Заходнікі
Шрифт:
«Хто ў нас такі малады і прыгожы?»
«Апанас Лукіч! — пунсавее. — Калі ласка, не трэба. Убачаць людзі — абы-што падумаюць».
«А ты? Не падабаецца табе? I я не падабаюся?»
«Што вы, Апанас Лукіч, гаворыце? Я ж замужняя жанчына!»
«Няўжо сама не разумееш: ты самая прыгожая ў гэтым гарадку?! — слаўся лістам. — I вельмі мне падабаешся. Нават болей — я ў цябе закаханы. Як хлапчук!»
I гэтак далей, і гэтак далей. Дазваляў ладны мясны кавалак дадому ўзяць, за свае грошы духі, хусткі, кофтачкі ёй купляў, адну ці дзве граматы за добрую работу даў.
Сышліся нашы сцежачкі аднаго дня ў абед. Тады я не пайшоў палуднаваць у рэстаран, застаўся ў кабінеце. Паклікаў яе да сябе. Зайшла — я дзверы на ключык, са стала газетку падняў, а на стале — добрае віно, адмысловая закусь. Спачатку
Малады яшчэ быў, не пільны. Нейкі асвядомлены зламыснік шапнуў — высачыў, залавіў нас Святланін муж. Дурань, мала чужым людзям нас у пікантным ста-не паказаў, дык яшчэ на ўвесь горад лямант падняў, пабег са скаргай да Уладарова, запіў і кожнаму першаму-сустрэчнаму расказваў сваё гора.
Ясна, зразумеў я, будзе партыйнае бюро — будуць «належныя вывады». Паспрабаваў пагаварыць з гэтым скаржнікам, грошы даваў — не, глядзець не хоча: «Вы жану маю іскусілі, а цяпер маю душу купляеце!» Ночы не спаў, схуднеў на кіло дзесяць, тры сівыя валасіны на скроні ўбачыў — адны думкі грызлі, як у горадзе ды на мясакамбінаце застацца.
Пакутаваў, але нічога толкам сам не прыдумаў. Разгубіўся. Пашнураваў да Фрайзмана: «Памажы, Абрам Евелевіч, ратуй». I яму ж нямала перападала ўсякіх да-лікатэсаў. Той паслухаў, пасмяяўся, а тады, стары ліс, прыдумаў мігам, як мне выратавацца ад бяды.
«Ідзі, — кажа, — да Буракова і прасі-малі, каб даў да-ведку, што ты імпатэнт».
«Як — імпатэнт?»
«А вось так, — гаворыць, а ў самога чорцікі ў вачах скачуць. — Што ты з жанчынай, маўляў, нічога не можаш».
«Сорамна ж такую даведку даваць».
«Дык хочаш ці не хочаш у цёплым кабінеце сядзець, есці-піць ад пуза?»
«Ну, а калі даведка не паможа?»
«Тады выганяць з партыі. За маральную разбэшчанасць».
«Але ж гэта — канцы…»
«Так-так, дарагі. Гэта значыць, што тваё асабістае пытанне перакрэсліць навек табе кар'еру. Станеш ізгоем грамадства. Ну, а калі скажуць мне прапясочыць цябе ў газеце, дык прыйдзецца, дарагі, такі фельетон жарнуць, што ўвесь раён ахне!»
«Дык што ўсё ж рабіць?»
«Калі такая даведка не выратуе, уздумаюць з партыі выключаць, дык тады станавіся ва фрунт і „Інтэрнацыянал“ спявай. Убачаць, што да глыбіні верны марксізму-ленінізму, свой у дошку, дык, можа, пашкадуюць, пакінуць каля карыта».
Ну, што рабіць. Як паклікалі на бюро, пайшоў, панёс адмысловую даведку. Уладароў распаліўся, бэсціць на чым свет стаіць: «Маральнаеразлажэнне!», «Падрыў аўтарытэта кіраўніка-камуніста!», «Учынак лье ваду на млын па-антысавецку настроеных заходнікаў!» Стала мне зразумела: пакаранне будзе строгае. Хочаш ці не хочаш, а выцягнуў, падаў тую даведку.
Спачатку ўсе замаўчалі, аж затаілі дыханне ад такога адмысловага дакумента, а пасля выбухнулі рогатам, аж за жываты пачалі хапацца. I Фрайзман, член бюро, рагатаў разам з імі — можа, і наўмысна ўсё дзеля вось гэтага падстроіў.
«Які імпатэнт? — нарэшце, выціраючы слёзы ад смеху, падаў голас Уладароў. — Ды зірніце вы на гэтага „няўдаку“! Вочы масляныя, як у ката, ражка дык раж-ка! Што ён нам голаў тлуміць! Ён жа жанаты, сына мае!»
«То раней, да вайны, а цяпер — іншае… Доўгае ўстрымліванне падзейнічала…» — замямліў я.
«I не сорамна табе, цнатлівец? Цябе ж на гарачым злавілі?»
«Не. Нічога
«Ганьба!»
«Зразумейце мяне, — прашу, — не карайце строга».
Карацей, у партыі пакінулі, кар'еру мне не зглумілі, далі шанец на будучыню, але ўляпілі ў тым годзе ўжо другую вымову (на гэты раз з занясеннем ва ўліковую картку) і пастанавілі «вызваліць па меры магчымасці з пасады, што займае». Вызвалілі. Праз нейкі час паслалі старшынёй сельсавета ў Янкавіны».
13
Вось ужо і горад з даволі дзіўнай назвай Вянкі. На са-май справе, канечне, гэта ніякі не горад, у ім толькі не-калькі цагляных будынкаў (касцёл, царква, пяць ці шэсць былых царскіх і польскіх аднапавярховых дамоў), з тысячу насельнікаў, а астатняе ўсё тут местачко-вае: брук, абкладзены плітамі-крыважнякамі, студні-будкі, драўляныя платы, гародчыкі і сады, старыя хаты на высокіх каменных падмурках.
У драўляв: ых дамах не толькі жывуць людзі (вянчане ці вянкоўцы), але і ў многіх з іх — розныя канторкі, базы, магазіны, пошта, сталоўка і «Чайная» (забягалаўка), у мураваных — райком і выканком, школа, раённы Дом культуры, «турма» (турма — па-мясцоваму, а так гэта толькі КПЗ) з міліцыяй і яшчэ адна салідная ды па-важаная ўстанова — рэстаран. Амаль на ўсіх дзяржаўных будынках — лозунгі, «Слава партнн Леннна-Сталнна!», «Сталнн — вождь всех народов!», «Да здравствует Советская власть — самая демократическая и гуманная в мире!» Драўляныя і цагляныя пабудовы старыя, але дагледжаныя. Прыстойна, чыста нават на невялікім рынку, куды па нядзелях і па тутэйшых фэстах з'язджаюцца навакольныя, прываложанскія, прыстаўбцоўскія, прыракаўскія і нават прымінскія сяляне, што прадаюць жывёлу, садавіну і агародніну, бульбу, мёд, нямецкае адзенне і гарэлку з-пад крыса, а таксама купляюць тое, што ім трэба. Карацей, Вянкі — звычайнае былое заходнебеларускае правінцыяльнае мястэчка, што цяпер па волі лёсу стала раёнам, адпаведна і горадам. Без якіх-небудзь значных завода і фабрыкі, толькі з ганчарняй, пякарняй і мясакамбінатам, дзе яшчэ летась цараваў ён, Кураглядаў.
Каля агароджы з цагляных тумбаў і жалезнага, завостранага наверсе частаколу самай высокай у гарадку будыніны — цёмна-чырвонай камяніцы з чырвоным і чырвона-зялёным сцягамі — стаяла ўжо нямала брычак, калёс з сенам ці навязаных асядланых коней, нямецкіх веласіпедаў і пару матацыклаў. Купкамі стаялі фурманы — яны, як і іхнія начальнікі, ужо ведалі адзін адна-го, таварышкавалі, а калі трэба, дык і хаўруснічалі. Хутка, калі навязаў Ваську і даў яму сена, да іх далучыўся і яго вознік Мішка.
— Чакай, нікуды не адлучайся, — адыходзячы, наказаў яму Кураглядаў, ведаючы, што той любіць шмыгнуць ці да знаёмых, ці ў «Чайную», дзе можна здабыць не толькі чай. Не ў прыклад іншым янкавінскім мужчынам Мішка любіць не тое што падвесяліцца, а без меры нажлукціцца. Сам нядаўна чуў (праз акно), як той каля сельсавецкай сцяны хваліўся аднавяскоўцам, што неяк узімку са знаёмым «пальнулі» ў «Чайной» па дзве пляшкі «чырванаватага віна» і здзівіліся, што «акаселі»: як выявілі потым, яны «зафуфырылі» не віно, а па дзве пляшкі «Зуброўкі». Маніў хвалько: па-першае, дзве пляшкі «Зуброўкі» не адужае (ён, Кураглядаў, дзебялейшы, але ад такой нормы пачынае хістацца альбо, як кажуць у Янкавінах, ганяць гусей), а па-другое, «Зуброўку» ў Вянках даюць не абы-дзе і не ўсім, а толькі ў «бакоўцы» рэстарана для «партыўнага і савецкага актыву». Мог і ад звычайнага яблычнага віна ўпіцца.
— Ну што вы! — запэўніў цяпер Мішка. — Ніякіх адлучак!
— Глядзі, абармот!
Перасцярогшы свайго жулікаватага фурмана, Кура-глядаў важна, набіраючыся і нейкай вышэйшай ура-чыстасці, і трывогі, ад якой халаднела душа і часцей білася сэрца, закрочыў у райком. Да яго вяла старая, досыць шырокая асфальтаваная паўплошча, абсаджа-ная ружамі (цяпер ужо ненакрытымі, але яшчэ з голымі, з пачарнелымі за зіму вяршкамі), а за імі былі ўсыпаныя торфам кветнікі.
За масіўнымі дзвярыма (узбоч — райкомаўскія і рай-выканкомаўскія шыльды), каля масіўнага дубовага ста-ла з тэлефонам, як і заўсёды, сустрэў паджылы бледны міліцыянерстаршына. Знаёмыя гады два ўжо, па-за райкомам не раз перакідваліся словам-другім пра жыццё-быццё, але тут, у гэтай будыніне, той нібы не ведае нікога. Вось і цяпер, казырнуўшы на прывітанне, за-патрабаваў: