Нічые
Шрифт:
Зашамацела на печы цыбуля.
– Даніла ваш цяпер ого, - паказаў пальцам у столь Чуб. Відаць, усё ж была ў ім віна перад гаспадарамі за ўсё, што ўчварылі, і цяпер ён, як умеў, хацеў падхваліць іх.
– Пры вялікім начальніку, ардынарац камандзіра палка! Самога Чайкі - героя - ардынарац...
І хоць не раз сёння чуў Карпа пра гэтага «героя - вялікага начальніка», а ўжо ў раз дзесяты слухаў гэтую наіўную, няўмелую пахвальбу свайго старэйшага сына, але ізноў клюнуў.
– Дык я яшчэ адскочу!.. Паляндвічкі дакладу, ёсць жа месца яшчэ... Хай, можа, камандзіра пачастуе, а то сам будзе есці, а той слінкі глытаць, - сказаў і адразу
Застаўшыся адзін, Чуб выпіў яшчэ. Потым, рыпаючы падлогаю, пайшоў у большую хату. Зазірнуў у баковачку. Каля пабеленай грубкі стаяла люлька, побач на табурэтцы сядзела маладзіца і дзюбала носам, змагаючыся са сном. Чуб кашлянуў асцярожна, хацеў паглядзець на малога ў люльцы, аж маладзіца ад яго кашлю страпянулася, устала, растапырыла рукі, засланяючы люльку сабою.
– Куды ты лезеш да яго, чорт абкураны!
Але, нягледзячы на сярдзітыя словы, ні ў голасе, ні ў вачах яе - пустых, выплаканых, вымучаных адзінотаю - не было ўжо ні злосці, ні гневу; не было ўжо сілы наракаць ні на гэтае непрыкаянае сабачае жыццё, ні на гэтых людзей, што звялі з сабою яе чалавека, ні на самога гэтага чалавека, які немавед чаго, дзеля чорта лысага адцураўся сям'і...
– Данілу перадаць што?
– спытаў Чуб ціха.
Адказу не дачакаўся.
– Ну, нічога... Мо як-небудзь, - сказаў, абы хоць што сказаць.
Вярнуўся ў меншую хату. Карпа прыбіраў са стала. Набітая торба - мяшок добры, а не торба - стаяла, прыслоненая да прыпечка. Дзяніс пазіраў у акно, калупаў пазногцем падаконнік. Шынялёк і фуражка віселі каля дзвярэй на ўбітых у сцяну драўляных палачках - «вешалцы».
– Ну што - адзявайся памалу, - сказаў Чуб. Прыўзняў торбу за лямкі, паважыў. Пабаяўшыся, мусіць, што абарвуцца, падхапіў другой рукою знізу, прыціснуў да жывата.
– Кажу ж, захварэў...
– Дзяніс нават не павярнуўся.
– Горла дзярэ... І галава...
– Хай мо і праўда пабудзе трохі, - нясмела ўступіўся за сына Карпа.
– Скажэце ўжо там... Мо сварыцца дужа не будуць, Даніла ж там пры начальстве...
– Ну, глядзі.
– Чуб паставіў торбу на падлогу, выцягнуў з кішэні Кецкаў наган, паклаў на край стала.
– На - на ўсялякі пажарны. Вінта забяру, мала што... І за ноч пастарайся вылечыцца.
– Дадаў насмешліва: - Каб заўтра з раніцы быў як штык у Семежаве. А то і Даніла не паможа... Чуеш?
– Угу, - буркнуў Дзяніс, так і не павярнуўшыся.
Неўзабаве воз зарыпеў прыстылымі да зямлі коламі, Гнат цмокнуў і шлёгнуў канцом лейцаў бліжняга каня, падвода сарвалася з месца і шпарка пакацілася снегавой дарогаю да лесу. За падводай цугам, на адлегласці метра паўтара адзін ад аднаго, пацягнуліся звязаныя палонныя. Збоку ішоў Мікола, пасвістваючы, з вінтоўкаю на плячы. Ззаду - рукі ў кішэнях - Чуб.
Стоячы каля веснічак, гледзячы ўслед, Карпа перахрысціў працэсію і тады толькі схамянуўся:
– Вяроўку, вяроўку неяк перадайце, хлопцы!
Але яму не адказалі. Падвода ад'ехала ўжо далекавата, і ніхто, мабыць, не пачуў.
V
Цяжка сказаць, на што разлічвалі, што за планы выношвалі «бацькі»-камандзіры
Палякі сталі за ракою Лань, чырвоныя прасунуліся крыху далей на захад за Слуцак. Так брыгада атрымала ад літасцівага лёсу першы падарунак - яна засталася на тэрыторыі сваёй мясцовасці і сярод сваіх людзей, часта ў прамым сэнсе - сярод блізкіх і дальніх сваякоў. Паміж вельмі ўмоўнымі, зігзага-пункцірнымі лініямі франтоў і ўтварылася тая славутая латачка зямлі, што ўвойдзе ў гісторыю як «нэўтральны пас», «нейтральная зона», «нейтральная паласа», «нейтральная зямля» і, нарэшце (самая ўдалая назва), - «нічыйная зямля».
Вестка аб тым, што далей можна не спяшацца, застала случчакоў у мястэчку Семежаве, і гэта быў ім другі падарунак лёсу. Аддаленае вёрстаў за трыццаць на захад ад Слуцка мястэчка апыналася ў самым цэнтры «нічыйнай зямлі», на роўнай адлегласці ад палякаў і Саветаў; даволі вялікае, акружанае дзвюма рэчкамі, Мажай і Мораччу, было яно, праўда, не зусім удалае ў стратэгічным плане - з амаль бязлесымі ваколіцамі, затое багатае хлебам, салам, сенам і аўсом, а галоўнае - патрэбнымі людзьмі. Заможным мясцовым сялянам было што абараняць, яны былі зацікаўленыя ў сваёй - беларускай - уладзе і гатовыя былі падтрымліваць случчакоў чым заўгодна (два палкі, Грозаўскі і Семежаўскі, былі сфарміраваны за тры дні!).
Словам, брыгада з усімі камунікацыямі размясцілася ў Семежаве, і соннае дасюль мястэчка апошні тыдзень пачало нагадваць прыфрантавы гарнізон. Новыя весткі прыходзілі з кожнай гадзінай, і бударажылі, і ўзвінчвалі людзей; шырокая базарная плошча, да якой збягалі і крыжаваліся там усе восем местачковых вуліц, не пуставала ні днём, ні ноччу.
І ўсё ж раніцай таго дня, калі чырвонаармейцы вызнянскага атрада харчнарыхтоўкі выправіліся на чарговыя рабункі, ні сном ні духам, вядома, не здагадваючыся, што іх чакае (Чуб з кампаніяй падымалі ўжо чаркі ў Карпы за сталом, на стале ляжаў Чубаў абрэз, а ў качэргах стаяла Гнатава вінтоўка), - раннім світанкам у мястэчку ўсчалося ўзрушэнне, дасюль яшчэ небывалае.
Палалі на пляцы вогнішчы, тоўпіліся вакол іх, слухалі, спрачаліся, пераходзілі з аднаго асветленага круга ў другі ўзброеныя людзі і людзі без зброі, але ў вайсковай форме, прытым чырвонаармейскай, - перабежчыкі і палонныя, якія за апошнія дні па адным і цэлымі групамі спраўна наваднялі Семежава і з якімі не ведалі, што рабіць, ніхто іх не вартаваў, і яны цягаліся, дзе хацелі, і рабілі, што хацелі; уперамешку з вайскоўцамі таўкліся мясцовыя - цікаўныя семежаўскія дзядзькі (такіх было небагата, але былі), стаялі і больш слухалі, чым гаварылі, панадзявалі старыя латаныяпералатаныя кажухі, горшыя шапкі, кожны абапіраўся на палку і горбіўся больш, чым трэба, - навучаныя горкім вопытам недавяракі, якія гэтай наіўнай сялянскай хітрасцю паказвалі, што вось мы якія - бедныя, старэнькія, убогія, да службы няздатныя, узяць з нас няма чаго, а прыйшлі мы так сабе, паглядзець, што тут робіцца, паслухаць, што людзі кажуць...