Заходнікі
Шрифт:
Стаю, маўчу. Маруся з сынам толькі абвялі мяне по-зіркам — мае бліскучыя хромавыя боты, спраўныя афіцэрскія галіфэ і мундзір, мой поўны твар — і выгляда-юць па баках. Хочаш ці не хочаш, а трэба аклікаць.
Як падаў голас, дык Маруся аж выпусціла з рук хату-лёк і ўспляснула далоньмі:
— Апанас? Ты?
— А што — непадобны? Змяніўся?
— Начальнік!
Падышоў, прытуліў. Прыпала да плечука, плача.
— Мы лічылі: ты загінуў. Каб не Сяргееў, дык нічога і не ведалі б пра цябе…
— Збіралася ўжо выйсці за другога?
— Што
Сын глядзіць на мяне як на чужога. Калі ехалі ўжо ў Янкавіны, даў ім хлеба, сала. Ядуць, аж калоцяцца.
— Які смачны хлябец, якое смачнае сальца! — плачучы, цешыцца Маруся. — Усё аж растае ў роце.
— Ешце, — адказваю. — Што-што, а хлеб ды сала будуць вам заўсёды…
Вёска сустрэла Марусю, мушу сказаць, са спачуван-нем, нават прыхільна. Дала ёй жаночага адзення, навучыла, як рабіць грады, што і колькі тут садзіць ды сеяць. Калі я з янкавінскімі мужчынамі заўсёды, як кажуць, быў на адлегласці, то Маруся хутка пацягнулася да жанчын. Цяпер, пад старасць, не толькі размаўляе па-мясцоваму («грыбэ», «лясэ»), але і ўкасцёл ходзіць. Ятоне, нічога мясцовага не прымаю, вёў і вяду сваё.
Сямейнае жыццё маё, ясна, было няпростае. Не меў я цягі да Марусі, шукаў уцех на баку. Ды во прайшла маладосць, адышлі, згубіліся недзе вабныя каханкі, пайшлі з дому сыны, дажываю свой век з ёю, Марусяй».
24
Сцяпан, мокры па грудзі, акалелы, стомлены, нават, бадай, упершыню ў жыцці знясілены, плёўся і плёўся ў глыб Налібацкай пушчы.
I раптам зусім нечакана:
— Стой!
Ён уздрыгнуў, нібы яго знянацку хлістанулі пугай, выпраміўся і не запыніўся, а замёр на месцы. Дзе і хто затрымлівае так рэзка і рашуча? Што — не толькі дагна-ла, але і забегла наперад ды сустракае чэкісцкая пагоня?
Баючыся лішне паварушыцца, усё ж павёў туды-сюды вачыма. Вакол — укаранелы высокі сасновы бор, рыжая мяккая ад начной сырасці ігліца, густыя цёмна-зялёныя ядлаўцовыя кусты, наперадзе — зялёная лапі-на: астравок ужо высакаватай папараці, светла-зялёных гонкіх бярозак. Яны ахутаны рэдкім туманом, а ён лёгка прасвечваецца, блішчыць ад яшчэ нябачнага тут, але ўжо ўзнятага над зямлёй ранішняга сонца. Мусіць, ад-туль, з расянай падружоўленай гушчэчы, і пачуўся гроз-ны мужчынскі вокрык:
— Рукі ўверх! Ну-у!!! Падняў.
— Падыходзь!
Сапраўды, голас адтуль, з астраўка. Дзе дзенешся. Ні назад, ні ўбок не лапанеш: усюды тут ён як на далоні. Не паспее зрабіць некалькі крокаў, як пальнуць па ім. Паслухмяна пакрочыў на голас, аддаючы сябе ў чыесьці рукі.
— Стой!
Уладны бас зноў запыніў Сцяпана, але ён, хоць меў добры зрок, зноў нікога нідзе не ўгледзеў. Відаць, гэты чалавек увабраўся ў штосьці зялёнае і ўдала затаіўся.
— Кідай на зямлю зброю!
Ён асцярожна развёў рукі: ды не маю я нічога.
— Рукі — за
Нечакана варухнулася невысокая, разголістая бяроз-ка, і з-за яе выйшаў нізкі чалавек у зялёным цывільным балахоне. У руках трымаў наведзены на яго аўтамат. Чырвонаармейскі, з круглым дыскам. За крокаў пяць-шэсць чалавек запыніўся, свідруючы прыплюшчанымі вачыма. Вастраносы, даўно ўжо няголены.
«Энкавэдэ? Лесавік?»
Аднак запытаў не ён, а запатрабавалі адказу ў яго:
— Хто такі?
«Што сказаць? — апякла розум і душу думка. — Праўду? Зманіць?»
— Ну-ну! — рашучы незнаёмец рэзка падкінуў-падняў угору аўтамат.
— Я… З вёскі…
— З якой?
Адчуў кожнай жылачкай: вось цяпер рашаецца яго лёс. Калі гэта ўзброены замаскіраваны энкавэдыст, то можа шмат не валаводзіцца, а прыстрэліць тут жа на месцы. Дык што рабіць? Назваць не сваю, а якую-небудзь іншую вёску? Паспрабаваць штосьці наплясці? Але і энкавэдэ, і лесавікі хутка выявяць падман. Для першых усё адно: мані ці гавары праўду — схопяць альбо заб'юць, ад другіх, можа, удасца як-небудзь выкруціцца.
— Ну-у!!! — зноў на яго пагрозна наведзены аўтамат.
— З Янкавін, — прызнаўся Сцяпан, і ў яго ад адчаю паслабелі рукі ды ногі.
— Фамілія!
Ад напружання аж пацямнела ў вачах.
— Ну-у!!!
Ненавідзячы і гэтага ўладнага чалавека, і сябе за страх ды някемлівасць, зноў прызнаўся:
— Грыгарцэвіч… Сцяпан…
— Куды і чаго ідзеш?
Не, ён — не энкавэдыст. Чэкіст, пачуўшы яго прозві-шча, такога не запытаў бы і так сябе не павёў бы. Значыць, з лесавікоў, з тых, хто рабуе магазіны, людзей і замахваецца на жыццё старшынь сельсаветаў, на міліцыянераў і раённае начальства.
— Уцякаю… — адказаў, але зусім аслабелым голасам.
— Што-што? — не дачуўшы, зморшчыўся і запытаў той.
— Уцякаю?
— Ад каго?
«Ясна, лесавік».
Што зробіш, ад свайго лёсу не ўцячэш. Здаўся на яго міласць:
— Ад канвою.
— Ад якога канвою?
— Энкавэдэ.
Незнаёмец змаўчаў. Калі не сумеўся, дык, здаецца, добра не мог уцяміць, што тут і да чаго.
— Ты, часам, не з парашутам і з рацыяй? Цяпер Сцяпан ужо нічога не зразумеў.
— А можа, падасланы?
— Не.
— За што ўзялі? — мякчэй, але па-ранейшаму недаверліва запытаў той, скінуўшы з галавы башлык. Пад ім была звычайная вясковая цёмная брылёўка.
— Кажуць, за палітыку… За агітацыю…
— Старшыню свайго сельсавета куды-небудзь паслаў альбо нават Сталіна?
— Ды не чапаў я нікога, — адказаў горка. — Прычапіліся чорт ведае за што.
— Кладзіся, — загадаў той. Але ўжо не бесцырымонна. — Тварам ніц. I выцягні рукі.
Сцяпан падпарадкаваўся, лёг на халодны дол; узброе-ны незнаёмец падышоў, моцна ткнуў яму пад лапаткі аўтаматнае дула, а вольнай рукой пачаў мацаць яго кішэні, паясніцу. Упэўніўшыся, што ён нічога не мае са зброі, адышоўся.