Нічые
Шрифт:
IV
Выйшаў з веснічак Чуб з абярэмкам вінтовак. Уладкаваў зброю на падводу, паўз драбіну. Памацаў забітых праз брызент, праверыў, ці як след звязаныя палонныя, пашморгаў вяроўку - ці добра трымаецца на кручках... Затым, бы цяпер толькі заўважыў, павярнуўся да натоўпу. Ссупіў бровы, уставіў рукі ў бокі - вялізны, што той мядзведзь, спытаў, грозна варушачы вусамі:
– Так - і што вы тут не бачылі?
Дзядок, абапіраючыся
– Дык гэта... Стаімо, жджэм, - і азірнуўся на вяскоўцаў, чакаючы падтрымкі.
– Чаго вы жджэце?
– Дык гэта... вядома... Каб сваё забраць, калі раздаваць пачняце, - дзядок паказаў крывулінаю на мяшкі доле і на падводзе.
– А хто вам сказаў, што мы будзем раздаваць?
– яшчэ больш павысіў голас Чуб.
– Я ў вас пытаю!
Раптам як стаяў - рукі ў бокі, - так і пайшоў на дзядка:
– Сыны, унукі ёсць?
– Дык гэта...
– сумеўся той, змізарнелы перад такой скалою.
– Два сыны, а ўнукі малыя...
– І дзе сыны? Я спадзяюся, у нас у атрадзе? У Семежаве?
– Дык гэта... па хадзяйству...
– Па хадзяйству?! Мы там мерзнем, гібеем, кроў праліваем за вас жа, а вы - па хадзяйству?! Толькі і робіце, што ў валенкі ціхенька пшыкаеце ды на гарачых чаранах, у цяпле ў дабрэ, валяецеся?! Саветам ці палякам, маць вашу растакую, дык вы нічога не шкадуеце!
– усё больш распаляўся Чуб, наступаючы на разгубленага дзядка.
– Вам пугаўём у шыбіну стукнуць, дык вы і лапкі ўгору, апошняе сала з кубла цягнеце, апошні крыж нацельны гатовы сарваць з сябе і аддаць! А нам, сваім героям, сваёй доблеснай беларускай народнай арміі вам меркі аўса шкода?!
Крыху астыў, супакоіўся.
– Зараз слухайце мне і запамінайце і па хатах разнясіце. Пра тое, што тут было, каб ні адна жывая душа не пікнула! Калі прыедуць, стануць пытаць, скажаце - так і так, былі чырвоныя, забралі, што ім трэба, і паехалі сабе ў Вызну. Зразумелі? Ды не тапчыцеся тут без толку, слядоў не рабіце!.. І помніце, чэрці, калі што...
– пагразіў таўсценным пальцам.
– Не, гэта ж я так сабе, - зашамкаў спалохана, апраўдваючыся, дзядок, палічыўшы, відаць, што пагроза найбольш яго тычыцца.
– Бярыце на здароўе - сваім не шкода!
– сказаў, а выцвілыя падслепаватыя вочкі ўраз заслаліся жалем і паказалі на іншае - што шкада, яшчэ і як шкада свайго дабра і чым вы, такія «абаронцы», розніцеся тады ад Саветаў ці ад палякаў?..
Аднак на астатніх прамова Чуба падзейнічала. Усё правільна, так і трэба, сіла павінна быць сілаю - з кулакамі, з мацюкамі, а яшчэ лепш - з крывянкамі, тады і паважаць можна, тады і слухацца ахвота...
– Правільна, хлопцы!
– Бярыце на здароўе!..
– Чым гэтай набрыдзі, дык лепш сваім ужо...
Нават дзяўчынка, якая моцна трымала Васільку за руку, саромеючыся ўласнай смеласці, выгукнула званчэй за ўсіх:
– Што ж гэта - сваім шкадаваць?!
– Даўно б так, - змякчыўся Чуб.
– Хоць і тугавата, але даходзіць да вас, нарэшце разумна загаварылі. Словам - давайце, давайце ўсе па хатах!
– І то праўда - што гэта мы тут...
–
– Будзем маўчаць!
– Маўчаць трэба, бо сабе ж горш...
Не слухаючы, Чуб павярнуўся да падводы. Распарадзіўся:
– Гнат, паглядзі тут. Я скора, - і пайшоў назад у двор.
Каля ганка ўсё было чыста. Стары Карпа дзяўбаў заступам настылую зямлю.
– Каб ямку ды закапаць, - патлумачыў, паказваючы на згрэблены ў кучку бураковы снег.
– Яшчэ там, на агародзе...
– Чуб хацеў сказаць, што і там трэба будзе прыбраць хоць трохі, замясці, але зірнуў на неба, нізкае, панурае, зацягнутае цяжкімі хмарамі, махнуў рукою - абыдзецца, наваліць снегу за ноч, усё схавае.
– Дзяніс дзе, у хаце?
Карпа ўгукнуў. Прыставіў заступ да сцяны, пасунуўся следам за Чубам у хату.
У хаце, асабліва пасля вуліцы, аж у нос давала змешанымі пахамі аўчыны, брагі, квашанай капусты, непрыбраных закусак на стале, застаялага нявыветранага махорачнага дыму і найбольш востра - тымі асаблівымі, якія нічым не пераб'еш і ні з якімі іншымі не зблытаеш, пахамі хворага чалавека і немаўляці. На печы за комінам сярод кучы лахманоў ляжала хворая Карпава жонка, а ў большай хаце (Чуб ведаў), так ні разу і не паказаўшыся ім на вочы, сядзела з дзіцём Карпава нявестка, жонка старэйшага сына Данілы, які, як і меншы, Дзяніс, быў у Семежаве ў брыгадзе.
Дзяніс стаяў у кутку каля лавы і піў, прагна каўтаючы, ваду з жалезнай кружкі. Калі ўвайшлі бацька з Чубам, адарваўся, не падымаючы вачэй, прамармытаў:
– Захварэў, здаецца...
– Ну дык не дзіва, без шапкі на дварэ, - заўважыў Чуб.
– Ты б мо ваду халодную пабярогся піць?
«Здзекуецца? Насміхаецца? Ці папраўдзе не здагадваецца ні аб чым? Напляваць - абы хутчэй скончылася ўсё, абы яны нарэшце з'ехалі адсюль», - пакутліва думаў Дзяніс.
Чуб па-гаспадарску, не пытаючы дазволу, падышоў да стала.
– Дагуляць не далі, - шчодра плюхнуў сабе ў чарку з вялікай бутлі.
– Ну, дзе наша не прападала! На дарожку!
– Піце на здароўе...
Карпа замітусіўся:
– Дый сабраць жа вам трэба чаго... І Данілу гасцінец будзе... Усё ж ёсць! Каўбасы пакладу, і сала, і масла...
– Вось за гэта дзякую, бацько.
– Чуб выцер мокрыя губы, укінуў у рот кавалак сала без хлеба.
Дзяніс, які крадком назіраў за ім, аж перасмыкнуўся. «Гэта не людзі! Пасля ўсяго прыйсці, і жлукціць гарэлку, і чвякаць салам!..» Ізноў яму захацелася неяк уцячы адсюль, каб не бачыць нічога, схавацца, як малому, у сваім ціхім надзейным куточку паміж хлявом і прыбіральняю.
– Дзяніско, сынок!
– пачуўся з-за коміна слабы голас.
– Падай і мне вады!
Ён хуценька боўтнуў конаўку ў цэбрык. Аберуч, падняўшыся на дыбкі, падаў маці.
– А што гэта бухала там, на дварэ?
– напіўшыся, спытала хворая.
– Нічога, ляжы сабе, - адказаў заместа сына Карпа, які вярнуўся з сянец, трымаючы ў руцэ ладна ўпакаваную палатняную торбу.
– Гэта так, хлопцы балваліся... Лепш падай там цыбулі нізку. Ды большую знайдзі, не чужым даём... Данілу нашаму...