Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
Дл осы кезде Ожар мен Смен кшті алдыы жаындаы алы амысты тбек тсынан айнала тіп бара жатан-ды. Оларды лаына амыс арасынан:
— Ожар, біз дайын, — деген лдекімні дірілдей сыбырлаан ні естілді.
Ожар кілт тотай алды. Брылмастан:
— «апанды оя білмеген асасын алдырар», кені аузын… Баана кн батарда біреуі кзге тсіп, Сейтенге еле туыздыдар. Жаа ана жатты. Біз азір оны байлаймыз. «Аттан!» деген ран шыанда, апы алмадар!.. — деді аырын ана.
Ол кшті айнала жре берді. Бйірден осылан Сменге:
— азір Сейтенді аламыз, — деді.
— Ояу
— Ендігі йытап кеткен шыар. йытамаса да алу керек! Жаып, сен Саыпа бар, шккен тйелерді алалай ая жаынан келсін. зі быладан. Дыбысын шыартпай басайы.
— п.
— Сейтен сергек йытайтын. стінен с тсе де оянатын. Сыбырды сезіп, орнынан атып трмашы болды. Біра кенет стін албастыдай басып алымынан ышаштай жабысан темір саусатар нін шыартпады. Кеудесіне мінген шойындай ауыр шомбал дене мен екі олын стаан екі балуан жігіт бны тырп еткізбеді. ні-міне дегенше екі олы артына ыл шылбырмен маталып, аузына орамал тыылды. Екі кзі су араы болып байланды. Сейтенні ккейінде: «тте! тте!» деген арман ана булыа тулады.
— Бны кебіні кигізілді, — деді зіне таныс кгірт дауыс, — Смен, сен осы арада бол. Ал сендер сарбаздара жетідер. Белдеріне байлаан аттарды шылбырларын кесідер, ер-тоымдарыны о зегілерін шешіп алыдар!
Сейтен ыл шылбырды білегіне батыра блынып-блынып тсті. «Япырмау, мынау дауыс кімдікі? Ожар ой! Сорлы жрек, бекер сес бермеген екенсі? ап! ап!» Ол аздан кейін зіні жалыз аланын аарды. «Жо жалыз емес шыармын. Жаа ана Ожар «Смен, осы арада бол» деген жо па еді? Сонда бл да жау боланы ма? Шыыр кзім, нені кргенсі!» Сейтен ауа тскен мекіредей жанталаса тулай берді.
Дегенмен, жау ниеті де з дегенінен шыа оймаандай. йыдаы сарбаздарды те жартысыны аттары босатылып, кейбіреулеріні о зегілері алынып алан кезде, тсінен шошып оянан жас жігіттерді бірі смдыты боланын бірден аарды. арадаан кісілерді кріп:
— Жау келді! Жау келді! Аттан! Аттан! Сейтен аа! — деп лындаы даусы раа шыып жар салды. Барымта, шабуыла йренген жрт орындарынан атып-атып трды. Та ыла беріп алан кез еді, алы амыстан уына жіберілген ыры-отыз салт атты сыпайлар да шыа келді. Ша-ш еткен білте мылтыты даусы естілді. рген ит, жылаан бала… Атылан мылты… «А, дай, зі сата» деп ріккен, орыан дауыстар жан-жатан рейлене жамырай, жаа ана йыда жатан бейам кш азан-азан болды да алды. Кенет:
— Ала, жігіттер! — деген атты н шыты, Сейтенні есік пен трдей топа жалды ара кк айырын ойната Ожар згеден бліне берді. Басында орамал, білегін сыбанып алан. олында жала ылыш, шабатын асырдай екі кзі оттай жайнайды.
— лсек шйітпіз, лтірсек бйітпіз, — деді ол таы да кшті дауыспен, — кне, ерідер соымнан!
— Ожар! Баста, Ожар! — деді аттарына мініп лгірген кей жігіттер.
Ожарды асына шоырлана алан, тастай тйілген шаын топ «А, дай!», «Аруа!», «Айдабол!», «аржас!» деп біріне бірі рандаса жел беріп, сойылдарын ктере, арсы жаа лап ойды. Алдарында Ожар. Біра ол арсы шепке жетер-жетпестен атыны жалын ша лады.
Мылтыты суы ніне йрене оймаан есіл ерлер, олбасшыларынан айрылан со бгетке келіп арыны басылан толындай, жау шебіне таяй тсіп шашырана тотады. Кейбіреулері аттарыны басын брып алып, кейін арай шапты. ылышын ктеріп стіне тніп келген уыншы жаыны екі жауынгеріне, жерде домалап жатан Ожар зекіп:
— Тсідер аттан, итті балалары! — деді. — Байладар тез мені олымды! Апарыдар тез Сейтенні асына… алаа таянанда босатарсыдар, елден шыанша бірге стадар!
Ожарды олын артына байлап, у-шу болан жртты а ортасымен, бір шетте тран Сейтенге апара жатанда ол лдекімні:
— Арманда кеттідер-ау, ос арысым! — деген кіренген даусын естіді.
Ожар аау елді бетіне арауа жзі шыдамай, аяын шалыс басып те берді… Таланан, шабылан кш, жнін жлан тырнадай боп бар снінен айы-рылды. Енді кейін айтарылма болды.
Суы мылтыты, крлі ылышты скер жасаын басарып келген есаул Лебедев ысыра амшысын йіріп, асыр шапан ойдай йлыып алан жртты ке алаа жинады да, жанында тран оырлжа аа слтанны кіші баласы сары ала тймелі Шыыса жирен мртын тікірейте ежірейіп:
— айда ашып тылма? Сра мына шалдан, — деді баанаы кш бас- аран инабатты асаалды крсетіп, — патша азам жарлыынан тылу, ажалдан тылумен бірдей.
— Біз айыпты емеспіз, — деп асаал жауап беріп, тмен арады. — йірден сая ана блек жайылады. зен айда йса, тамшысы да сонда яды.
Тілмаш ашуланып алды. Сйтсе де сыр білдірмей:
— Алтын, Алтай, Тоа, Уа босты деп сендер де босылары келді ме? Азырана еріп азайын дедідер ме? Саржан слтан ту ктергелі, жрт та ат стінен бір тскен жо. анша ауыл ырына шырады. Тотайтын уаыттары болан жо па, кіле есуас?
Шал ауыр крсінді.
— Жаа зі айтты ой, Алтын, Алтай, Уа, Тоа ана жаа кетті деп. Сынытан бтенні брі жады ой. Оларды лгісімен згелер де киімін пішпесін айдан білесідер?
— Сонда а патшаа, аа слтандара ояр кінлары андай?
— Шыраым, ел тыныштыын жоалтан бір аласапыран заман болып кетті емес пе, — деді асаал уілеп, — жылы-жылы сйлесе жылан інінен шыады, атты-атты сйлесе мсылман діннен шыады. Біз бір мал баан момын елміз. Ауыл стінен атылан мылты тек ана жылыны ркітпейді…
— Ол мылтыты атыздырып жрген здері емессідер ме?
— Сонда бізге ой болып ырыл демексі бе?
— олынан ой болудан бтен келмесе, жаз жайылымыды, ыс ыстауыды біліп жайыа жрмейсі бе!?
— Жайыма жруге ойып трсы ба? — ария тілмаша оты кзімен арады. отан жанына асыр апанын азса, ойда не ес алады? Сыпайларыны шошайан мылтытары жеріме салынып жатан анау бекіністер сол ас-ырды апандары емес пе?
— здері ндеріді шыармасадар, олар да мылтытарын шошайтпайды.
— Ал німді шыарсам ше? Бауыздайын деп жатанда ешкі екеш ешкі де баырып леді. Сен бізге сол ешкі рлы болма дегені бе? Жо, шыраым, жерімізді жыртып, зенімізден балыын аулап жрген мжыа амшы ктерген бір де аза жо шыар. Ал ылышын сйретіп есіктен кіріп тр менікі дегендерге…