Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
Калі і гавораць на карысць жыцця, засеўшы ў сваіх норах, гэтыя ядавітыя павукі, адвярнуўшыся ад усяго жывога, дык толькі, каб шкодзіць.
Так яны хочуць нашкодзіць тым, у каго ўлада: бо ў тых яшчэ колькі хочаш у запасе пропаведзяў смерці.
Каб было яно іначай, дык і тарантулы вучылі б інакш: менавіта ж бо яны былі колісь зацятымі паклёпнікамі на жыццё і спальшчыкамі ерэтыкоў.
Я не хачу, каб мяне блыталі з гэтымі прапаведнікамі роўнасці, бо справядлівасць кажа мне так:
І яны не павінны быць роўныя! Чым была б мая любоў да Звышчалавека, калі б я гаварыў інакш?
Тысячамі мастоў і сцежак хай людзі ціснуцца ў будучыню, і ўсё больш павінны буяць паміж імі варожасць і няроўнасць: так кажа мне мая вялікая любоў.
Хай яны будуць вынаходцамі ўяваў і прывідаў у сваёй варожасці, і тады паміж імі адбудзецца вялікая бітва.
Дабро і зло, багацце і беднасць, высокае і нізкае, і ўсе імёны каштоўнасцяў — усё гэта стане зброяй і будзе ваяўніча сцвярджаць, што жыццё павінна ўвесь час пераадольваць самое сябе.
Угору, ставячы калоны і прыступкі, хоча ўзнесці сябе жыццё; яно хоча глядзець у бясконцыя далячыні, на святую прыгажосць, — вось навошта яму вышыня!
Але калі жыццю так патрэбна вышыня, дык яму патрэбныя і прыступкі, а таксама супярэчлівасць між прыступкамі і тымі, хто па іх узыходзіць! Узыходзіць хоча жыццё і пераадольваць сябе, узыходзячы.
Зірніце ж, сяброве мае! Вось, побач з нарою тарантула, — руіны старадаўняга храма; зірніце на іх прасветленым вокам!
Бо праўда, хто ўмацаваў думку сваю і ў камені ўзнёс яе ўгору, той ведаў усе таямніцы жыцця, як сама вялікі мудрэц!
Што барацьба і няроўнасць ёсць і ў прыгажосці, вайна за ўладу і звышмагутнасць — усяму гэтаму вучыць ён нас праз гэты ясны сімвал.
Паглядзіце, як ламаюцца аркі і скляпенні, пераходзячы адно ў адно ў боскім супрацьстаянні, як разам са святлом і ценем ідуць яны адно на адно, па-боску імклівыя.
Хай жа будзем ворагамі і мы, верныя і прыгожыя! Па-боску рынемся адзін на аднаго!
Ах! Вось і мяне самога джгнуў тарантул, мой даўні вораг! Па-боску надзейна і прыгожа джгнуў ён мяне ў палец!
«Павінна ж быць расплата і справядлівасць — так думае ён, — не за так жа спяваць яму гімны ў гонар варожасці!»
Так, ён адпомсціў за сябе! На жаль! Цяпер душа мая будзе курчам помсты!
Але каб не курчыцца мне, сяброве, прывяжыце мяне мацней да гэтага слупа! Лепей я буду стоўпнікам, чым курчам помсты!
Праўда, не курч і не смерч Заратустра; а калі ён і танцор, дык не танцуе тарантэлу!..»
Так сказаў Заратустра.
Пра славутых мудрацоў
Народу
Таму і трывалі ваша няверства, што яно было хітрынай і ўзбочнай дарогай да народу. Так гаспадар дае волю сваім рабам і нават цешыцца з іхняй дзёрзкасці.
Але хто ненавісны народу, як воўк сабакам, дык гэта — свабодны дух, вораг кайданоў, які не кланяецца нікому і жыве ў лясах.
Выгнаць такога з ягонага логава — гэта заўсёды называлася ў людзей «пачуццём справядлівасці»; на яго нацкоўваюць сама зубастых сабак і сёння.
«Бо праўда там, дзе народ! Гора, гора тым, што шукаюць!» — так у вас было спрадвеку.
Вы хацелі апраўдаць свой народ у ягоным пакланенні: вы называлі гэта «воляй да праўды», вы, славутыя мудрацы!
У сэрцы сваім вы заўсёды казалі: «З народу я выйшаў, адтуль сышоў на мяне і голас Божы».
Упартыя і разумныя, як аслы, вы заўсёды былі заступнікамі народа.
І многія ўладыкі, каб паладзіць з народам, запрагалі наперадзе сваіх коней восліка — якога-небудзь славутага мудраца.
І цяпер я хачу, славутыя мудрацы, каб вы зусім скінулі з сябе ільвіную скуру!
Плямістую скуру драпежнага звера і калматы хіб даследчыка, шукальніка і заваёўніка!
Ах, каб хутчэй паверыў я ў вашую «шчырасць», вы павінны спачатку зламаць у сабе волю да пакланення.
Шчырым я называю таго, хто ідзе ў пустэльню бязбожнасці і там скрушвае сэрца сваё, гатовае да пакланення.
Сярод жоўтых пяскоў, пад скварным сонцам, касавурыцца ён, смяглы, на крынічныя аазісы, дзе ўсё жывое раскошуе ў халадку.
Але і смага не можа прымусіць яго прыпадобніцца да гэтых самазадаволеных: бо, дзе аазісы, там і ідалы.
Галодным, самотным, бязбожным: такім яму быць накануе ільвіная воля.
Свабодным ад шчасця раба, вызваленым з-пад божышчаў і пакланенняў, страханосным і бясстрашным, вялікім і самотным: гэта воля шчырага.
У пустыні заўсёды жылі шчырыя, свабодныя духі, жылі валадарамі пустыні; а ў гарадах жывуць славутыя мудрацы — укормленыя ўючныя жывёлы.
Заўсёды цягнуць яны, як аслы, тачку народа.
Не тое каб я на іх гневаўся: для мяне яны заўсёды застануцца слугамі ў збруі, нават калі яна зіхаціць золатам.
І часта яны былі добрыя слугі, вартыя пахвалы. Бо цнота кажа так: «Калі ты хочаш быць слугою, пашукай таго, каму твая служба будзе найбольш карысная!
Дух і цнота гаспадара твайго павінны ўзрастаць таму, што ты ягоны слуга: так і сам ты росцішся разам ягоным духам і ягонаю цнотаю».