Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
Нават загадваючы самому сабе, трэба яшчэ акупіць свой загад і стаць суддзёю, мсціўцам і ахвяраю свайго ж закону.
«Як жа гэта адбываецца? — пытаюся я ў сябе. — Што прымушае жывое падпарадкоўвацца і загадваць, і, загадваючы, падпарадкоўвацца сабе?»
Дык слухайце ж маё слова, наймудрэйшыя! Пераканайцеся, ці сапраўды я пранік у аснову асноваў жыцця і да самых нетраў яе сэрца?
Усюды, дзе было што жывое, я знаходзіў волю да ўлады; і нават у паслушэнстве слугі я бачыў жаданне быць панам.
Воля слабога схіляе
І як меншае аддаецца большаму, каб радавацца і панаваць над яшчэ меншым, так ахвяруе сабою і найвялікшае, рызыкуючы жыццём дзеля ўлады.
У тым якраз і ёсць самаахвяраванне вялікага, што яно — парыванне, і небяспека, і гульня, дзе стаўка — жыццё.
І там, дзе ёсць ахвяра, і служэнне, і позіркі кахання, — там ёсць і воля да панавання. Патайнымі сцежкамі прадзіраецца слабы ў крэпасць моцнага — да самага сэрца — і забірае ўладу.
І вось якую таямніцу расказала мне жыццё: «Глядзі, — сказала яно, — я тое, што ўвесь час пераадольвае самое сябе.
Хоць вы і называеце гэта прагай узнаўлення альбо імкненнем да мэты — да найвышэйшага, далёкага, разнастайнага, але ўсё гэта — адзінае і ёсць адна таямніца.
Я хутчэй загіну, чым адмоўлюся ад гэтага: далібог, там, дзе пагібель, захад і лістапад, там жыццё ахвяруе сабой дзеля ўлады!
Я — жыццё і павінна быць барацьбой і станаўленнем, мэтаю і супярэчнасцю мэтаў: хто адгадае маю волю, той зразумее, якімі крывымі дарогамі павінна ісці жыццё!
Што б ні стварала я, як бы ні любіла свой твор, — і яму і каханню я павінна зрабіцца супраціўцам, ты толькі сцежка і след маёй волі: сапраўды, мая воля да ўлады ідзе нагамі тваёй волі да праўды!
Хто ўзвясціў «волю да існавання», той прайшоў міма праўды; такой волі няма!
Тое, чаго няма, не можа хацець; а што ёсць, — не захоча быць, бо ўжо ёсць!
Толькі там, дзе ёсць жыццё, ёсць і воля: але не воля да жыцця — а воля да ўлады! Так я вучу цябе.
Многае цэніць той, хто жыве вышэй, чым жыццё; але і ў самой гэтай ацэнцы гаворыць воля да ўлады!»
Так вучыла мяне калісьці жыццё: гэтаксама, наймудрэйшыя, вырашаю і я загадку вашага сэрца.
Праўду кажу вам: няма такога дабра і зла, каб яны не міналіся. Няспынна павінны яны адольваць саміх сябе.
З дапамогаю вашых каштоўнасцяў і таго, што вы кажаце пра дабро і зло, вы чыніце гвалт, вы, ацэншчыкі: і ў гэтым ваша таемная любоў, бляск, трапятанне і парыванні душы.
Але яшчэ больш магутная сіла і новае пераадоленне вырастаюць з вашых каштоўнасцяў; аб гэтую сілу і пераадоленне разаб'ецца яйцо і яго шкарлупа.
І той, хто павінен быць творцам дабра і зла, той, праўда, павінен быць спачатку разбуральнікам, які разбівае каштоўнасці.
Так найвышэйшае зло належыць да
Дык будзем гаварыць толькі пра яго, наймудрэйшыя, хоць і злое яно ў сутнасці сваёй. Аднак маўчанне — яшчэ горш? Усякая праўда, якую замоўчваюць, робіцца ядавітай.
Хай разаб'ецца аб нашую праўду ўсё, што можа разбіцца! Многа будынкаў мы маем яшчэ пабудаваць!»
Так сказаў Заратустра.
Пра ўзвышаных
Спакойная глыбіня майго мора: хто адгадае, якіх пацешных пачвараў хавае яно!
Няўзбураная мая глыбіня; але яна блішчыць плывучымі загадкамі і ўсмешкамі.
Я сёння бачыў узвышанага, святочнага, пакаянца духам: о, як рагатала душа мая з яго брыдкасці!
Выгнуўшы грудзі, быццам затрымліваючы дыханне, стаяў ён, гэты ўзвышаны, і маўчаў.
Ён быў увешаны агіднымі праўдамі, трафеямі свайго палявання, і задаваўся падранаю вопраткаю; і шмат калючак было на ім, але не было ніводнай ружы.
Ён яшчэ не навучыўся смеху і прыгажосці. Змрочны вярнуўся гэты паляўнічы з лесу пазнання.
Пасля бітвы з дзікімі звярамі вярнуўся ён дамоў; але праз сур'ёзнасць яго праглядвае яшчэ дзікі звер — не пераможаны!
Быццам тыгр, які падрыхтаваўся да скачка, — так трымаецца ён; але я не люблю гэтых напружаных душ, і не даспадобы мне ўсе гэтыя затоеныя.
А вы, сяброве, кажаце, што пра густ і смак не спрачаюцца? Але ўсё жыццё і ёсць спрэчка пра густ і смак!
Густ — гэта адначасова і вага, і шалі вагаў, і той, хто важыць; і гора жывым, якія хочуць пражыць без спрэчкі пра вагу, шалі і вагара!
О, калі б гэты ўзвышаны стаміўся ад сваёй узвышанасці: толькі тады выявілася б яго прыгажосць, і толькі тады я пакаштаваў бы яго і палічыў бы смачным.
І толькі адвярнуўшыся ад самога сябе, пераскочыць ён цераз свой цень — праўда! — проста ў сваё сонца!
Надта доўга сядзеў ён у цяні, пабялелі шчокі ў пакаянца духам: ён ледзь не памёр з голаду, чакаючы.
Яшчэ тоіцца ў ягоных вачах пагарда, і агіда — на вуснах у яго. І хоць ён дасягнуў супакаення, няма сонца ў ягоным спакоі.
Ён мусіў бы працаваць, як вол; і зямлёю мусіла б пахнуць ягонае шчасце, а не пагардай да зямлі.
Я хацеў бы бачыць яго белым валом, валом, які, чмыхаючы і рыкаючы, ідзе перад плугам; і сам рык яго павінен усхваляць усё зямное!
Твар у яго яшчэ змрочны: цень ад рукі грае на яго твары. Пачуцці ў вачах у яго яшчэ зацененыя.
Дзеі яго ляжаць на ім ценем: сама рука азмрочвае таго, хто рухае ёю. Не пераадолеў ён яшчэ дзеі сваёй.
Як мне падабаецца гэты бычыны хіб! Аднак я хацеў бы ўбачыць, што позірк ягоны — позірк анёльскі.