Старонкі нашай мінуўшчыны. Абраныя артыкулы.
Шрифт:
«Замест барацьбы з немцамі разбэшчаныя матросы заняліся бочкай са спіртам, якую здабылі па дарозе».
Так скончылася «баявая аперацыя» пад Нарвай. Камандзіра і камісара аддзелу ваенна-рэвалюцыйны трыбунал прыгаварыў да расстрэлу, аднак, улічваючы іх рэвалюцыйныя заслугі, замяніў пакараннем адпраўкай на фронт. Аддзел матросаў быў расфармаваны. Такой была сапраўдная «перамога» пад Нарвай.
У Пскове, паводле звестак, змешчаных у «Правде», 22 лютага 1918 г., прайшоў мітынг пскоўскай залогі. «З вялікім уздымам» яго ўдзельнікі прынялі рэзалюцыю даць рашучы адпор нямецкім захопнікам. Аднак вечарам 24 лютага 1918 г.
«Пскоў быў заняты
Так паведамляла бальшавіцкая газета. Нямецкая матацыклетная рота панесла страты ў 4 чалавекі (аўтамабіль наехаў на міну). Салдаты палка, што стаяў у Пскове разбегліся, і полк спыніў сваё існаванне. Такой была другая «перамога», на гэты раз «пад Псковам».
Такім чынам, свята Чырвонай (потым Савецкай) Арміі, а цяпер Узброеных сілаў Расіі мае міфічныя падставы прыдуманых перамог, у 30–80-я гады распрапагандаваных савец-кімі гісторыкамі і камуністычнай прапагандай.
Што тычыцца Беларусі, дык тут 23 лютага 1918 г. тым больш ніякіх гераічных падзей не адбывалася. Гэтая дата не мае аніякага дачынення да беларускай вайсковай гісторыі. На тэрыторыі Беларусі, дзе знаходзіўся фронт па лініі Дзвінск - возера Нарач - Смаргонь - Крэва - Карэлічы - Баранавічы - Пінск, як толькі салдаты «Расійскай рэвалюцыйнай арміі» (афіцыйная назва старой арміі) даведаліся аб ультыматыме германскага камандавання ад 16 лютага 1918 г., што нямецкія войскі пачнуць наступ, кінуліся наўцёк перад наступаючымі нямецкімі войскамі, рабуючы па дарозе панскія маёнткі. Пра гэта ёсць мноства сведчанняў, напрыклад, мемуары фундатара Чырвонага Касцёла ў Менску Э. Вайніловіча.
21 лютага 1918 г. у 3 гадзіны дня першы нямецкі цягнік прыбыў у Менск. 25 лютага немцы занялі Барысаў. Гэтым падзеям папярэднічалі ўцёкі з Менска ў Смаленск бальшавіцкага кіраўніцтва Заходняй вобласці і Заходняга фронту на чале з А. Мясніковым. Тут таксама можна прывесці дакументальныя сведчанні: Напрыклад, газета «Известия» ў нумары ад 26 (13) лютага 1918 г. (№ 34) прыводзіла звесткі з Менска ад 19 лютага з абласнога Савета народных камісараў (са спазненнем):
«На экстранным паседжанні Савета Народных Камісараў было пастаноўлена эвакуяваць абласны Савет» і «ў 4 гадзіны дня Савета ўжо не было».
Ніякіх баёў з нямецкімі войскамі ў Беларусі не было. Хто мог, уцякаў ад немцаў.
Мы бачым, што дата 23 лютага 1918 г. да Узброеных Сілаў Рэспублікі Беларусь ніякага дачынення ўвогуле не мае.
Аднак воляю лёсу менавіта на гэты дзень прыпадае яшчэ адна дата — прычым таксама звязаная з пэўнай вайсковай сілай. 23 лютага 1944 г. паводле загада генеральнага камісара Беларусі Курта фон Готберга пачала стварацца Беларуская Краёвая Абарона (БКА) — вайсковае фармаванне для барацьбы супраць бальшавізму.
Зразумела, кожны вырашае сам, што адзначаць 23 лютага — ці чарговую гадавіну стварэння БКА, ці памяць пра міфічныя перамогі Чырвонай Арміі Савецкай Расіі, ці неафіцыйнае «свята мужчынаў» (ёсць лішняя нагода падняць чарку і закусіць скваркай). Аднак варта было б узгадаць яшчэ адну падзею, якая, насамрэч, больш за ўсе іншыя нагадвае аб нашай вайсковай славе.
Падчас уздыму адраджэнскага руху ў канцы 80-х - пачатку 90-х гадоў мінулага стагоддзя ўпершыню была адзначана сапраўды гераічная старонка нашай айчыннай гісторыі — гадавіна Аршанскай бітвы, калі 30-тысячнае войска К. Астрожскага цалкам разграміла 80-тысячную армію Маскоўскага вялікага княства. Адбылося гэта 8 верасня 1514 г. Вось чаму менавіта 8 верасня і адзначаецца беларускімі патрыётамі як наша нацыянальнае вайсковае свята — Дзень беларускай вайсковай славы.
ДАДАДЗЕНЫЯ
Гісторыя геапалітыкі Беларусі
І. Геапалітыка Вялікага княства Літоўскага у XIII–XVI стст
Першыя фэадальныя дзяржавы беларусаў ад самага пачатку мусілі весьці самастойную палітычную лінію ў дачыненьнях між сабой і суседзямі, блізкімі і больш далёкімі, такімі як Візантыя. Асабліва актыўную палітыку ў XI-XII стст. праводзіла Полацкае княства, Самая моцная беларуская дзяржава ў той час. Зьнешняя палітыка Полацка была перадусім накіраваная на адстойваньне незалежнасьці ў барацьбе з Кіеўскім княствам, а таксама на ўрэгуляваньне адносінаў з Ноўгарадам і суседзямі, у тым ліку зь літоўскімі, латгальскімі, ліўскімі і эсцкімі плямёнамі ў Прыбалтыцы. Латгалы і лівы ўвайшлі ў дзяржаўныя дачыненьні з Полацкім княствам, сталіся ягонымі васаламі. На тэрыторыі латгалаў былі ўтвораныя васальныя княствы Герцыке і Кукенойс з князямі полацкае дынастыі Ізяславічаў.
Напачатку XIII ст. Полацкае княства вымушана было распачаць барацьбу зь нямецкімі рыцарамі Ордэну мечаносцаў (Братоў Хрыстовага ваярства), які ў 1237 г. быў пераўтвораны ў Лівонскі ордэн у складзе Тэўтонскага.
Першыя дзяржавы беларусаў, як і іншыя тагачасныя эўрапейскія дзяржавы, часам вялі мірную палітыку, а часам ваявалі. Але ўсё ж гаварыць пра геапалітычныя дачыненьні беларускіх княстваў у гэты пэрыяд зарана. Іхная палітыка была абмежаваная рамкамі ўсходнеславянскага рэгіёну і толькі пачала выходзіць за ягоныя межы. Тым ня менш, зыходзячы з геаграфічнага становішча беларускіх дзяржаваў, вызначыліся кірункі актыўнасьці: дачыненьні з Кіеўскай Русьсю, з Прыбалтыкай, зь Візантыяй і нямецкімі ордэнамі.
Новыя абставіны склаліся ў сярэдзіне XIII ст., калі ўтварылася Літоўскае-Беларускае гаспадарства з сталіцай у Наваградку. Ад самага пачатку існаваньня нашай гістарычнай дзяржавы яе ўладарамі, пачынаючы ад Міндоўга, і кіруючымі коламі праводзіцца актыўная зьнешняя палітыка на некалькіх кірунках. Калі нашыя землі аб'ядналіся ў адной дзяржаве, ва Ўсходняй Эўропе склалася новая геапалітычная сытуацыя.
Да 80-х гг. XIV ст. скончыўся працэс уключэньня асноўных беларускіх земляў у склад Вялікага Княства Літоўскага і Рускага (як яно называлася да сярэдзіны XV ст., калі дадалося і «Жамойцкага», бо жамойцкая зямля ўвайшла ў склад дзяржавы на правох аўтаноміі). У 1358 г. была далучаная Мсьціслаўская зямля, у 60-я гг., пасьля перамогі літоўскага-беларускага войска пад Сінімі Водамі, - Кіеўская зямля, а разам зь ёю Мазырская і Брагінская воласьці, каля 1358 г.
– Бранскае княства, у 60–70-х гг. XIV ст. - Чарнігава-Северскія землі. Урэшце, у 1395 г. падпарадкавалася Смаленскае княства, якое ў 1404 г. канчаткова ўвайшло ў склад ВКЛ.
Увесь гэты час - ад сярэдзіны XIII да канца XIV ст. - ішоў ня толькі працэс аб'яднаньня беларускіх земляў у адной дзяржаве, але і адбывалася ўмацаваньне ейных рубяжоў, заключаліся саюзы зь іншымі дзяржавамі, вяліся войны.
Адным з галоўных кірункаў зьнешняе палітыкі Вялікага Княства Літоўскага быў усходні. У ХІV ст., як ужо нагадвалася, галоўнаю мэтай яго сталася аб'яднаньне беларускіх земляў у адной нацыянальнай дзяржаве. А затым - вызваленьне земляў Русі з-пад татарскае няволі ды ўключэньне іх у склад новай дзяржавы з сталіцаю ў Вільні. На працягу XIV ст. Вільня была цэнтрам аб'яднаньня ўсіх усходнеславянскіх земляў. Пры гэтым яна мела супернікам спачатку Галіцка-Валынскую Русь (але нядоўга), а потым - Маскоўскае вялікае княства, якое пачало ўзмацняцца.