Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
— ш юу хэгшэбши?
— ш гу? Баян хунэй хони ямаадые манагшаб, — гэбэ. Тэрэ хоёр тиигэжэ хрэлдэжэ ябааар, урсахан гэртэ ерэжэ буубад ха. Гэр соонь хунэй харал узэлгуй онги обоо, уодэг-с бог шорой. Наран Сэсэг басаган гэр соохииень дэнь татажа, бог агыень дууан сэбэрлээд, хунэй уумаар болгобо.
Уа мурэн дээрэ тугэд ламын долоон шабинарай тодожо байха уедэ, мурэн дээгр нэгэ модон хайрсаг хбэлзэн урдажа ерэбэ.
— Энэл байба алтай, — гэжэ дуугаралдаад, тугэд ламын долоон шабинар тэрэ хайрсагые гохо дэгээгээр догоодожо, худое тээшэнь гаргаба. Энэ хайрсаг соонь юун лэ байба ааб гэжэ онирхон, долоон шабинар тэрэ
Тугэд лама гэртээ оромсоороо:
— Зай, асараал аа болоо! Хайрсагаа нээгээ баряа, эбдээ-
гуй юм бэзэт?
v
— гы даа, тэрэл зандань асараалдн даа, — гэбэд. _ Зай, долоон шабинарнн.' Долоон даба а дабасараа ябаад* хоноод упжел, бусажа ерээрэйгтылши, — гэжэ тугэд лама ша-бинартаа захнрба.
Долоон шабинар гаража ошобод. Тэдэнэйнгээ ябамсаар, гэрэ лама Наран Сэсэг абхайгаа гаргажа, инагай ябадал хв-' рэлдэхэ байна гэжэ бодоод, мэгдэн байжа хайрсагаа задал ба.
Нараа Сэсэг басаганайнь орондо хайрсаг соооонь гуриг шара нохой шудэ амаа ирзайлгааар гаража ерээд, тгэд лащ мын тубэнгииень тапа хазаад, алажархпба.
Хойто углгуурнь тугэд ламын долоон шабинарай ерээд, уудэ татан орохотой хамта, гуриг шара нохой rah ар химэлээд, лолоолуулыень унагаажархиба.
Хонишон хбн амганайнгаа айханда ажал хдэлмэЯ реэшье мартажархёод, памгаа хараад лэ уужа байна.
— Убгэн, эдихэ хоол хогшолнойшье дуулажа байна. Шим-нн гаража, мэхээр малтажа асарал даа, — гэбэ Наран Сэсэщ Убгэниинь урдалаань хараад, дуу шуушье гараигй ууна. Тии-хэдэнь Наран Сэсэг уйэн дээрэ рынг дурсые аб адлихай наар зураад угэнэ.
Лунев хубуун хухэ бухаяа унаад, амганайнгаа тэрэ дурсые урдаа баряад, хээрэ гараад ябажа ябана ха. Гэнтэ хара палхин буугаад, амганайнгаа дрсые алхинда хиидхэжэр-хвбэ. Хонишон хубуун уйлааар дуулалаар урсахан гэргэм ерэжэ, тэрэ ушараа амгандаа дууан хэлэжэ угэбэ.
— Эй даа, бидэ хоёрой сугтаа уухамнай бэрхэ болобо;1 гээшэ. Хари гурэнэй хаан намайешни ураглааар уни удаа-най агша. Тэрэ дурсыемни оложо абаал аа, халуун мррни? хайжа, хйтэн мррни гэтэжэ ерэхэл байха. Ерээл аань бидэ хоёр урдааань юугээрээ тулахабибди? Шнмнн ори гаи-, са тумэр гадаатайш. Бишни з хурабшатайхан уунаб, — л гэжэ хоюулаа хздэлдэжэ уугаад, д хаража энеэлдэ-жэ, уруугаа хаража уйлалдажа ууха зуураа, намайешни баряад абажа ябашоо аань, шимни нэгэ жэл болоон хойпо миниингээ ураг суугаар, хойнооомни ошооройш, — гэжэ Наран Сэсэг памганиинь иигэжэ захиба. — Энэ бээлигыем зу-1 жэ ябаарай. Минии ошопон газарта хрэжэ ошоол паа, энэ бээлигээрээ намда тэмдэг угрэй, — гэжэ бээлигээ бэлэг бол- j гон бариба.
Тэрээяээ хойшо нэгэ хэдэн дэр нгэрбэ. бгэ амган хоёрой yfi хай болон уужа байха уедэнь, нэгэ глгр о-вин хубсаатай хнд ээгдд, Наран Сэсэг басагые хара хуср баряад ябашабад ха.
Хонишон хбн дэршье нишье уйлажа ябана. Он жэл уягэргед, болзоото жэлынь тохёолдобо. Тэрэ хубуун хухэ 1 бухаяа унаад, памгаа урагшалан ябашаба.
Олон хоног ошожол байна, хбн яба ябааар ябана, ошо ошооор ошоно. Тиигэжэ тала хээрээр тэнэжэ мунажа ябахадань, харгы зам дээрэйь онги набта хубсаатай хаанай адуу-шан ябажа ябана.
— Зай, эалуу хубуун, хаанааа хаЫаа эорнжо ябаабшн? Бухыншни туруун холын аянда ябаандал зэгдэбэл, — гэжэ тэрэ бгэн адуушан уран байба.
— Урдань хада Наран Сэсэг амгатай уугаа эм. Тэрэ амгыем хариин гурэнэй хаан буляажа абашоо эн. Тхэреэн жэл болоод, миниингээ хойнооо ерээрэйш гэжэ амгамни за-хяа бэлэй. Хаана, алишье тубидэ байыень айн лабяаагй аад, зобожо тулижа ябаналби, — гэбэ. бгэн адуушан дуугай шагнажа байанаа:
— Зай, даа! Залуу хбн, яагаашье бэрхэ газарта зори-бош. Бидэ хоёрпоо болохо хнуд тэрэ хаанай ордоной газаа гэшхээгуй юмэл. Хайшан гэжэ амгантайгаа уулзажа шада-хабши даа. Би тэрэ хаанайшни адуушан гээшэб. Харуул хай-галнуудынь хуниие туэр табидаггй агша. Тиигэбэшье нэгэ ухаан байжа болохо. Хаамнай гоё айхаи, сэсэ мэргэн хатан-тай болоо гэлсэгшэ. Тэрэл танай амган байжа магад. хэр-шэн, хонишоной гэр бараанда орожо, уйдхар гашуудалаа х-рэнэ гэжэ манай хэршэн, хонишон амгад, бэреэд хрэгшэ. Тэдэ хонишон* амгадаар танай ерэые амгандатнай тэмдэг г аа, угэжэ боломоор байна, — гэжэ анаа зобонгёор хрэбэ. "Урда хойнонь намайе з хараашьегй аад, намда анаагаа зобохо яагаашье зохнд абарн зантай убгэн бэ", — гэжэ ехэ баясана.
— бгэн баабай, холын нютагаа ябаан аянай. хндэ тиигэжэ туалалсажа зыт! Хэрбээ миниингээ хойнооо ерэг-шэ болоо аа, ерээнээ- мэдлжэ, энэ алтан бээлигээрни тэмдэг грэйш гэжэ намдаа бэлэглээ эн. Нэгэ аргыень оложо, энэ бээлиг амгандамчи дамжуулаарайт, — гэжэ хонишон хубуун бээлигээ хурганаан мулталжа, бгэидэ гэбэ.
— Залуу хбн, б анаашарха. Заал аа захяаетнай дргэжэ зэхэб, — гэжэ бгэн хэлээд, тэрэ бээлигыень юу-мэндэ боожо, бэртэлжэрхёод — зай, уулзатараа баяртай! — гээд, адуун рэгэйнго хойнооо ошобо.
Эсээн сусаан хухэ бухаяа ногоондо табижархёод, мив хби тохомоо дэрлээд унташаба.
Хаанай адууша бгэн харанхы болоодйдэ адуун рэг туугаад, отог байра тээшээ болобо. Тиигэжэ ябахадань, хаанай ордоной хашаагай газаагуур зэсхэлэнтэ айхан эхэиэр сэнгэжэ ябана хэбэртэй. Мнхи Наран Сэсэг хатан байба алтай гэжэ бгэн бодоод, алтан бээлигээ альган дээрээ эр-гээшлэн ялалзуулна. Тэрэ эхэнэр ябажа ябаанаа гэнтэ зог татан, бгэн тээшэ дулааханаар хараад:
— бгэн, яагаашье гоё бээлигтэй гээшэбта, — гэжэ дуу-гарба.
_ Хатан абган, хулисэгты намайе! Гоёшоогоо паатнаЙ, тан
да бэлэглэхэдэ яахаб? — гэбэ.
— Удоадэ болохо гу?
— Болохо, болохо, — гэбэ.
"Амиды мэндэ ябаа йаа, минии нухэр энэ уедэ эндэ узэгч дэжэшье болохо байгаа. Яагаа минии хургандаа зуужэ ябагша бээлиг шэнгиб", — гэжэ анаад, убгэндэ дутэлжэ ошомсоя роо бээлигээ таняад:
— Иимэ гоё бээлиг хаанааа абаабта? — гэжэ зрх ху "дэллэи hyp аба.]
— Холын орон нютагаа ерээн нэгэ залуу хубуунэй. Энщ бээлчгэй азэниинь байгаа аа, намтай уулззг лэ гэжэ зачла хургрэй гээ эн, — гэбэ.
— Хаана байнаб?
— Тала хээрын ногоондо хухэ бухаяа бэлшээжэ байна эн.
— Зай, убгэн, би танине айн таниха байхаб. Танда ехэта баясанаб. Тара хунтнан минии дугын хун болохо юм. Углов! гуур гуйранша янзаар ерэжэ, минии уужа байан гэрэй сон-; хо доогуур ябаха гэжэ захяа хргрэйт. Танай бэлэгтэ минии.! харюу болог! — гэжэ адхаар дуурэн алта убгэнэй альган дээ-
• рэ табяад саашаа ябана.
— Хатан абгай, айн бзлэйт! Ута наа наалжа, удааня жаргалые эдлээрэйт. Танай захяае заал лаа хургэхэб, — гэжэ \ адууша убгэн хойнооонь хараад гээгдэхэ зуураа, — буян хэ-: шагээн хуртхэ яагаашье айхан анаатай хуухэн гээшэб, — I гэжэ нааараа иимэ нэ ехэтэ бэлэг нюдэ амандаашье хараа-1 гуй юумэ хаража, зрхэниинь баяраар халина.