Блакіт і золата дня
Шрифт:
Лявону стала сорамна. Ён паказаў сябе слабейшым за гэтую дзяўчыну. Т аму ён проста сказаў:
– Я начытаўся старых балад. Яны чароўныя. І раптам атрымалася ўсё, як у іх:
Карабель плыве ў чароўным сне. Трыста год не прыходзіць спакой. Хай нявеста больш не чакае мяне, Хай засушыць мірт, што чакае мяне, - Мы не вернемся болей дамоў. Я іду за гэтай жывой легендай іМарыя ўсміхнулася:
– I дзякуй богу, што так. Лёгкі налёт легенды - гэта добра. А ўся легенда ў нашыя дні - гэта смешна. Ну ўявіце сабе, што вы адшукалі б тут чатырохсотгадовую дзяўчыну, а я пабачыла б марака ў панцыры, пабітым іржою. У яго, вядома, была б нежыць, бо нельга трыста год правесці ў тумане на палубе і не захварэць абрыдлівай, хранічнай нежыццю. Напэўна, ён звярнуўся б да мяне так: “Адчыдзіце бде, гэта я, дяшчасды жадіх”.
Памаўчала хвіліну:
– Не, голай легенды ў нашы дні не можа быць. Але каб мы не зачарсцвелі душой, каб не сталі людзьмі, у якіх толькі і ёсць за душою, што зарплата, яна павінна быць патроху ва ўсім: у кавалку хлеба, у таўстуне, які сядзіць, гледзячы на паплавок, у метале пад молатам, нават у тым, што чалавек часам бяжыць на бераг лясной пратокі і запальвае вогнішча, як тады, калі легенд было многа, а хлеба мала.
– І нават у тым чалавеку, які ўрываецца ў чужы пакой і пудзіць яго жыхароў, якія зусім не думаюць піць атруту.
– Нават у тым, - проста сказала яна.
– I гэта вельмі-вельмі добра, - зусім ужо суцешыўся Касачэўскі.
Абаім стала лёгка і весела, калі ўсё цяжкае засталося ў
мінулым.
– Піце, чай, - сказала яна.
– Ахалоне. І ўсё ж гэта вельмі дрэнны жарт. Т ак можна і забіць у чалавеку добрае.
– Гэта не так лёгка зрабіць, - цвёрда сказаў Касачэўскі.
– Жарт задуманы грунтоўна, разважліва і... злосна. На гэта некаторыя нашы сябры вялікія мастакі. І за гэта я іх вельмі не люблю. Не люблю пшутаў і нахабнікаў. Вонкавы лоск, вытанчаная прыга-жосць - фу!
– Пакіньце, Марыя Сяргеўна, - мірна сказаў Лявон.
– Я не крыўдую. Ну іх! Я нават рад. Горш было б, каб яны накіравалі мяне на вялікую кухню і я там аддаў ліст першай-лепшай Марыі, а пасля мяне адвезлі б у дом для вар’ятаў.
– Вы не разумееце, - сказала яна.
– Гэты жарт задуманы як палка на два канцы. Яны далі не першы - лепшы адрас, а менавіта мой, бо ведалі яго. Хацелі стукнуць не толькі па вас, а і па мне, бо я заўжды смяюся над сантыментамі, мяне лічаць за асобу рэзкую і жорсткую, якая не належыць да пароды коцікаў, якіх гладзяць, а яны зажмурваюць вочы ад асалоды.
– Праўдзівей кажучы, вы проста не жадаеце з імі быць такой, -зазначыў Касачэўскі.
Яна не стала прыкідвацца:
– Так, мне проста брыдка. Гэтыя рукі даб’юцца ўсяго самастойна.
– І гэтым рукам будзе вельмі цяжка, - дадаў Лявон.
– Затое сэрцу гэтаму будзе лёгка. А рукі, што ж? У мяне яны здаровыя, мужыцкія. Смешна мне было б прыжмурваць вочы. Вось чаму я і трымаю сябе так: някепская артыстка і вельмі непрыемная асоба. Рэжысёр Грабоўскі наогул лічыць мяне мужычкай і памялом у сукенцы... пасля аднаго выпадку.
І дадала
– Прывабны, пераканаўчы такі кавалер.
Касачэўскі чамусьці заўсёды абараняў нават несімпатычных яму людзей.
– Пакіньце. Ён не такі ўжо благі хлопец, як я чуў.
– І гэта праўда. Я яго не за тое не люблю, што ён дрэнны, а за тое, што ён прыкідваецца такім. Гэта кепска, калі чалавек бравіруе разбэшчанасцю, якой у яго няма. Значыцца, ён слабы ў душы і не хоча быць мужным насуперак асяроддзю.
– Адкуль вы родам?
– з усмешкаю спытаў Лявон.
– Мсціслаўская.
– О, мсціслаўцы - недасекі. Зразумела, адкуль у вас такі язычок. Гэта народ, што на сваёй лаве не памірае.
– А вы адкуль?
– З Магілёва.
– О, - у тон яму сказала Якубовіч, - тады зразумела, адкуль у вас такая даверлівасць. Гэта вы, здаецца, студні салілі?
– Я асабіста - не. Мне чамусьці здавалася, што капуста проста са студні будзе нясмачнай.
– А-а, тады гэта вы, напэўна, у Вільні сваю варону пазналі і кулагу на локці мералі. Вельмі прыемна.
– Пашкадуйце, - узмаліўся Касачэўскі.
– Не буду больш.
– То-та ж бо, - важна сказала яна.
– Ведайце, як мсціслаўцаў чапаць.
І зноў яны разрагаталіся.
– Між іншым, не такія ўжо мсціслаўцы злыя на язык, - сказала яна.
– Я нідзе не бачыла такіх добрых людзей, як у нас.
Раптам пасур’ёзнела:
– Часам вельмі хочацца туды. Абрыдне бойка, абрыдне быць больш злой, чым на самай справе. Хочацца цішыні, мяшчанскай бальзаміны на вокнах.
– Я ведаю, - проста адказаў Лявон.
– Толькі чаму такая назва “бальзаміна”? Яе ў нас лепей завуць: “Слёзы Алёнчыны”. Яна плача перад дажджом, бо яе калісьці, калі была яна дзяўчынай, выганялі ў зрэб’і на асенні дождж пасвідь каровы. Бог злітаваўся над ёю, ператварыў яе ў кветку.
– Добрая літасць, - іранічна і смутна сказала яна.
– Хочацца туды. Напэўна ва мне ў глыбіне сядзіць звычайная вясковая баба, якой бы грады паліваць або сена варушыць. Гэта добра ці не?
– Гэта вельмі добра. Я часам думаю, што таму мы такі моцны, трывалы народ, што праз усё наноснае ва ўсіх нас сядзідь звычайны мужык альбо баба. І культура, здаецца, і вытанчанасць, і размова пра Сомерсета Моэма, а павеяла сенам - і хочацца бабе басанож на траву; павеяла небяспекай - і празмерна культурны мужык лаецца беларус-кімі праклёнамі. Гэта сапраўднае, гэта, як у ляльцы-матрунцы: самая сярэдняя - самая наша лялька. Т ак што не трэба непакоідца.
Якубовіч раптам звяла бровы.
– Прабачце, я такая нецікаўлівая... А магчыма, і просто не хацела запытадь... 3 кім, уласна кажучы, я размаўляю?
Лявон нахмурыўся.
– Гэта, магчыма, было і лепш. Як у вагоне: асабліва лёгка размаўляецца, бо не ведаеш, з кім.
– Але ж гэта не таямніца?
– Не, вядома. Маё прозвішча Лявон Касачэўскі.
Звычайна за гэтым ішло трохі здзіўленае “о-о” і пасля пусценькі шчэбет. Менавіта так было з Анэляй, і таму Лявон не любіў і баяўся свайго прозвішча. Ён лічыў, што яго трэба прымаць такім, які ён ёсць, а вершы - гэта другараднае.