Калядны харал
Шрифт:
— Ха-ха-ха! — засмяялася першая жанчына, калі стары Джо дастаў фланэлевы мяшэчак з грашыма і выклаў на падлозе кучку манет для кожнага кліента. — Глядзіце, як усё скончылася! Пакуль жыў, распужаў усіх каго мог, каб мы пасля яго смерці мелі чым разжыцца. Ха-ха-ха!
— Дух! — усклікнуў Скрудж, скаланаючыся з галавы да пятак. — Я ўсё, усё зразумеў! На месцы гэтага няшчаснага мог быць я! Маё жыццё ідзе да гэтага! Божа літасцівы, а гэта яшчэ што?
Ён спалохана адхінуўся, бо карціна змянілася, і цяпер ён стаяў амаль усутыч з ложкам, голым ложкам без полага, дзе пад падранай прасціной ляжала нешта, што, хаця і было нямым, сведчыла пра сябе жудаснай мовай. У пакоі
Скрудж зірнуў на Духа, рука якога цвёрда паказвала на галаву памерлага. Прасціну накінулі так неахайна, што Скрудж мог лёгка яе падняць: адзін рух пальцам — і твар адкрыты. Скрудж думаў пра тое, як гэта проста, хацеў — і не меў сілаў адсунуць покрыва, як не меў сілаў вызваліцца ад здані, што стаяла побач.
О, халодная, халодная, вусцішная Смерць, узвядзі тут свой алтар і ўбяры яго ўсімі падуладнымі табе жахамі, бо тут — твая гаспода! Але на галаве таго, каго любілі, шанавалі і цанілі, ты не кранеш дзеля сваіх страшных мэтаў ніводнага валаска, як не здолееш сказіць рысы яго твару. Нічога, што яго рука пацяжэла і падае, калі яе апусціш, нічога, што яго сэрца і кроў спыніліся, бо рука гэтая была шчодрай, высакароднай і шчырай, сэрца — мужным, цёплым і пяшчотным, а кроў была крывёй чалавека. Бі, цень, бі! І глядзі, як з раны ўзрастуць добрыя справы, каб пасеяць у свеце бессмяротнае жыццё.
Ніхто не нашаптаў гэтых словаў у вушы Скруджу, але гледзячы на ложак, ён усё ж чуў іх. Калі падняць зараз гэтага чалавека, думаў Скрудж, што прыгадалася б яму найперш? Сквапнасць, заблытаныя справы, пакутлівыя клопаты? Да вялікага ж багацця яны прывялі!
Вось ляжыць ён у цёмным пустым доме, і няма ні мужчыны, ні жанчыны, ні дзіцяці, якія маглі б сказаць: калі-нікалі ён быў да мяне добры, і ў памяць пра адно яго добрае слова я таксама зраблю яму дабро. Ля дзвярэй шкрабаецца кот, і чуваць, як пад ачагом скубуцца пацукі. Чаго ім трэба ў гэтым жытле смерці і чаму яны такія ўзбаламучаныя і неспакойныя, Скрудж нават падумаць баяўся.
— Дух, — сказаў ён, — гэта пачварнае месца. Павер, пакінуўшы яго, я не забуду гэтага ўроку. Хадзем адсюль!
Але маўклівы Дух па-ранейшаму паказваў пальцам на цела.
— Я разумею цябе, — працягнуў Скрудж, — і я зрабіў бы гэта, калі б мог. Але мне не стае сілаў, Дух, не стае сілаў.
І яму зноў падалося, што Дух глядзіць на яго.
— Калі хоць нехта ў горадзе ўсхваляваны гэтай смерцю, — адчайна ўсклікнуў Скрудж, — пакажы мне гэтага чалавека, Дух, я малю цябе, пакажы!
Дух на імгненне раскінуў перад ім свае цёмныя адзежы, нібыта крылы, і калі яны апусціліся, Скрудж убачыў заліты дзённым святлом пакой, а ў ім — маці з дзецьмі.
Маці трывожна і нецярпліва кагосьці чакала, мераючы крокамі пакой і ўздрыгваючы ад любога гуку. Яна выглядвала ў акно, пазірала на гадзіннік, марна спрабавала ўзяцца за шытво і ледзь трывала галасы занятых гульнёй дзяцей.
Урэшце яна пачула чаканы грукат у дзверы і кінулася адчыняць. Увайшоў яе муж, малады яшчэ чалавек з панурым і спакутаваным тварам. Цяперашні яго выраз быў вельмі незвычайны: на ім была напісаная палёгка, якой ён саромеўся і якую спрабаваў схаваць.
Ён сеў за абед, накрыты для яго ля каміна, і калі жонка пасля доўгага маўчання ледзь чутна спытала пра навіны, сумеўся, не ведаючы, як адказаць.
— Усё добра? — спытала яна, спрабуючы дапамагчы
— Кепска, — адказаў ён.
— Мы… жабракі?
— Не. Пакуль яшчэ ёсць надзея, Кэралайн.
— Калі ён памякчэе, то, можа, і ёсць, — здзіўлена адказала жонка. — На ўсё можна было б спадзявацца, калі б такі цуд здарыўся.
— Ён ужо ніколі не памякчэе, — сказаў муж. — Ён памёр.
Калі твар жанчыны не маніў, яна была міласэрным і цярплівым стварэннем, але пасля гэтых словаў яна ўсёй душой адчула ўдзячнасць, і сказала пра яе, і пляснула рукамі. Ужо праз імгненне яна засаромелася і папрасіла прабачэння, але першым яе пачуццём усё ж была радасць.
— Значыць, калі я ўчора спрабаваў да яго трапіць і выпрасіць яшчэ тыдзень часу, тая п’янаватая жанчына сказала праўду. Я расказваў табе, як яшчэ падумаў, што гэта толькі адгаворка, каб ад мяне адвязацца. Значыць, ён быў не проста моцна хворы, а паміраў.
— Да каго ж цяпер пяройдзе наш доўг?
— Не ведаю. Але грошы мы тым часам збярэм, а калі і не, лёс не будзе такі злы, каб паслаць нам гэткага ж бязлітаснага крэдытора. Сёння, Кэралайн, мы заснем з лёгкім сэрцам!
Так, яны стрымлівалі сваю радасць, але на сэрцах у іх было лягчэй. Твары прыціхлых дзяцей, што збіліся ля бацькоў і прыслухоўваліся да незразумелых размоваў, праяснелі: скон таго чалавека зрабіў іх дом шчаслівейшым! Адзіным пачуццём, якое выклікала гэтая смерць і якое Дух мог паказаць Скруджу, была радасць.
— Дух, пакажы мне хоць трошкі спагады, якую выклікала смерць, — папрасіў Скрудж, — альбо пакінуты намі змрочны пакой будзе вечна стаяць перад маімі вачыма.
Дух правёў яго праз некалькі вулак, добра знаёмых нагам Скруджа. Дарогаю Скрудж азіраўся па баках, спадзеючыся ўбачыць сябе, але марна. Яны ўвайшлі ў дом беднага Боба Крэтчэта — гэтае жытло Скрудж ужо аднойчы наведваў — і ўбачылі маці з дзецьмі, што сядзелі вакол агню.
Цішыня. Глыбокая цішыня. У адным куце сядзелі маўклівыя, як статуі, малодшыя Крэтчэты і пазіралі на Пітэра, перад якім ляжала разгорнутая кніга. Маці з дачкой занятыя шытвом. Але якая глыбокая цішыня!
— І ўзяўшы дзіця, паставіў яго сярод іх [12] …
Дзе Скрудж чуў гэтыя словы? Ён не мог іх прысніць. Калі Скрудж з Духам пераступілі праз парог, хлопец, відаць, прачытаў іх. Але чаму ён не працягвае?
Маці адклала шытво на стол і паднесла руку да вачэй.
— Ад гэтага колеру вочы баляць, — сказала яна.
Ад гэтага колеру? Ах, бедны Малы Цім!
— Цяпер ужо лепш, — сказала жонка Крэтчэта. — Ад святла свечкі яны слязяцца, і я нізашто не хачу, каб ваш бацька гэта пабачыў, вярнуўшыся дадому. Ён мусіць вось-вось прыйсці.
12
“І ўзяўшы дзіця, паставіў яго сярод іх…” — цытата з Евангелля (Марк 9:36).
— Самы час, — адгукнуўся Пітэр, загортваючы кнігу. — Але апошнія некалькі вечароў, мама, ён ідзе трохі марудней, чым звычайна.
І зноў запанавала цішыня. Урэшце рашучым і вясёлым голасам, які задрыжаў толькі адзін раз, маці сказала:
— Я помню, як хутка ён ішоў… як ён ішоў з Малым Цімам на плячы…
— І я помню! — усклікнуў Пітэр. — Я часта бачыў!
— І я! І я! — закрычалі астатнія. Усе гэта бачылі.
— Але несці яго было зусім лёгка, — падсумавала маці, вяртаючыся да працы, — і бацька так яго любіў, што для яго не было нічога лягчэйшага… нічога лягчэйшага. А вось і ваш бацька!