Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
— Жрты шін жан пида ете аларыа сол кезде кзім жеткен трізді еді. мбелдегі ауылдан бастап, крлі ылышты аарынан талай елді аман алып алдыдар. Есіде ме, жау скері сендерді аражал бйратындаы жылаа уып тыаны? Сендер онда Саржан тлегіттерін ары бетке шыарып келе жатан едідер. Сен жздігімен крлі ылышты екі кндей бгеген болатынсы.
Сейтен сонау бір алыс кнді есіне тсіргендей таы аырын крсінді.
— Басар жері кк мза айналып, атын біткен Баян тауыны рлеуіне киіз тсеген. Сол жолы екі жздей шаыраты орап алдыдар… тте, дние-ай, ияы ыс аарлы келіп, баспанасыз
Ожарда лі н жо. Сейтенні шаршап-шалдыан даусы енді тіпті аны естілген:
— Сол жолы еді ой, Тайжан ола тсіп лім жазасына бйырыланы… Сені де сыпайлар стап алатын еді, ауылды елуге таяу ыршын жасын жолыа рбан етіп мен араша тстім… Аман алып алды. Крі тарлан анша шабады, бізден со жртты сен трізді жастар басарады деп сенетін едім. Сондытан да о жолы зіді кзімізді арашыындай сатап алды емес пе? — Сейтен сл бгелді де, Ожарды жауап айтармаанына арамай таы сйлеп кетті:
— Сен жас еді. Біра асыл тастан, аыл жастан, жрт білмегенді сен білетінсі. Бкіл аржас елу кн ертегі етіп бітіре алмас жйтті, сен бір тнде айтып бере алатынсы… Брын ділмр еді. азір кшпелі елді тмшалаан бзауындай ндемейтін болыпсы… лсем шайт, лтірсе азы деген жанмын. Мойнымда шын азаты бір тамшы аны жо. з олынан ажал тапсам, кінбеймін, арым таза. Ал сені ше?
Ожар аунап тсіп еріне жауап берген:
— Мені де…
Сейтен зіліп алан ойына айта оралды.
— И, сол жолы мен тірі алдым. Біра одан не таптым? Жалыз бауырымнан айырылдым. Ел-жртымды талан-тараж еткіздім. Бар таным сол ма? Міне, соымнан ерген жрт алан жо па таы тотиып?
Ожарды шапша имылмен трегеліп отыранын Таймас байап алды.
— Крмес тйені де крмес, — деген оны сл ренжіген даусын естіді: — бар азаты зіе балама… Сен а патшаа арсы шыанмен, оны шаын жайып арсы аландар аз ба? Оларды пайы тгел.
— Ау, сен не айтып отырсы?
— Есітіп жатан жосы ба? — Ожар кекете клді. — лін білмеген лек деген… Айтшы кне, олынан не келді?
Таймас алшия тыдап алан. «Япырмау, мына Ожар не дейді? Жрек соысы блек пе, алай?»
Сейтен кенет кірене н атты:
— Жрегім бір смдыты сезіп еді… ателеспеген екенмін ой…
Таы да екеуі н-тнсіз тына алды. Енді сздері бітті ой деп Таймас жас- тыа басын айта оя бергенде, Ожарды ашулы даусы шыты:
— азір жер орайтын заман емес, жан орайтын заман… Таы ландай ру-ру боп жалпа даласында шбыран алы аза, ту тігіп ел болудан алан. Осыны неге тсінбейсідер.
— Ел болуды а патша жендеттерінен йренбексі ой? — деген Сейтенні ызалы клкісі ап-айын жетті.
— йренсе несі бар? йренем! Сен йренбеймін десе де ол кшпен йретеді.
— йрен, йрен… — деді Сейтен кекесін нмен. — Сен секілділер барда олара йрету жеілге тседі. — Ол енді клкісін тыя ойды. — Жо, Ожар, оны болмайды, — деді, — сен лан дейтін, мен ыран дейтін, екеумізге бірдей орта аза деген жрты бар… ара баласын аппаым деп сйеді, кірпі баласын жмсаым деп сйеді. Сен азаыды неге жек кресі? Ал мен…
— И, сен? Айт, айт…
— Мен оны халым деп ардатаймын. Сондытан ол шін ажалдан да орыпаймын, — деді Сейтен сзін жалай. — Ата-ананы тадауа болмайды, туан халыды да тадай алмайсы! Оны лжуаз де, таы де, біра мадайымыза жазыланы сол халы, мен оны сен айтан лжуаз алпында да жасы крем. Кімде-кім сол аза деген ыранды анатын кесіп, жем-сына айналдырысы келсе, ол мені ас жауым, туан балам болса да аш тамаынан ала тсіп, з олыммен бауыздауа бармын.
Ожар таы да кекете сраан:
— Онда мені неге бауыздамады?
Сейтен кенет демі таусыландай лсіз жауап берген:
— тте, дние, кеш білдім ой!
— Жеілген адам салы болатын деті. кіне бер, Сейтен. Бл тнде екеумізден бтен сзімізді естір жан жо, сондытан аныын біліп т. Мен сендер секілді тлыпа міреп бос жрген жан емеспін…
— И, енді тсіндім, мені байлап берген де зі еді ой…
Екеуі за уаыт ндемей алды. лден кейін Сейтен:
— Адама мы жасаса да аз болатын шыар, йткені адам баласында арман кп ой… — деп аунап тсті: — Ал мен за мір срамаймын. Шіркін-ай, бір сттік ана еркіндік берсе!
— Мені лтіру шін бе?
— И, сені. Елін, жерін, бауырлас туандарын сатан сен секілді анішерді з олыммен бауыздасам бл жаланнан армансыз тер едім!
— Біра ол арманыны орындалмайтынын зі де білесі ой, несіне таусыласы?
— Бар кінішті зі сонда ой! тте, дние-ай, сені бізді стап бергеніді бір аза білсе!..
— мітіді зе бер. араы тнге тіл бітпесе, мені сырым зіммен бірге кріме кетер!..
Жо, Ожарды сыры ашылмай алан жо. Оны ктпеген жерден Таймас естіді.
Таймас заты сабырлы жан. Сол тні абыл-был имылдап Ожардан кек алуды жн крмеді. аптаан солдат транда зіні орынсыз мерт болатынын да ойлады. Жне жртын таы да бір анды уаиаа душар еткізермін деп орыты. Біра Ожарды сонау жан тршігер ылыы, бны да шыырау тбінде млгіп жатан йылы-ояу сезімін оятты. Тыныш кілін лем-тапыры етті. Сейтен трізді ел-жртыны тілегін арман еткен аяулы жанны тадырын есінен шыармаса зіне зі ант берді.
Та ата кп сыпайлар Сейтен мен Ожарды бірге матап таы да жола шыты. Ожарды Сейтенмен неге бірге байланып бара жатанын Таймас бден са да, тндегі гімені естімеген пішін крсетіп, екеуіне бірдей:
— ош болыдар! — деп теріс брылып кетті. Анандай жерге барып кзінен танадай боп домалап-домалап кеткен жасты жеімен сртті.
Бл Сейтенмен жау кзінше ашы оштаса алмаан досты ккірегіндегі ыза жасы еді. Таймас осы жасын ле-лгенінше жрегінде кек етіп сатама.
ІІ
Шаын келген Елек зені жыландай сума аып тынбай аып жатыр. Кейде амысты, кейде са талды болып кмкерілетін майт жааа жас баладай былдырлап лденені айтып сыл-сыл кледі. Осы зенні сонар басына, андыааш тсына аптаан алы кш келіп онды. Бл Тіленші баласы Жоламан батыр бастаан Табын руыны кші еді. атарлас онандар Жаалбайлы, Шмекей, Шекті ауылдары. Табын кші сонау Елек зеніні А Жайыа ятын жаасынан шыыса арай рлеп келе жатыр. зге рулар бйірден, немесе Жайыты жоары саасынан келіп осылан.