Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
Далібог, так, славутыя мудрацы, слугі народа! Вы ўзрасталі разам з духам і цнотай народа — і народ узрос праз вас! Да гонару вашага кажу я вам гэта!
Але народ застаецца для мяне ў вашай цноце, народ з дурнымі вачыма, — народ, які не ведае, што такое дух!
Дух ёсць жыццё, якое само пажынае жыццё; сваёю ж пакутаю памнажае яно сваё веданне: ці ведалі вы ўжо гэта?
І шчасце духу ў тым, каб быць памазанцам і ахвярнаю жывёлаю, асвечанай слязьмі: ці ведалі вы ўжо гэта?
Слепата
Трэба, каб спазнавальнік навучыўся будаваць гарамі! Мала, што дух перастаўляе горы, — ці ведалі вы ўжо гэта?
Вы ведаеце толькі іскры духу, але не бачыце, што ён — кавадла, не бачыце вусцішнасці ягонага молата!
Далібог, вы не ведаеце гордасці духу! Але яшчэ больш невыноснай была б вам яго ўпакоранасць, калі б яна захацела загаварыць!
І вы яшчэ ні разу не асмеліліся ўкінуць ваш дух у снежную яму: бо вы недастаткова гарачыя! Таму вы і не ведаеце асалоды ягонага холаду.
Ва ўсім вы з духам вельмі даверлівыя і з мудрасцю часта абыходзіцеся так, нібыта яна багадзельня і лякарня для бедных і благіх паэтаў.
Вы не арлы: і таму вы не зведалі шчасця ў жудасці духу. А хто не птах, таму не дадзена адпачываць над прорваю.
Вы цёплыя: а крыніцы ўсякіх глыбокіх ведаў — халодныя. Сцюдзёныя, як лёд, сама глыбокія вытокі духу — асалода рукам, гарачым дзеям.
Вы стаіце перада мною, ганарыстыя, з несагнутымі спінамі, славутыя мудрацы! Ні моцны вецер, ні магутная воля не ўзрушваюць вас.
Ці бачылі вы калі-небудзь, як ляціць па моры ветразь, круглы, напяты ветрам, як ён трымціць ад шаленства яго?
Як ветразь з трымценнем ад буры, ляціць мая мудрасць па моры — неакілзаная мудрасць мая!
А вы, знакамітыя мудрацы, слугі народа, — як можаце вы ляцець разам са мною.
Так сказаў Заратустра.
Начная песня
Вось ноч: грамчэй загаварылі ўсе струмяністыя крыніцы. І мая душа таксама струмяністая крыніца.
Вось ноч: прачынаюцца песні закаханых. І мая душа — песня закаханага.
Нешта неспатоленае, неспатольнае ёсць ува мне; яно хоча голасу. Нейкая прага кахання ўва мне, яна гаворыць голасам кахання.
Светлы я; о, калі б я быў ноч! Але ў тым мая самотнасць, што я аперазаны святлом.
О, калі б я зрабіўся цёмны, як ноч! Як бы я піў з грудзей святла!
Як бы я дабрасловіў вас саміх, іскрыстыя зоркі і светлячкі начныя ўгары! Які б я быў шчаслівы ад дарункаў вашага святла!
Але ў ззянні сваіх прамянёў я жыву і п'ю полымя, якое шугае з мяне.
Я не ведаю радасці таго, хто бярэ; я няраз думаў: стакроць шчаснейшы той, хто крадзе, чым хто дае.
У тым беднасць мая, што
О ліхая доля даравальнікаў! О зацьменне сонца майго! О прага маёй прагі! О ненасытны голад перанасычанасці!
Яны бяруць у мяне: але ці кранаю я іхнюю душу? Прорва паміж «дарыць» і «браць»; а наймалейшая прорва пераадольваецца ў апошнюю чаргу.
Голад нараджаецца з маёй прыгажосці: наклікаць на вас бяду, асвечаную мною, абабраць тых, што прынялі дарункі, — да зла імкнецца мая прагнасць.
Адхапіць руку, калі ёй працягнута іншая рука; марудзіць, як вадаспад, які спрабуе затрымаць сваё падзенне — да зла імкнецца мая прагнасць.
Такая помслівасць ад лішніцы маёй; такое падступства сочыцца з маёй самотнасці.
Маё шчасце даравальніка памірае ў дараванні, дабрачыннасць мая стамілася ад лішніцы ўсяго!
Хто заўсёды дорыць, жыве ў небяспецы страціць сорам; хто заўсёды раздае — у таго рука і сэрца ў мазалях ад раздачы.
Мае вочы не слязяцца ад сораму за просьбітаў; мае рукі агрублі і не дрыжаць ад напоўненасці.
Куды падзеліся слёзы з вачэй маіх? Куды падзелася мяккасць майго сэрца? О самотнасць усіх, хто дорыць! О маўклівасць усіх светланосцаў!
Шмат сонцаў кружыцца ў пустой прасторы: усяму цёмнаму гавораць яны сваім святлом. А ў мяне яны нямыя.
О варожасць святла да ўсяго, што свеціцца: без жалю ідзе яно сцежкамі сваімі.
У безданях сонца несправядлівае да ўсяго светланоснага, халоднае да ўсіх іншых сонцаў — так робіць кожнае свяціла свае кругі.
Нібы буры, праносяцца сонцы шляхамі сваімі, у гэтым іх жыццё. Сваёй няўмольнай волі наровяць яны, у гэтым іхні холад.
Толькі вы адны, цёмныя ночы, здабываеце цяпло з усяго, што свеціцца! Толькі вы адны корміцеся малаком з поўных грудзей святла!
Я скаваны лёдам, ён пячэ мне далоні! О, гэтая прага ўва мне, якая прагне вашае смагі.
Вось і ноч: каб я быў святлом! І прагаю Начнога! І самотнасцю!
Вось і ноч: быццам крыніца, ліецца з мяне жаданне гаварыць.
Вось і ноч: гавораць толькі струмені крынічныя. І душа мая — струмяністая крыніца.
Вось і ноч: толькі цяпер прачынаюцца песні закаханых. І душа мая — песня закаханага.
Так спяваў Заратустра.
Скочная песня
Аднаго разу ўвечары ішоў Заратустра са сваімі вучнямі праз лес; і, шукаючы крыніцу, выйшаў на зялёную лугавіну сярод дрэў і кустоўя: там скакалі дзяўчаты. Пазнаўшы Заратустру, яны перасталі танцаваць, а ён падышоў да іх з прыветлівым тварам і сказаў:
«Скачыце сабе, скачыце, мілыя дзяўчаткі! Не ненавіснік забаваў са злымі вачыма, не вораг дзяўчат прыйшоў да вас.