Нічые
Шрифт:
За спіной пачуліся крокі. Дзяніс уздрыгнуў і не адразу, нясмела азірнуўся. Чуб стаяў побач, пад сцяною, і корпаўся ў крэсле галіфэ. Зацурчэў струмень. Чуб скасавурыўся на хлопца, толькі і сказаў:
– Калі млосна, не цярпі, засунь два пальцы ў рот - паможа.
І пайшоў сабе.
На двары нікога ўжо не было. Адзін стары Карпа шкрабаў сухім, сцёртым да таго, што акурат у руку ўзяць, венікам каля сцяны і пры ганку, зграбаў брудна-чырвоную кашу ў кучку...
Чуб моўчкі сабраў у абярэмак вінтоўкі, падаўся на вуліцу.
Натоўп вяскоўцаў сабраўся каля плота насупраць Карпавай хаты, па той бок
Дарослыя - па большасці старыя дзяды і кабеты, стаялі спаважна, са скрушнымі тварамі, як і належыць добрым людзям у такіх выпадках - калі выносяць нябожчыка. Але між імі ўвесь час круціўся, аж прытанцоўваў на месцы хлапчынка гадоў дзесяці, крэпенькі, чырванашчокі, бы снягір, у валёначках і ў вялікай, непаразмернай яму шапцы-вушанцы. Шапка ўвесь час спаўзала на вочы, ён падбіваў яе знізу даланёю і шморгаў носам. Было відаць, як круціць яго ўсярэдзіне, як так і прэ з яго жаданне выпаліць вось зараз гэтым дзядзькам і цёткам нейкую важную, аднаму яму вядомую тайну...
– А гэта ж я, далібог, я!
– не вытрымліваў тады і азіраўся, шукаў вачыма такую ж, як сам, крэпенькую, зграбную, чырванашчокую дзяўчыну, нізка, па самы лоб абвязаную хусткай-«канаплянкаю», як бы ўжо яна была дарослай маладзіцаю.
– Праўда ж, Лізка? Ну, скажы!
У яго звонкім, дрыготкім ад уласнае смеласці голасе былі і дзіцячая неразумная пахвальба, і нецярпячка, і боязь, страх нават, што яму не павераць, смяяцца пачнуць або яшчэ прагоняць адсюль...
– Далібог, не хлушу!
– сцягваў шапку і жагнаўся з наіўнай шчырасцю, як і ўсе бязгрэшныя дзеці.
– Дзядзька Мікола, дзядзька Гнат - ну, скажэце!.. Праўда ж?
– Праўда, праўда, - пацвердзіў дзядзька Мікола, чамусьці без заўсёднага свайго смеху. Як і Гнат, як і абодва Карпавы сыны, ён быў мясцовы і добра ўсіх ведаў.
– Ты ў нас гірой, Васілько, - няўмела пахваліў малога, - сапраўдны гірой!..
Крэпенькая, зграбная дзяўчынка, яшчэ больш чырванеючы, не падымаючы вачэй, ціха ўшчувала «гіроя»:
– Маўчы, тут жа людзі стаяць... Бяжы дамоў ужо, пагрэйся на печы - вунь смаркачы папусціў!..
Але дзе там, акрылены Міколавай пахвальбою малы нічога і слухаць не хацеў.
– Я прама гародамі - отама-во, пабег, крычу: дзед Карпа, Дзяніс, дзядзька Гнат, дзядзька Мікола - там, крычу, бальшавікі ездзяць, ото-то каля вашай хаты будуць!..
Худзенькі Мікіцін, яшчэ больш змізарнелы, скундзёблены ад холаду і страху, падняў галаву, на міг сустрэўся з Васількам вачыма, і толькі цяпер яму прыйшло на памяць і ён з панылай абыякавасцю ўспомніў, як даўно-даўно (на самай справе менш чым паўгадзіны назад) гэты самы хлапчук даваў стракача агародамі ад хаты,
Мікіцін патупіўся, з тою ж панылай абыякавасцю адзначыў, што халадае і сняжок не перастае, пад заднім колам няма ўжо жоўтай пляміны... Вось таксама замяце і кроў, і ўсе сляды іхнія, ніякага знака па іх не астанецца, ніхто іх не знойдзе, ды і шукаць ніхто не будзе!.. Каму ён трэба, слабасільны, неабстрэлены, непісьменны чырвонаармейчык славутай шаснаццатай арміі дваццаць другога палка дзевятнаццатага асобага ўзвода, баец, які нават «пам-нач-кам-узвода» так і не навучыўся вымаўляць, які і ў бальшавіцкую армію пайшоў ні па якім не «зову сердца», як выдумляе ў сваіх пісьмах дурны, дарма што грамацей, Чувалаў, а ад таго, што ў іхняй мнагадзетнай сям'і паелі нават беражоную семянную бульбу і проста пухлі з голаду, а ён, Мікіцін, перад тым як запісацца служыць, абышоў па хатах усіх дэзерціраў і камісаваных ды распытаў добра: дзе лепш кормяць, дзе адзёўка прыгажэйшая - у чырвоных ці, скажам, у белых... Вось такое «веление сердца»...
Усё было скончана, і цяпер толькі брызент у задку падводы, тапырачыся, абазначаў схаваную пад ім паклажу. Ды яшчэ коні, акурат бы той Карпаў сабака, чуючы людскую кроў, пужліва стрыглі вушамі, касавурыліся, раздзьмухвалі шырокія ноздры і штораз беспрычынна ўсім целам уздрыгвалі, як робяць гэта душным летнім днём, калі дакучае гнус. Гнат павярнуўся да Кецкі, рыкнуў: «Ну, давай!..» - і да таго не адразу дайшло, што гэта вяроўку трэба даць. Вяроўка вісела ў яго на плячы, а адкуль яна ўзялася, ён не помніў - хутчэй за ўсё Гнат накінуў на яго, як на слупок, калі сам бег хутчэй страляць у чалавека, у гэтага вось самага, над якім тапырыцца брызент... Кецка падаў вяроўку і, наўчоны ўжо, сам, без каманды паспешліва выдаўжыў рукі. Нават Гнат, спрытна і туга завязваючы вузел, прабурчэў на гэтую залішнюю стараннасць:
– Сагні ў лакцях трохі, цягнеш тут...
– Дзелавіта агледзеў палонных, прыкінуў, які інтэрвал трэба даць, ці хопіць вяроўкі на ўсіх. Націснуўшы Кецку на жывот, адцягнуў рэмень, сілком прапіхнуў пад яго звітак вяроўкі.
– Наступны!
Наступны быў Мікіцін. Зусім не адчуваючы болю, з якім упівалася ў настылую скуру скручаная ў тры столкі вяроўка, ён толькі падумаў: навошта ўсё гэта, хіба яны ўцякаюць ці збіраюцца ўцякаць, хіба мала ім навукі?..
– Іх бы саміх упрэгчы, заместа коней, - зларадна прашамкаў дзядок, абуты ў белыя валёнкі; ён стаяў паперадзе ўсіх, абапіраючыся на сукаватую неакораную крывуліну.
– Асабліва гэтага вось, чорта бяспалага, - паказаў на Кецку.
– Хай бы цягнулі!
Адзін малы Васілько, у якога, відаць, уяўленне ўміг стварыла малюнак - чырвоныя цягнуць воз, а коні спаважна йдуць сабе збоку, - зайшоўся нервовым смехам, больш ніхто, нават рагатун Мікола, не падтрымаў дзеда. Гнат, які ўвязаў адной вяроўкаю палонных, выставіў іх цугам і цяпер, сагнуўшыся, намотваў канец вяроўкі на кручкі пад задком, сярдзіта зіркнуў на старога знізу ўверх.
Людзі маўчалі. І маўчанне іх гаварыла аб той адвечнай шкадобе ахвяры да свайго ж ката, калі сам ён апынаецца ў яе скуры...