Дзярлiвая птушка

Акула Кастусь

Нявыспаная дзяўчына як-бы набрыняла, налiлася сокамi жыцьцядайнай ды жыцьцётрывалай пажывы. Таго кашмару з клапамi й iншымi нявыгадамi як-бы й не было. Палякчэлi цяпер ажыўленыя раньняй расою ногi, параскашнелi насычаныя сьвежасьцю раньняга паветра грудзi.

Мiж старых i дрэмлючых дубоў, мiж касалапых кустоў, мiж зграбных, як вясельныя дружкi, бярозаў пырхала й скакала Дуня, як борзьдзенькi матылёк. Калi насустрач выходзiлi сем'i баравiкоў, нiзка прыгiнаўся-прысядаў гэты матылёк да зямлi. У кошыку апыналiся тоўстакарэнныя ядраныя каралi грыбнога племя, а дзявочы маладзенькi твар поўнiўся й расквiтаў задаволенай

сьцiплай усьмешкай.

Нейдзе здалёк прыляцелi ўжо цi раз раней чутыя гукi дудкi лiпавiцкага пастуха Хвядоса. Тутака-ж збоку, быццам у вадказ, спачатку кволыя, а потым ужо куды сьмялейшыя, адгукнулiся гукi з поля Лазоўскага. Выпрасталася струной у бары маладая дзяўчына, вуха ейнае пiльна надслухоўвала раньнi канцэрт пастухоў. На прыкрытым вяснушкамi дзявочым твары зьявiлася спачатку загадкавая няўцямнасьць, а пасьля распрамянiўся ён шырокай усьмешкай. Вочы поўнiлiся цiхай радасьцю. Быццам застыла ў нерухомасьцi на валосах сьветлая хусьцiнка. Ня ведаў, пэўна-ж, малады басаногi пастушок, што граньне ягонае ловiць вуха любае дзяўчыны, тэй сяброўкi-матылька, што яшчэ раней за яго, як руплiвая пчолка, выляцела да дзённага занятку; што гукi тыя казычуць цяплом добрае дзявочае сэрца, у каторым ён ужо мае прытулак.

Макатунiшка паставiла на траву грыбны кошык, стаяла й слухала. Як прагны вады падарожнiк у пустынi п'е з асьвяжаючае аазы, гэтак Дуня забылася цяпер аб сваiм iснаваньнi, аб усiм сьвеце. Навосьцеж расчынiлiся дзьверы ейнага чульлiвага сэрца, стаяла бяз руху й насалоджвалася пастушковым граньнем ды любай i неабсяжнай прыродай.

Цяплом раньнiх праменьняў казытала сонейка цёмназялёнае шво лясных чубоў, ручайкамi прабiвалiся тыя праменьнi ў нетры густога лесу. Зiхатлiвыя кавалкi золата асядалi на галiнках i лiсточках, на трапяткiм птушыным пер'i, падкрадалiся яны й нiжэй аж да лясное падэшвы. Азалацiлася й сьветлая касынка на Дунiнай галаве, загарэлiся раньнiя дзявочыя вяснушкi.

Каб зьявiўся побач мастак iз пэндзалям, дык Богу падзякаваў-бы за такi цудоўны вобраз. На палатне вырасла-б маестатычная ў раньнiм харастве постаць беднае вясковае дзяўчыны, зачараваная сымфонiяй нованароджанага дня. Калi пэндзаль мастака паклаў-бы апошнiя рысы, на малюнку мог-бы зьявiцца адзiн з такiх напiсаў: «Зачараваная», або «Нованароджаная сымфонiя», або «Нiмфа ў грыбох».

Адылi нi той вобраз, нi напiс пад iм, — як поўнымi й гэнiяльнымi ў сваёй задуме нi былi-б, — ня выказалi-б дзясятай частачкi тэй мастацкай суцэльнасьцi, гарманiйнасьцi й дасканаласьцi хварбаў, якiмi так багатыя былi ў гэнае раньне Дуня Макатунiшка й беларускi лес. Тут цалкам адсутнiчала поза й штучнасьць, лякiроўка й надзьмутасьць. Як рэдка калi падчас свайго жыцьця бываюць людзi, Дуня ў гэныя хвiлiны поўнiлася сваймi шчодрымi хварбамi. У ейным позiрку, у спантанiчнай позе, у журботным задуменьнi, у непрыкрашанай мадэрнай моднасьцю прастаце, увасобiлася выключнае й незабытае хараство. Колькi даў-бы цi адзiн вялiкi мастак, каб злавiць i замацаваць на палатне такi вобраз!

Iз поўным кошыкам пуцатых тоўстагаловых баравiкоў вярталася дахаты Дуня Макатунiшка, калi ладна паднялося й пачало прыпякаць ужо сонца. Як мурашкi, цярэбячы жытнiя загоны, распаўзьлiся па палёх сяляне. Дзяўчына пайшла краем лесу й павярнула на шырокi луг, дзе пасьвiлiся каровы Лазоўскага. Не было надта часу, бо мацi казала нешта ўчора,

што ў Гацi цi ня прыйдзецца сяньня iзь зёлкамi схадзiць. Але карцiла пабачыць Янука.

Пастух спасьцярог дзяўчыну здалёк i, калi прыблiзiлася да яго, ня выказаў нiякага зьдзiўленьня, быццам вось пяць хвiлiн назад зь ёю бачыўся. Глядзеў на яе спакойна. Ля ног яго ляжаў Тапсiк i, выпяцiўшы язык, паглядаў то на гаспадара, то на дзяўчыну, быццам угадваючы што ён мае рабiць з прычыны паяўленьня гэтае наведвальнiцы ў полi.

У Януковых вачох Дуня дагледзiла нешта новае, чаго там не было раней. Хлапец спаважнеў, здавалася, падрос. Яна была пэўная, што ад часу, калi бачылiся, ён шмат перажыў. Гэта не магло мя мець уплыву на ягоную натуру.

— Але-ж ты рана справiлася, — сказаў зусiм спакойна Янук i паправiў правай рукой шэрую кепку на галаве.

— Гэта баравiкi вiнаватыя, а ня я, — хвалiлася, зiрнуўшы на кошык, Дуня.

— Многа ёсьцiка?

— Мястамi хоць ты касой касi. Шкода, што нi было куды браць.

— Дык можаш яшчэ раз схадзiць, не?

— Можа й схаджу яшчэ сягоньнiка. Алi перш можа ў Гацi пайду, трэба зёлкi Жыду занесьцi. А тады ўжо калi, дык па паўднi.

— Усё зьбiраiш ды зьбiраiш, — казаў хлапец, прыглядаючыся пузе.

— Трэба-ж. Жаць нi пайду.

— Ну што ў цябе там?

— Ды нiчога. Можа ты мне што новага скажаш?

— Сама, пэўня, знаiш. Усе людзi гаворуць.

— Ты пра гэтага баньдзiта, што на бацьку з ножам кiнуўся?

— Пра каго-ж яшчэ. Бадзяiцца, як той сабака, па чужых заўгольлях. Бацька прыпiльнаваў, дык i кiнуўся. Толька-ж я думаю сабе, чаго гэта ён якраз у нашую пуню прыйшоў? Ну добра, што пiраспацца, але чаму гэта нашу выбраў? Цi гэта ад бацькi хацеў чаго?

Дуня нiчога не адказала.

— I знаiш яшчэ што? Мушу табе расказаць. Прышоў я раз на Гараватку пад Архiпа. А там, угадай хто сядзiць: стары дзед Якуб. I каб ты чула, што ён мне расказаў. Доўгая гэта гаворка. Надта цiкавую лягэнду пра Гараватку расказаў, от што. Ды яна такая нiзвычайная, што от ужо столька дней думаю i нi магу да толку дайсьцi, цi так магло быць, цi не. Дзед мне добрую загадку даў. Алi мушу табе расказаць…

— Тапсiк, чорную кусi! — загадаў Янук сабаку.

— Дык раскажы, — сказала Дуня.

— Дык гэта так адным цi двумя словамi ня йдзець. От калi зьбярэсься ды будзеш час мець, то можа. Вiджу, што ты сьпяшысься, мусiць…

— Ну нiхай патвоему будзiць. А скажы мне, дзе гэта тут хто на дудцы йграў?

Янук крышку пачырванеў, спусьцiў вочы долу й нiчога не адказаў.

— Пакажы, дзе яна, — настойвала Дуня.

— А нашто табе? Ды якi там зь мяне iгрэц?

— Ну алi чаго-ж стыдаесься? Пакажы, можа i я заграю.

Янук падыйшоў да крушнi каменьня, што ляжала на ўзьмежжы, выцягнуў адтуль закручаную ў нейкi рызман бяроставую дудку. Падаў Дунi.

— Гляньце вы на яго! — дзiвiлася дзяўчына, уважна абглядаючы дудку. — I калi гэта ты яе зрабiў? Што табе ў галавы прыйшло?

— Нi я зрабiў, а ў лiпавiцкага Хвядоса выпрасiў. У яго iх нi адна.

— Дык што, музыкантам будзiш?

— Каб я знаў. Мне цяперака нi да граньня. Але от пагуджу дык душу адвяду…

— Ну а мне можна папробаваць?

— Чаму-ж не. Дуй.

Дзяўчына, нязручна трымаючы, прыклала дудку да вуснаў i няпялiлася. Аж пачырванелi шчокi, а дудка ледзь адгукнулася нiзкiм тонам.