. Яны загартавалі іх у барацьбе з небяспекамі акіянскіх плаванняў, прывучылі не баяцца вандраванняў з аднаго канца акіяна ў другі. Кіты любяць наведваць палярныя моры як паўночныя, так і паўднёвыя. Старадаўнія легенды гавораць, што паляўнічыя, якія гналіся за кітамі, забраліся аднойчы так далёка на поўнач, што да полюса заставалася толькі сем лье. Калі гэтая легенда выдумка, то калі-небудзь яна пяройдзе ў сапраўднасць, і магчыма, людзі дабяруцца да гэтых невядомых пунктаў зямлі, іменна захопленыя паляваннем на кітоў.
Мы знаходзіліся на палубе. Мора было зусім спакойнае: кастрычнік у гэтых шыротах — месяц добрага надвор’я.
Канадзец першы заўважыў кіта далёка на гарызонце і, вядома, не памыліўся.
Уважліва ўгледзеўшыся ў паказанае месца, і я ўбачыў нейкую чорную кропку за пяць міль ад «Наўтылуса», якая то ўсплывала на паверхню, то зноў апускалася ў ваду.
— Ах, — закрычаў Нэд Лэнд, — каб я быў цяпер на борце кіталоўнага судна, колькі радасці прынесла-б мне гэта сустрэча! Гэта вялізная жывёліна. Глядзіце, на якую вышыню яна выкідае слупы пары і вадзяных пырскаў. Тысяча чарцей! Як прыкра, што я прыкаваны да гэтага жалезнага карыта!