Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому

Ницше Фридрих

Вы, сённяшнія самотнікі, вы, што адлюдніліся, вы яшчэ станеце народам: ад вас, што выбралі самі сябе, павінен пайсці народ выбраны, а ад яго — Звышчалавек.

Сапраўды, зямля яшчэ будзе мясцінай ацалення! І ўжо веюць вакол вас новыя пахошчы, якія нясуць ацаленне — і новую надзею!»

3

Сказаўшы гэта, Заратустра змоўк, як чалавек, які яшчэ не сказаў апошняга слова; доўга нерашуча пакручваў ён сваім кіем. Нарэшце сказаў, і голас ягоны перамяніўся:

«Адзін

пайду я цяпер, вучні мае! Ідзіце і вы, і таксама адныя! Так хачу я.

Сапраўды, я вас заклікаю: ідзіце ад мяне і супраціўляйцеся Заратустру! А яшчэ лепей — саромейцеся яго! Бо, можа, ён ашукваў вас.

Чалавек пазнання павінен не толькі любіць ворагаў сваіх, але і ўмець ненавідзець сяброў.

Благая аддзяка настаўніку, калі вучні ягоныя так і застаюцца вучнямі. І чаму вы не хочаце абскубці вянок мой?

Вы шануеце мяне; што, калі раптам зруйнуецца вашая шаноўля? Пільнуйцеся, каб слуп з ідалам не забіў вас!

Вы кажаце, што верыце ў Заратустру? Але што ў тым Заратустры? Вы вернікі мае — але што з тых усіх вернікаў?

Вы яшчэ не шукалі сябе — а ўжо здабылі мяне. Так бывае з усімі вернікамі; і таму так мала значыць любая вера.

Цяпер я заклікаю вас пакінуць мяне і знайсці сябе; і толькі тады, калі вы адкінеце мяне, я вярнуся да вас.

Сапраўды, братове мае, іначай шукацьмуць вас, страчаных мною, мае вочы; іншай любоўю тады любіцьму я вас.

І ў свой час вы павінны будзеце стацца сябрамі маімі і дзецьмі адной надзеі; тады буду я з вамі трэці раз, каб адсвяткаваць Вялікі Полудзень з вамі.

Вялікі Полудзень — гэта калі чалавек на паўдарозе ад жывёлы да Звышчалавека святкуе пачатак свайго вечара як сваю найвышэйшую надзею; бо гэта ёсць дарога да новай раніцы.

І тады дабрасловіць сябе той, хто гіне, хто ідзе дарогай захаду, бо так пераходзіць ён да таго, што па той бок; і сонца яго пазнання будзе ў зеніце.

«Памерлі ўсе багі; сёння мы хочам, каб жыў Звышчалавек», — хай гэта будзе ў Вялікі Полудзень наша апошняя воля!..»

Так сказаў Заратустра.

Другая частка

«…і толькі тады, калі вы адкінеце мяне, я вярнуся да вас. Сапраўды, братове мае, іначай шукацьмуць вас, страчаных мною, мае вочы; іншай любоўю тады любіцьму я вас».

Заратустра. Пра цноту, якая адорвае

Дзіця з люстэркам

Пасля гэтага Заратустра зноў адышоў у горы, у самотнасць пячоры сваёй, у адлюдненасць: так чакае сейбіт, пасеяўшы сваё насенне. А яго душа была ўся ў нецярплівасці і палкай тузе па тых, каго ён палюбіў, бо шмат чаго яшчэ было ў яго, каб даць ім. А гэта цяжэй за ўсё: з любові паціскаць адкрытую руку і, адараючы, захоўваць сарамлівасць.

Так

праходзілі ў самотніка месяцы і гады; а мудрасць яго ўсё расла і прыносіла яму пакуты ад сваёй поўніцы.

Аднойчы ён прачнуўся на досвітку, доўга нешта ўспамінаў, седзячы на ложку, і нарэшце так сказаў свайму сэрцу:

«Што ж так напалохала мяне ў сне, што я аж прачнуўся? Ці не падышло да мяне дзіця з люстэркам?

«Заратустра, — сказала дзіця мне, — зірні на сябе ў люстэрку!»

Але паглядзеўшы ў люстэрка, я ўскрыкнуў, і сэрца маё скаланулася: не сябе я пабачыў у ім, а д'ябальскую морду і з'едлівы смех.

Сапраўды, я ясна разумею азнаку майго сну і перасцярогу: маё вучэнне ў небяспецы, жыціца хоча звацца жытам!

Мае ворагі ўмацаваліся і знявечылі вобраз майго вучэння, так што мае любасныя вучні пасаромеліся дарункаў, якія ім даў я.

Я страціў сяброў сваіх; настала часіна шукаць, каго я страціў».

З гэтымі словамі Заратустра ўскочыў, але не так, як, задыхаючыся, ускокваюць у страху, а як прарок і спявак, калі ён ахоплены натхненнем. Са здзіўленнем глядзелі на яго арол і змяя, бо, як ранішняя зара, на яго твары заззяла будучае шчасце.

«Што са мной сталася, звяры мае? — сказаў Заратустра. — Ці не перамяніўся я? Ці не наведала мяне, як подых буры, шчасце?

Неразумнае шчасце маё, і неразумнае ўсё, што пачне выказваць яно: занадта яшчэ маладое маё шчасце — будзьце ж паблажлівыя да яго.

Я паранены сваім шчасцем: усе пакутнікі няхай стануць маімі гаіцелямі!

Зноў я змагу сысці да сваіх сяброў, а таксама і да ворагаў! Заратустра зноў будзе гаварыць, і дарыць, і тварыць любоў любасным!

Мая нецярплівая любоў патокамі выліваецца з вышыняў у даліну, да ўзыходжання і падзення. З маўклівых гор і з навальнічных хмар болю бурліва ападае яна ўніз, у даліны.

Занадта доўга сумаваў я, гледзячы ўдалечыню. Занадта доўга належаў адлюдненасці: так я развучыўся маўчаць.

Я ўвесь зрабіўся вуснамі і цурчаннем ручая, які бяжыць з высокіх скал: у даліну хачу я скінуць казань сваю.

І хай паток маёй любові спадае ў бездараж! Бо як жа патоку не знайсці дарогі да мора!

Праўда, ёсць ува мне возера, пустэльнае і самадастатковае; але паток маёй любові і яго парывае ўніз — да мора!

Новымі дарогамі іду я, новыя казані нараджаюцца ўва мне; як і кожны, хто стварае, стаміўся я ад старых слоў. Не хоча мой дух больш хадзіць на стаптаных падэшвах.

Занадта павольна цячэ для мяне любая казань: на тваю калясніцу ўскокваю я, о бура! Але і цябе яшчэ буду бічаваць маёй лютасцю!

Нібы крык і вокліч радасці, прамчуся я па марскіх прасторах, пакуль не знайду тых шчасных выспаў, дзе жывуць мае сябры!..

І ворагі мае сярод іх! Як я люблю цяпер кожнага, з кім магу гутарыць! І ворагаў маіх — іх таксама прымае шчаснасць мая.

І калі я ўскокваю на сама наравістага свайго каня, мой найлепшы памочнік дзіда: яна — сама надзейная служка мая.