Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
Але зараз жа развітайся са сваімі каровамі, ты — дзівосны і блізкі сэрцу майму! Развітайся, нават калі табе і нялёгка гэта. Бо яны — сама пяшчотныя твае сябры і настаўнікі!»
«За выключэннем таго, якога я люблю яшчэ больш, — адказаў дабрахотны жабрак. — Ты і сам добры, ты дабрэйшы за любую карову, о Заратустра!»
«Прэч, прэч, падступны ліслівец! — злосна ўсклікнуў Заратустра. — Навошта ты спрабуеш папсаваць мяне мёдам лёстак і пахвалою?
Прэч, прэч ад мяне!» — усклікнуў ён яшчэ раз і замахнуўся кіем на злагоджанага жабрака: але той борздзенька
Цень
Але як толькі збег дабрахотны жабрак і Заратустра застаўся адзін, ён пачуў за сабою нечы голас, які клікаў: «Стой! Заратустра! Пачакай! Гэта ж я, о Заратустра, я, твой цень!» Але Заратустра не стаў чакаць, бо раптоўная прыкрасць агарнула яго, таму што так цесна зрабілася ў ягоных гарах. «Дзе маё адасабненне? — сказаў ён. — Далібог, гэта ўжо занадта; гэтыя горы кішаць людзьмі, царства маё не ад свету гэтага, мне патрэбны новыя горы.
Мой цень кліча мяне? Што мне да ценю? Хай даганяе мяне, я ўцяку ад яго».
Так сказаў Заратустра сэрцу свайму і пабег. Але той, хто быў за ім, патрапляў след у след: так што цяпер трое беглі адзін за адным: паперадзе ўсіх бег жабрак-дабрахот, за ім Заратустра, а ззаду ўсіх — ягоны цень. Але нядоўга беглі яны так, бо неўзабаве Заратустра схамянуўся, дайшоў да памяці сваёй і адразу скінуў з сябе ўсю прыкрасць і агіду.
«Што, — сказаў ён, — хіба здавён часу не ўбарохтваліся мы, старыя пустэльнікі і святыя, у розныя смешныя прыгоды?
Сапраўды, высока ўзрасло ў гэтых гарах неразумства маё! І вось — чую; як тры пары ног трох неразумных вар'ятаў тупацяць следам!
Не, нельга Заратустру баяцца свайго ценю! Аднак, здаецца мне, яго ногі даўжэйшыя за мае».
Сказаў гэта Заратустра, смеючыся вачамі і ўсёй нутробай сваёй, спыніўся і шпарка павярнуўся назад, ледзь не перакуліўшы пры гэтым цень: бо той бег за ім па пятах і да таго ж змогся. Калі Заратустра ўважліва разгледзеў яго, дык так жахнуўся, быццам знячэўку ўбачыў здань: такі худы, пачарнелы, змардаваны і лядашчы быў яго спадарожнік.
«Хто ты? — рэзка спытаўся Заратустра. — Што ты тут робіш? І з якое такое рацыі называеш сябе маім ценем? Ты не падабаешся мне».
«Даруй мне, — адказаў цень, — даруй, што гэта я; ну, а калі я не падабаюся табе, што ж! хвала табе і твайму добраму густу.
Я вандроўнік, які прайшоў шмат дарог следам за табою: я заўсёды ў дарозе, але без мэты, без радзімы, — так што, сапраўды, у многім я падобны на Вечнага Жыда, толькі што я не вечны і да таго ж не жыд.
Што? Няўжо я павінен быць увесь час у дарозе? Пацяганы, гнаны, кружляны ўсякім ветрам? О зямля, занадта круглая ты мне зрабілася!
Я пабываў ужо на ўсякай паверхні, засынаў, як стомлены пыл, асядаючы на люстэрках і шыбах: у мяне толькі забіраюць і нічога мне не даюць, а я чэзну — я амаль зраўняўся з ценем.
Але за табою, о Заратустра, я бег і бадзяўся, а калі часам і хаваўся ад цябе, дык
З табою абышоў я сама далёкія і халодныя светы, падобны на прывід, які бяжыць па сваёй волі па снезе і па заснежаных дахах.
З табою імкнуся я да ўсяго забароненага, благога, далёкага: і калі ёсць у мяне якая-небудзь дабрачыннасць, дык толькі тая, што не баяўся я ніякіх забаронаў.
З табою разбураў я ўсё, што калісьці шанавала сэрца маё, усе прымежныя камяні, усіх куміраў перакульваў я, ганяўся за ўсімі небяспечнымі жаданнямі; сапраўды, быў час, калі ніводнае злачынства не магло спыніць бегу майго..
З табою я развучыўся верыць у словы, у каштоўнасці, у вялікія імёны. Калі д'ябал скідае скуру, імя ягонае ці ж не спадае разам з ёю? Імя — таксама скура. Магчыма, і сам д'ябал — не болей чым абалонка.
«Няма нічога праўдзівага, усё дазволена» — так даводзіў я сабе. У сама халодныя воды кідаўся я галавою і сэрцам. О, як часта праз гэта стаяў я голы і чырвоны як печаны рак!
Шкада, куды падзелася з мяне ўсё добрае, усякі сорам, вера ў добрых! Дзе тая ілжывая нявіннасць, якая была ў мяне калісьці, нявіннасць добрых і іх шляхетнай маны!
Сапраўды, часта-часта ішоў я па пятах за ісцінай: і вось яна адкінула мяне. І часта здаралася, што якраз тады, калі я наўмысна хлусіў, я дакранаўся да ісціны.
Вельмі многае зрабілася мне ясна, і таму перастала цікавіць. Памерла ўсё, што я любіў. Як жа цяпер мне любіць сябе?
«Жыць, каб жыццё было радасцю, альбо зусім не жыць» — так хачу я, так хоча і праведнік. Але шкада! Ці ёсць яшчэ ў мяне радасць?
Ці ёсць у мяне мэта? Тая гавань, да якое ляціць мой ветразь?
Вецер у дарогу? О, толькі той, хто ведае, куды плыве, ведае, які вецер — у дарогу, які нясе ў мора.
Што ж яшчэ засталося ў мяне? — Стомленае, дзёрзкае сэрца; нясталая воля; паніклыя крылы; змуляны хрыбет.
А пошукі маёй радзімы! О Заратустра, ты ведаеш, што пошукі гэтыя былі цяжкім выпрабаваннем, і вось растае мая сіла.
«Дзе ж мой дом?» — пра гэта і пытаўся я і нястомна шукаў яго, але так і не знайшоў. О вечнае «Усюды», вечнае «Нідзе», о вечнае «Марна»!
Так гаварыў цень, і выцягваўся твар у Заратустры ад яго слоў. «Так, ты — мой цень! — вымавіў ён нарэшце жалобна.
Немалая небяспека пагражае табе, ты, вольны дух і вандроўнік! Кепскі выдаўся табе дзень: глядзі, каб не дагнаў цябе яшчэ горшы вечар!
Такія валацугі, як ты, канчаюць так, што нават турма здаецца ім шчасцем. Ці бачыў ты калі, як спяць злачынцы ў вязніцы? Яны спяць спакойна, цешацца такой нязвыклай у іх бяспекаю.
Сцеражыся, каб урэшце не захапіла цябе якая-небудзь вузкая вера, прывід нерухомы і суровы! Бо вось ужо і цяпер цябе спакушае і паняверыць усё абмежаванае і непарушнае.