Блакіт і золата дня
Шрифт:
Пасля ўздыхнуў, сцягнуў з сябе чугу і, разаслаўшы яе ла дзвярэй, расцягнуўся на ёй.
У гэтым была і ганьба, і помслівая асалода, і нейкае светлае, чыстае, трохі сумнае і зусім новае пачудцё.
VI
– Пане, уставайце. Ой, пане, уставайце!
– Што, што такое?
– Ой, пане, дрэннае нешта робіцца за агароджаю.
Яноўскі ўсхапіўся на ногі. Перад
– А дзяўчына дзе?
– Якая дзяўчына? А, гэтая, што тут?
– І гайдук ашчэрыўся.
– Мы іх раніцою не трымаем. Пайшла дахаты.
– Ну і добра.
З дзённым святлом, хоць і вельмі саслабелыя, вярнуліся забабоны і правілы маралі дзён былых. Яноўскаму было пякельна сорамна за падзеі гэтай ночы. Т ак, гэтая Аглая цудоўная дзеўка, так, суддзя не чалавек, а брудная свіння, і ён не шкадуе, што ўчора набіў яго. Але суцяшаць, як быццам поруч з табою няшчасная княгіня, але спаць ля дзвярэй, як быццам ты ў спальні каралевы. Бязглуздзіда!
Ён хутка апрануўся, прычапіў шаблю і пабег да дзвярэй. У замку было пуста. На ганку Міхал убачыў натоўп гайдукоў, якія завіхаліся ля гарматы, наводзячы яе на зачыненую браму. Бязладныя крыкі. Нехта сыпле ў жарало порах з картузоў. Мітусяцца, крычаць.
Яноўскі расштурхаў людзей, выбег на двор.
– Што такое?
– Паглядзі сам, - змрочна кінуў нейкі шляхцюк, жоўты з перапою.
Яго вачам адкрыўся жахлівы малюнак: выган перад частаколам быў чорны ад цыганоў. Задзёртыя засмаглыя твары, разяўленыя зяпы. Суцэльны крык. У паветры калы, сякеры, пугі.
Кажухі расхрысталіся на грудзях. У вачах лютасць.
Медыкус стаў поруч з Міхалам. Вочы яго ззялі незразумелым захапленнем.
– Сёння мы, здаецца, загінем.
Міхал кінуў на яго бліскавічны злосны позірк:
– Яны загінудь. Забыліся, на каго ўзнялі меч. Мы п’янюгі, але мы ўмеем ваявадь.
І скінуў шапку.
– Дзякуй табе, божа. Ты яшчэ раз дасі мне перад смерцю пабачыць, як замест віна льецца блакітная кроў.
Медыкус іранічна глядзеў на яго:
– Божа, якія героі!
– Дзе кароль? Дзе госці?
– замест адказу спытаў Міхал.
– Дрыхнуць.
– Ну што ж, тым лепей.
І ён спусціўся ўніз. Яму ўдалося згуртавадь атрад з двадцадёх цвярозых шляхцюкоў. Ён паставіў іх трохі воддаль ад гарматы, злева ад брамы, каб ударыць, калі пачнудь прабірадца на двор.
“Каронны суддзя” выбег з дзвярэй, пабачыў, што шляхту ўзначальвае Міхал, і пачаў аддаваць загады гайдукам:
– Смялей, дзецюкі. Радзіма глядзідь на нас. Яна дарагая, яна вялікая. Хто памрэ, таго бог адзясную сябе пасадзіць. За радзіму, за караля!
– На злом! На злом!
– раўлі тыя, што асаджалі.
– Смерць уладарам!
У браму пачалі біць чымсьці цяжкім. Паляцелі гнілыя
– Неба! Радзіма! Кароль! Валі, браткі! Сякерай іх! Друком!
Сэрца Яноўскага палала нябесным ярасным захапленнем. Не,
жывая была адвага сотні пакаленняў, жывая была слава! Вось яна, сонная, ля віннай бочкі, убачыла небяспеку, разгарнула крылы і ляцідь над галовамі людзей.
Форткі брамы разляцеліся. На двор рынуў натоўп інсургентаў.
– Святы Юры і Русь! Памром!
– дзікім голасам закрычаў Яноўскі і кінуўся з шабляю насустрач. Адначасова ён пачуў крык Якуба і ўбачыў яго ўзнесеную шаблю. Не памятаючы сябе, у дзікім захапленні бою, ён урэзаўся ў натоўп, скрыжаваў з кімсьці шаблю, чакаючы, што зараз поруч станудь яшчэ і яшчэ людзі, Гарадыі, героі Плутарха.
Штосьці ўразіла яго. Ён азірнуўся. На пляцоўды нікога не было, акрамя Якуба і яго. Дзе падзеліся астатнія, цяжка было сказаць. Міхалу здалося толькі, што пад ганкам, у лебядзе, варушыліся чыесьці ногі. Аднак ён біўся.
– Зараз ахне гармата. Вы заскачыце яшчэ.
Страшэнны пярун прагучаў над сечай. Калі дым разышоўся, Міхал убачыў ствол гарматы, амаль раздзёрты на закручаныя палосы, падобны на жоўтую лілею. Поруч з гарматай ляжаў, задёршы дагары зад, “кароння суддзя”.
У тую ж хвіліну шалёны натоўп закруціў Міхала і караля і панёс ад ганка. Іх схапілі, абяззброілі, паставілі воддаль адзін ад другога, скруділі рукі.
Цыган, што атрымаў тады поўху, узлез на ганак:
– Роме, мы скінулі ярмо, што давіла нас. Цыганская рэспубліка, жыві! Прэч дэспатаў!
Натоўп адказаў крыкамі. Шапкі ўзляталі над галовамі людзей.
– Мы будзем судзіць караля. А ўсіх, што лютавалі, баронячы яго, аддаю ў твае рукі, народ цыганскі. Скончыліся паборы, скончыўся прыгнёт.
– Ура, Ян! Жыві! На шчасце цыганам!
Караля павялі ў палад. На ганку ён крыкнуў:
– Кароль у кайданах - усё роўна кароль!
Яноўскі кусаў вусны ад ганьбы. І гэта былі людзі, гэта былі героі! Лепей было памерці... Адны беглі на гармату - і гэта была быдлячая чарада з пугамі. Другія - узброеныя, магутныя, моцныя! Божа, божа! Засталася смерць. Толькі яна.
Ян падышоў да Міхала:
– Гэты вёў супраць нас шляхту. Ён адзін кінуўся на нас. Войска яго знікла. Праўда гэта, былы пан?
Яноўскі ўскінуў галаву:
– Праўда. І я пагарджаю вамі. Забіце мяне.
Натоўп зароў, замільгалі ў паветры друкі.
– Смерць яму, смерць!
Яноўскі глянуў на неба, якое было сведкам яго смяротнай ганьбы.
– Забівайце. Я хачу смерці. Мне нельга жыць.
Ён узвысіў голас:
– Калі тут не было сёння шляхты, калі тут былі адны свінні, хай хоць адзін памрэ за ўсіх.
– І дадаў хрыпла: - Гонар, жыві!