Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
— Баа муухайема. Шээхэшэн гэжэ нэрэтэйема, — гэбэ.
— Энэ олоон зриёо айса хадалгажа унтаилтеэ, — гээд, шпмпп ябагаар ябаан хун эсээш, бишни хадалгаад, баряад ун-таууб гээд, мэшээгынь абаадтиба. Тэрэнэй унтаан хойно мо-риёо хллд, хубуугээ, мэшЭэгээ, абаад, гуйлгэжэ ябашаба. унн эрээд: "Баахашан, Шээхэшэн хаанабта? — гээд, тэдэ-нээ хаасирна. Гэрэй эжэн эрээд: Газаа гар! — гээд улдэжэ гаргашхаба. Тэрэ хугшэниинь гэртээ ерээд, мнг асараад, "унеэе бэдэрыш, унеэтэй болоил", — гээд, мунгэ угэжэ хуряа-хаяа эльгээбэ. Тэрэнь унеэ абахаяа бэдэрээд ябажа ябана. Тиижэ
"альсини буугаа аа, айса дрэхэемэн. Бороони ороо аа, баран дрэхэемэн", — гэбэ.
— Ямар хара анаатай хмш! — гээд сосижо, сосижо та-бишхабад тэрэ хуни.
Гэртээ ерээд: "Зай юу олообши?" — гэхэдэнь.
— Нэгэ хуни обиньень дрэжэ байгаа эн, хэды болсо дурэжэ байхимтеэ гээд, альсини буугаа аа айса дрэхэемэн, бороони ороо аа баран дрэхэемэн гэжэ хэлэхэдэмни, намайё сосижо табишхоол, хара анаатай хмш гээд сохёол, — гэбэ.
— Эй, тнэ, шамай тнэн! Уа адхахаяа яагаабши, — гэбэЦ Тиигээд хойто глниннь унеэеэ бэдэрхэеэ ошобо: Ябажа яба-хадань, нэгэ хнээсн гахай алаад, "хуухалжа байба. "Эй, энэ хайран гахай, бороон орог" гэжэ байгаад, уа. адхана тэрэ га-' хай дээрэнь. "Энэ ямар иимэ хара анаатай хмш", — гээд тэ-рээни баряад, сохижо, сохижо табишхана.
Гэртээ ерэбэ. "Зай, юу олообши?" — гэхэдэнь.
— Хунэй гахай хуухалжа байхадань, уа абаад дээрэнь ад-хахадам, баряад сохижо, сохижо табишхоолтеэ, — гэнэ.
— Эй, тунэ, шамай тунэн! айса дрэг, арюуханаар дрэг, — гэжэ байгаад, галиинь зааха байгааш, — гэнэ.
Хойто дэрынь баа ошобо неэеэ бэдэрхэеэ. Нэгэ хунэй ту-|; ра дурэжэ байна. "айса дрэг, арюуханаар дрэг", — гэжэ айгаад галынь заана. "Ямар хара анаатай хмши", — гээд баряад. сохижо, сохижо табишхана баа.
Зай, юу хараба, юу зэбэш? — гэнэ хгшэниинь гэртээ ерэхэдэнь. "Нэгэ хнэй турань дрэжэ байииема, ошоод пайса АРЭГ> арюуханаар дрэг гээд, галынь заахадамии, хара анаатай хмш гээд, сохижо, сохижо табишхоол", — гэнэ.
— Шамаяаш алдагдаа, — гэжэ бэеэрээн унеэеэ бэдэржэ
0щобо хгшэниииь. Н^гэ хн хгшэтэеэ, хбтэеэ унеэеэ хотой дээрээ гаргахаяа ргэжэ даажа ядажа байна. Эиээнээ яахай
иижэ байиат? — гэхэдэнь.
— б дуудашхообди. Энэ хотон дээрэси иогоогоо идэг
гэжэ гаргажа байнабди, — гэбэ.
I — Ли, галда даа, ехэ бэрхым хадаа. Иигэжэ зобожо бай-
хая а орондо, иамда "иеэгээ худалдашхатиайб, — гэбэ.
|.— Абыштаа, — гэбэ.
— Юу эрэхэемта? — гэбэ.
— Гурбан елдэ тугалнуудынь елтэй болгоОгоод ло гад
байхаш, — гэхэдэнь, тиигжэм гээд, неэинь абаба… Ел болоод,
ту галда а тэрэ хнйинь ерэнэ.
— нсэшни тугаллабэй, — гэнэ.
Хойто елдэнь тугалдаа ерэхэдэнь, "б беллээд мнсэ
гэшхб", — гэбэ.
нсэииинь ел бэрэ тугалладаг байгаа, тугалынь ел болохо-лооронь, алажа эдээд лэ байгаа.
Гурбадьха елдээ ерэхэдэнь, баа тугаллаабэй, тугаллахабэй неэгээрээ мэхэлээш гээд, тииээр ажа яргажа ууна мн болсоp.
17. НА РАН СЭСЭГ
Урда хада Наран Гэрэлтэ гэжэ нэрэтэй хун уужа ^ байга а. Тэрэ хун зэсхэлэнтэ айхан Наран Сэсэг гэжэ нэрэтэй басагатай эн ха.
Тугэд лама тэрэ басагые гэргэн болгожо абаха анаатай,' ямарханшье арга мэхээр угэ хууртээ оруулжа ядаба. Тиигэжэ байтараа энэ басагые убшэн тахалаар даража, улдэнь гэргэн болгожо абаха байна гэжэ тэрэ лама бодоод, нэгэ амба айда Наран Сэсэгтэ хоротой эм дом хуртжэрхибэ ха. Басага-найнгаа убдэхэдэ, мун хун тэрэ тугэд ламые гэртээ залажа асарба.
— Энэ басагыетнай хара лусад хаан нэхэлтэ хэжэ байан байна. Хэрбээ баса га а пайн дураараа тиишэиь задало табяа-. гуй аатнай, ами бэеэ алдаха болоно. Тэндэ ошоод байхадаа золтой аа, элр энхэ бэедээ орожо, эжы абадаа бусажа. шье болохо, — гэжэ абарал буулгаба.
— Ай, бурхан! Яагаашье хатуу шанга эрилтэ байба гээ-' шэб! айн айхан харгы замыень заажа хайрлыт, — гэжэ убгэн амган хоёр уйдан гашуудан байжа гуйна.
Уа саанай шэмэлжэ орохогй, хунэй багтаад уумаар модон хайрсаг дархашуулда хулэбэ. Тэрээндэнь хунэй амис-; халаад ууха заахан нхэ гаргуулба. мдэжэ ябаха гоё гоё хубсаыень, зуужэ ябаха збшыень, эдеэ хоолоо эхилээд, тэрэ хайрсаг соонь хуулэнэ. Наран Сэсэг басаган хайрсагта орохо дээрээ иигэжэ хэлэбэ:
— Намда бэшэ ондоо юумэн хэрэггуй, ганса гуриг шара нохойемнн хани болгон угэгты.
Басаганай эрилтые ханган, гуриг шара нохойень хайрсаг соонь хэжэ угд, хайрсагыень хадаааар хадажархиба. — Уан мурэниие угсэн ошоод, энэ хайрсагаа мурэнэй зулхэдэ (мурэ-яэй гол тала) оруулаад табижархёорой, — гэжэ тугэд лама аба- I
9$
рал буулгаад, мордоод ябашаба. бгэн амган хоёр уйлан дуу-лан байжа, тгэд ламын захиралтаар хайрсагаа абаашажа, уа
мурэндэ табижархиба.
Тугэд лама мурэниие уруудан, моринойнгоо шадал соо гуйлгэжэ гэртээ ерээд, рынг долоон шабинарта:
— Нэгэ модон хайрсаг дээрэээ урдажа ерэхэ байха. Тэрэнние болгоомжотойхоноор хддэ татажа абаад, хайрсагаа нээн хаангуйгр, тэрэ зандань асараад, бурханаймни шэрээ-гэй урда зохид гэхээр табижархёоройгты, — гэжэ захяад ябашаба.
Хухэ буха унаан хонишон хубуун уа мурэнэй захаар ябажа ябана ха. Тиигэжэ ябааар харан гэхэдэнь, модон хайрсаг иишэ тиишээ хэлбэлзэн, мурэнэй злхр урдажа ябана. Энэ юун урдажа ябаха бэлэй гэжэ тэрэ хубуун гайхаандаа хубсаа хунараа тайлаад, тамара тамараар хайрсагта хрэ-жэ ороод, тэрэнээ хддэ татажа гаргана. Энээн соо юун байдаг юм ааб гэжэ онирхоод, тумэр гадааараа хайрсагай хабхаг гасажа байгаад нээнэ. Тэндэээнь гоё айхан Наран Сэсэг басаган гаража ерэнэ.
— Хажуудахи гуриг шара нохойем б гарга. Тэрээнээ бэ-шыень хуу гаргажархи, — гэбэ Наран Сэсэг басаган.
Хонишон хбн басаганай гэ хуурээр гуриг шара нохой-оо бэшыень хуу гаргажархёод, хайрсагаа байраарнь хадаад, уа уруу тулхижэрхииэ.
Мн хубуун хухэ бухаяа унажа ябаад, Наран Сэсэг ба-сагаа хойноо ундалдуулаад, гэрхэн тээшээ айбарлуулба. Тиигэжэ ябаха зуураа Наран Сэсэг басаган:
— Шимнн ямар ажал хэдэгбши? — гэжэ асууба.
— Би гу? Газарай мэхээр, араана малтажа, ами хоолоо залгажа ябагшаб, — гэжэ харюусаба.