Шежірем сыр шертсе

Мынжасар Тажис

Оларды гімемізді 17, ал алабай бабамыз жайлы 18, ал улетімізді бергі, лібек атамыздан басталар кз крген адамдары жайлы айтылар тстарын, "сйегі сіздікі, еті біздікі" дегендей, жады таса таба басандай лі кнге дейін уатты, бгіндері тосанны тртеуінен асып бара жатан рия пкемізді айтуымен, біра бізді сиямызбен шежіремізді 19–37 блімдерінде ааза тсірдік.

Шежіреміз жазылып бітіп, баспааа берілгелі жатанда біратар деректер лмахан ккемізде де болан деген сзді естіп, тез кенже лы Ермек інімізге срау салдырды. Рас екен. Кештеу болса да оларды ола тсірдік. Ашып араанда тааланымыз–паратары сарайып кеткен алыдау дптер бетіне шежіре мтіні ш трлі олтабамен тсіріліпті. Бірі 30 жылдардаы аза тілі грамматикасына

ыайланып, кне кириллица аріптерімен сатау, екіншісі бгінгі аріптермен ірі, тсінікті етіліп, ал шіншісі сол кйінде алдыра берсеіз де болатындай ызыл сиямен дды жіпке тізген монша-маржандай демі рнектеліп жазылыпты. Ермек кесіні олтабасын таниды ой, екіншісі сонікі, ал былайы екеуін білмеймін деді.

Естуімізше, Рашид аамызда да мндай шежіре болан. Кішкентай болсам да бірде ол кісіні дастаран басында лкендерге "ркетай", "Садабай" деп бгінгі біздерге таныс есімдерді айтып отыранын з лаыммен естігенмін. рине ол кезде аты аталан бл кісілерді кім екендігін білмесем де дайды діретімен аттары жадымда жасы саталып алыпты. Сондытан Рашид аамыздай кісіде мндай шежірені болмауы ммкін емес деп санаймыз. Болан, оны дниеден озар алдында ааза демілеп тсіру шін ккемізге табыстап кетті деп ойлаймыз. Кпшілік арасында кезінде мндай гімені боланы рас. йтпесе ккеміз рідегі аталарды атын атап, тсін тстеп таратып берер ондай шежірені кімнен, айдан алма. Сондытан майда жазуды сауатын кне кириллица, кейін латиницалармен ашан Рашид аамызды олы, ал сни (каллиграфиялы) діпті олтабаны ккеміз рнектетіп жаздыран оны кп оушыларыны бірінікі деп пайымдаймыз. Шежіре мнері, жоарыда айтпашы, аталарды бір-бірінен тарату лгісімен ана жазылан.

Егер брі осылай болса, онда айран Рашид аа зінен кейінгі жас толын шыан тектерін білмей кетпесін деп істеп жрген зге тірліктерімен атар рухани азы боларлы мірді бл жаын да мытпай ааза тсіріп кеткісі келген екен ой деп ойлаймыз. Алла-таала пешенеге жазса, андай іс болмасын тбі болмай оймайды ой. Аамыз бен ккемізді улет шежіресін кітап сатып алдырысы келген сол кездегі кілі міттерін, лхамду лиллах, дай аласа бгіндері біз шындыа айналдырып, жзеге асырса деп отырмыз.

Аиат ашанда біреу емес пе, жазбаларын з шежіремізбен салыстыра араан кезімізде плендей бір лкен айырмашылы таба алмады. Дегенмен, біз шін оны ндылыы жо емес. Мселен, Сабыр ата рпатарын біршама кеірек таратыпты. Ал Дабыл ата жнінде де аздап болса да мліметтер береді. Сосын арамызда жрген рпатары кезінде жас боласын ба жадыларынан шыарып алан кейбір аталарымыз мен оларды азан шаырып ойан есімдерін беріп кетеді. Біз оларды айта жаыртып, тлетіп, ааза тсірдік. Мысалы, Мниден тарайтын Сдуаас атамызды Сахи есімді інісі боландыы туралы рия пкемізді гімесінен талай лааыс естісек те, онымызды Сапарбек аамыз плендей малдай оймаасын ойанбыз. Біра олымыза тскен осы, соы шежіреден оны таса таба басандай етіліп, рнектеліп жазылан атын тауып алды. Сонымен атар, одан Сдуаас атамызды Сахидан блек Сби, лиакбар деген аалары боландыын да зерделеп отырмыз. Сол сияты Шдек аамызды азан шаырып ойан есімі Шадыл екендігін де енді оып, білдік. йтпесе "Шдек" сзіні ай тілден алынанын анша сарыла сараптаса та анытай алмаанбыз. Шдек, Сапарбек ааларымыз Сдуаастан туылса, Сады пен Млік ааларымыз Сби атамыздан рбитін ландар екендігін де осыннан оып, зейіндедік.

Ал шежіремізді 19,20,21 блімдерінде аза халыны те жартысына жуыын алып кеткен, ел тарихыны айы-асіретке толы аралы беттері деп саналатын 1928–1932 жылдары орын алан кмпеске мен ашаршылы жайлы илы-илы оиалар мен оларды жрт міріне салып кеткен анды іздері туралы улет мірімен сабатастыра баяндады. Бларды кбін рия пкемізді аузынан жазып алды. Сонымен шежіреміз 2 тарау, 37 блімнен трады. 1 тарау блімдері, кріп отырсыздар, негізінен шежірені теориялы жаын амтыса, ал 2 тарау блімдері бабалар мірінен алынан естелік-эссе трінде жазылды. Аталытар мен рпатарды тарату кестелерін гіме барысына орай екі тарауа бліп

емес, топтап беруге тура келді.

рия пкемізден зге улет тарихын жетік білетін жан азір арамызда алан жо. Ал улет тарихы ааза тспегесін бгінгі біздер шін ана емес, келер рпа шін де мыт алар дние екендігі аны. Содан болар осындаы бірді-екілі бауырларымыз: "Тке, білгеніізді жазып алдырып кету сіз шін рі парыз, рі арыз іс. Егер оны бгін сіз жазып алдырмасаыз, ертегі рпа оны кімнен естіп, кімнен срап, біліп жатпа",– деп бігерлері кеткені рас.

Блай дейтіндері орынды-а. Кнделікті араласып жрген аайындарды айсысыны кімнен тарайтындыын, олармен ара ашытыымызды алыс, жаындыын дрыс айыра білгіміз келген арабайыр араан басымызды жайын ойлап ана емес, бгін болмаса да ерте арамыза келер улет тарихын у басынан жете оып, зерттеп білгісі келер кзі араты, білімгер немере, шбере, шпшектер трын ойлап жазып отырмыз. йткені араларынан: "Аталарымыз кіле оыан, сауатты адамдар боланымен айдан рбіп, алай тарап, тарайтындыымыз жнінде жетемізге жетердей жеткізе айтып, ештее жазып кетпегендері несі?",– дейтіндері табылып жатса бізге серт емес пе? Білгілері келгенін біле алмаан олар шін мны арты зекті ртер кінішті жайа келері аиат. Сондытан мны брін жазып, алдырып кету шін Алла ниетімізге арай риядай пке беріп, оны мір жасын за ылып ойандыына шкір дейміз.

Бларды келер рпа шін дейміз ой, ал бгінгі рпа шін дер болса, тым аз болмаса да, тым мол болмаса да, біра біраз айтар дниесі бар тпнсалар мен тарихи, шежіре кітаптарды олар ай кітапхананы ай есігін ашып, оны ай срелерінен уаыттарын сарп етіп іздеп жатпа? Одан да алыстан арбаламай, жаыннан дорбалап, іздегендерін осы кітап ішінен беттерін рлі-берлі аударыстырып отырып-а оп-оай тауып алмай ма дегеніміз ой.

Сосын дайа шкір, немере, жиендер азір брмізде баршылы ой, кездесе аланда блар кімдер, айсысы кімнен рбіп, алай тарайды деп жатпай аттарын срап-біліп алса боланы, аланын осы кітаптан-а атарыстырып, тауып алуымыза болады. йткені солара атысты деректерді де амти жазуа тырысты.

Ал шежіремізді рі арай тереірек, кеірек оып, білем деушілер шыып жатса, олар шін деректерімізді ай жерден, ай жаттардан, оны ай беттерінен аландыымыза сілтеме жасай отырып бердік.

Шежіреді з атынан емес кпшілікті атынан жазыпсы деп жатандар да бар. Егер оны Рашид, Шаймахан, лмахан, Шдек, кзі тірі арамызда жрген рия, Айтмахан сияты аа, ке, кке, пкелерімізді аузынан, алдырып кеткен жазу-сызуларынан алып, кнделікті асымда жрген зге де бауырларымны айтуымен ааза тсіріп жатсам неге ол тек менікі ана болуы керек, кпшіліктікі емес пе дегім келеді.

Бгіндері згелер шежірелерін басаша стиль, жолмен жазып жрген шыар, біра мен ебегімді оырманыма кпшілікті атынан осылайша рі шежіре, рі тте оу ралы, рі ыса, мліметтері бір жерден табылатындай мбебап анытама сыпатында сынуды ниет еттім. Келер рпа біз сап баба, аталарымыз бен же, апаларымызды тр, кескіндері андай болды екен демес шін фотосуреттерді де табыланынша мол етіп бердім.

Кейінгі рпа шежіремізді осы тотаан жерімізден рі арай здері жаластырып кетер, жазар деп ойлаймын. Біздікі–білгенімізше улетімізді бастау алар мнар басын олара млімет шін мыт алдырмай бастап беру, ааза тсіріп кету болды.

СССР журналистер одаыны, азастан журналистер одаыны мшесі Тажис Мыжасар

07.03.2015 ж.

КІРІСПЕ

Алла-таала сонау ыылым заманда лемді бір тарыны ауызына сиып кетердей жотан бар етіп жаратанда оан алдымен берген асыл асиеттеріні бірі кешегісі бгінгісіне, ал бгінгісі ертегісіне ауысып отыратын уаыт лшемі болыпты. Содан бері трткіл дниеміз осы уаыт лшеміне туелді болып келе жатаны ха. «Кешегімді білмей бгінімді алай тсінем, бгінімді білмей ертеіме алай ол созам»,-деп кне кз ария, шешендеріміз тегіннен тегін тебірене жырламаса керек.