Этымалагічны слоўнік фразеалагізмаў
Шрифт:
Назоўнікавае ўтварэнне на базе суадноснага дзеяслоўнага фразеалагізма гуляць у бірулькі (гл.), мае катэгарыяльнае значэнне прадметнасці і іншыя ўласцівасці назоўнікавых фразеалагізмаў.
Гульня ў жмуркі. Агульны для ўсходнесл. м. (руск. игра в жмурки, укр. гра у жмурки). Скрытыя дзеянні, утойванне чаго-н. [Планы] вызначаліся без грунтоўнага разліку, нават без клопату, якую выгаду дасць выкананне іх дзяржаве і тым, хто націраў мазалі. Недарма Варанецкі называў такія планы гульнёйу жмуркі (I. Дуброўскі.
Вытворны ад суадноснага дзеяслоўнага фразеалагізма гуляць у жмуркі (гл.).
Гульня ў кошкі-мышкі (у ката і мышку). Агульны для ўсходнесл. м. (руск. игра в кошки-мышки, укр. грати в кота й мишки). Хітрасць, імкненне падмануць, правесці каго-н. Машыністу; напэўна, надакучыла ўся гэта гульня ў кошкі-мышкі, і ён даў сеісток (У. Нядзведскі. Хлопцы з другога корпуса). Лазавенка засмяяўся: — Глядзіце, Байкоў і Раднік памірыліся. Скончылася гульня ў ката і мышку (І. Шамякін. У добры час).
Паходзіць з суадноснага дзеяслоўнага фразеалагізма гуляць у кошкі-мышкі (у ката і мышку) (гл.).
Гульня ў маўчанку. Агульны для ўсходнесл. м. (руск. играть в молчанку, укр. гра в мовчанку). Адмоўчванне, ухіленне ад размовы. Ні ён, ні яна не паступіліся сваім гонарам і ўвечары — гульня ў маўчанку зацягнулася на ўсе апошнія дні (Б. Стральцоў. Між крутых берагоў).
Утварыўся на базе суадноснага дзеяслоўнага фразеалагізма гуляць у маўчанку (гл.).
Гульня ў паддаўкі. Агульны для ўсходнесл. м. (руск. играть в поддавки, укр. гра в піддавки). Хітраватая згода, наўмысныя ўступкі. Дабрэню пачынала надакучваць гэтая гульняў паддаўкі; што б ён ні сказаў, Лёнька адразу ж пагаджаўся (А. Асіпенка. Канец бабінага лета).
Утвораны на аснове суадноснага дзеяслоўнага фразеалагізма гуляць у паддаўкі (гл.).
Гульня ў хованкі. Агульны дляўсходнесл. м. (руск. играть в прятки, укр. гра в хованки). Скрытыя дзеянні, утойванне чаго-н. ад каго-н. Андрэй нічога не разумеў. Навошта Тарашчуку нейкія блокі? Навошта трэба прадаўжаць гульню ў хованкП (А. Асіпенка. Новы сакратар).
Назоўнікавае ўтварэнне на аснове суадноснага дзеяслоўнага фразеалагізма гуляць у хованкі (гл.).
Гуляць (згуляць) у паддаўкі. Агульны для ўсходнесл. м. (руск. играть в поддавки, укр. грати в піддавки). Ісці на ўступкі, хітравата згаджаючыся з кім-н. Сотнікаў.. не ведаў, як лепш: гуляцьу паддаўкі ці адразу адмовіцца ад паказанняў, каб не блытацца ў хлусні (В. Быкаў. Сотнікаў).
Узнік у выніку пераасэнсавання свабоднага словазлучэння, звязанага з гульнёй у шашкі, у якой выйграе той, хто хутчэй аддасць усе свае шашкі праціўніку.
Гуляць (пагуляць) у кошкі-мышкі (у ката і мышку). Агульны для ўсходнесл.
Утвораны ў выніку пераасэнсавання свабоднага словазлучэння, звязанага з дзіцячай гульнёй. Яна заснавана на падабенстве з тым, як кот ці кошка, перш чым з’есці мышку, гуляюць са сваёй ахвярай. Гл. пра гэта ў прыпавесці В. Быкава «Кошка і мышка».
Гуляць у адны вароты. Агульны для ўсходнесл. м. (руск. играть в одни ворота, укр. грати в одне ворота). Дзейнічаць аднабакова з непрыманнем чужых поглядаў, інтарэсаў і пад. Рэдакцыя таксама прызвычаілася гуляць у адны вароты, заціскае рот апанентам… (У. Агіевіч. Рэха з бочкі).
Узнік у выніку метафарызацыі свабоднага словазлучэння з галіны спорту, дзе яго дастасоўваюць да мацнейшай каманды, якая перамагае сапернікаў.
Гуляць у бірулькі. Паўкалька з руск. м. (играть в бирюльки). Займацца пустымі справамі, дарма траціць час. Гуляцьу бірулькі, Лізура, не будзем. Лёс нас звёў мусіць, надоўга і моцна. Ты ія будзем рабіць адну справу (Я. Ермаловіч. Малады старшыня).
Паходзіць са свабоднага словазлучэння, звязанага з даўнейшай дзіцячай гульнёй. На стол насыпалі кучку бірулек — маленькіх драўляных фігурак (малаточкаў, лапатачак, сякерак і г. д.). Трэба было спецыяльным кручком даставаць адну бірульку за другой, не закранаючы астатніх. Такі занятак успрымаўся дарослымі як пустая справа.
Гуляць у жмуркі. Агульны для ўсходнесл. м. (руск. играть в жмурки, укр. грати у жмурки). Скрываць, утойваць што-н. ад каго-н. Мы тут галасавалі… даваць ці не даваць сваю згоду на звальненне Саевіч з работы. I, чаго там у жмуркі гуляць, галасы раскалоліся… Трое за звальненне і трое супраць… (П. Кавалёў. Сёмы член мясцкома).
Узнік у выніку пераасэнсавання свабоднага словазлучэння, звязанага з адпаведнай гульнёй. Аднаму з яе ўдзельнікаў ручніком завязвалі вочы, і ён павінен быў лавіць, адгадваць іншых удзельнікаў гульні.
Гуляць у маўчанку. Агульны для ўсходнесл. м. (руск. играть в молчанку, укр. грати в мовчанку). Ухіляцца ад размовы. Гуляць у маўчанку не раю. Не помніце? Я памагу вам, завуць Сараеў Нікодзім? (А. Александровіч. Нараджэнне чалавека).
Утвораны са сзабоднага словазлучэння, звязанага з гульнёй, у якой кожны стараецца не прагаварыцца першым, бо інакш ён выбывае з гульні ці плаціць штраф.
Гуляць у хованкі. Агульны для ўсходнесл. м. (руск. играть в прятки, укр. грати в хованки). Скрываць, утойваць што-н. ад каго-н. — Вось што, Яворскі, — пачаў Сушко, калі яны засталіся ў святліцы адзін на адзін, — даволі нам гуляць у хованкі... (Я. Колас. Адзін).