Гронкі гневу

Стейнбек Джон Эрнст

— Бог сведка, ніколі, — сказаў М'юлі. — Тут нашы ўсе так да гэтага прывыклі, што іх злосць брала, калі іншыя прапаведнікі хадзілі па радах з капелюшом. Так, сэр, усё праўда.

— Ад ежы я не адмаўляюся, — гаварыў Кейсі. — Штаны браў, калі свае зносяцца, ці пару там старых чаравікаў, калі падэшвы ў маіх прадзіраліся так, што ходзіш амаль босы. Але з пераноснай кафедрай было інакш. Здаралася, за дзень дзесяць, а то і дваццаць даляраў збяру. Толькі радасці мне з таго не было ніякай, і я кінуў усё гэта, і як быццам на душы палягчэла. Цяпер я, здаецца, усё зразумеў. Толькі словамі выказаць не ведаю як. Бадай што, і спрабаваць не буду… але здаецца мне, што цяпер прапаведніку знойдзецца месца. Думаю, я зноў

магу з пропаведзямі да людзей ісці. Яны блукаюць самотныя па дарогах, без зямлі, без прыстанішча. А калі няма даху над галавой, трэба даць ім нейкую іншую прыстань. Можа стацца… — Кейсі стаяў над вогнішчам. Шматлікія мускулы ў яго на шыі яшчэ больш напяліся, водбліскі агню глыбока пранікалі ў вочы і распальвалі там чырвоны жар. Ён стаяў і глядзеў на агонь, напружыўшы твар, нібы прыслухоўваўся да нечага, а рукі, заўсёды такія ўвішныя, гатовыя сваімі рухамі ўдакладніць, падкрэсліць або адхіліць свае ці чужыя думкі, цяпер вяла павіслі і паволі пасунуліся ў кішэні. Кажаны кружылі ў цьмяным святле вогнішча, здалёку, з палёў, глуха даносіўся ледзь чутны клёкат начной драпежнай птушкі.

Том Джоўд спакойна палез у кішэню, выняў адтуль свой капшук і пачаў рабіць самакрутку, пазіраючы паўз яе на вуголле. Ён ніяк не рэагаваў на ўсё, што гаварыў прапаведнік, быццам лічыў, што гэта асабістая справа Кейсі і абмеркаванню не падлягае.

— Начамі ляжыш на турэмным ложку, — загаварыў ён, — і ўсё думаеш: як там усё будзе, калі дамоў вярнуся? Напэўна, думалася, дзед ужо з бабкай памруць і, можа, яшчэ малыя народзяцца. Можа, нораў у бацькі крыху памякчэе. Можа, маці ўжо адпачынак сабе дасць і перакладзе хатнія клопаты на Разашарну. Я ведаў: як было, так ужо не будзе… Ну што ж, давайце спаць, а як развіднее, пойдзем да дзядзькі Джона. Я дык абавязкова пайду. А ты, Кейсі, што вырашыў — пойдзеш?

Прапаведнік усё яшчэ стаяў, пазіраючы на вуголле. Ён паволі прамовіў:

— Ага, пайду з табой. А калі твае рушаць у дарогу, паеду з імі. А там, дзе будуць людзі, буду і я.

— Калі ласка, — сказаў Джоўд. — Маці заўсёды ставілася да цябе з прыхільнасцю. Казала, такому прапаведніку можна давяраць. Разашарна тады яшчэ маленькая была. — Ён павярнуўся да М'юлі: — А ты, М'юлі, пойдзеш з намі? — Той глядзеў на дарогу, па якой прыйшлі Джоўд з Кейсі. — Дык як, пойдзеш, М'юлі? — зноў запытаўся Джоўд.

— Га? Не. Мне няма да каго ісці і няма каго пакідаць. Вунь, бачыш, святло скача ўверх і ўніз? Напэўна, аканом тутэйшага ўчастка едзе. Відаць, нехта заўважыў наша вогнішча.

Том скіраваў позірк на дарогу. Святло фар паўзло ў іх бок цераз грэбень узгорка.

— Мы нічога дрэннага не рабілі, — сказаў ён. — Пасядзелі тут трохі, толькі і ўсяго. Ніякай шкоды нікому.

М'юлі рагатнуў:

— Ха-ха! Адно тое, што мы прыйшлі сюды, ужо дрэнна. Парушэнне чужых правоў уласнасці. Тут аставацца нікому нельга. Мяне ўжо два месяцы ловяць. Вось што: калі гэтая машына едзе сюды, мы пойдзем у бавоўну і заляжам там. Далёка неабавязкова забірацца. Няхай паспрабуюць знайсці! Давядзецца ім кожны кусцік абшнарыць. Галавы толькі не падымайце.

Джоўд запытаўся:

— Што з табой сталася, М'юлі? Ты ж раней у хованкі гуляць не любіў. Злосны быў.

М'юлі пазіраў на святло фар, якое набліжалася да іх.

— Ха! — сказаў ён. — Я злосны быў, як воўк. А цяпер я злосны, як ласка. Калі ты палюеш на дзічыну, ты паляўнічы, а значыць, у цябе ёсць сіла. Такі нікога не баіцца. Але калі на цябе самога палююць — гэта ўжо зусім іншае. З табой нейкая перамена адбываецца. У цябе ўжо сілы няма. Злосць застаецца, а сілы няма. На мяне даўно ўжо палююць, я ўжо больш не паляўнічы. Можа, яшчэ і падстрэлю каго-небудзь у цемры, але кала з агароджы ўжо не вырву і нікога не пакалечу — гэта ўжо ў мінулым. І няма чаго нам з табою ашукваць адзін аднаго. Вось так.

— Што

ж, — сказаў Джоўд, — ідзі хавайся. А мы тут з Кейсі пра сёе-тое пагаворым з гэтай сволаччу. — Палоска святла была ўжо зусім блізка — скокнула ў неба, знікла і зноў скокнула ўгору. Усе трое стаялі, сочачы за ёю.

М'юлі сказаў:

— Тут ёсць яшчэ адна асаблівасць, калі на цябе палююць: ты востра адчуваеш небяспеку. Калі сам палюеш, пра яе зусім не думаеш, нічога не баішся. Ты ж сам казаў: варта табе толькі ў чым-небудзь правініцца, цябе зноў запратораць у Макалестар, і прасядзіш ужо там ад званка да званка.

— Правільна. Так мне сказалі. Але хіба гэта парушэнне, калі сядзеш тут адпачыць ці ноч на голай зямлі захочаш пераначаваць? Нікому ніякай шкоды. Гэта ж не тое, што напіцца ці дэбашырыць.

М'юлі засмяяўся:

— Вось убачыш. Пасядзі тут, дачакайся машыны. Можа, гэта Ўілі Філі, ён тут цяпер за шэрыфскага наглядчыка. Ён запытаецца ў цябе: «Чаму парушаеш правы ўласнасці?» Ты ж ведаеш, ён добры паганец, і ты яму скажаш: «А табе што?» Тады Ўілі ўзлуецца і зараве: «Марш адсюль, а то арыштую». А ты ж не дазволіш кожнаму Ўілі Філі камандаваць табой і раз'юшвацца з перапуду. Ён ужо ўлез, і яму трэба неяк выблытвацца, а ты таксама цуглі закусіў і напралом ідзеш… Не, чорт, залегчы ў міжраддзі куды прасцей, няхай шукаюць. І да таго ж весялей, бо яны шалеюць ад злосці, а зрабіць нічога не могуць, а ты ляжыш сабе і толькі пасмейваешся. Паспрабуй пагавары з Уілі ці з якім іншым начальнікам, яны цябе давядуць, ты кінешся на іх, а яны цап! — і арыштуюць, і вернешся ты ў свой Макалестар яшчэ на тры гады.

— Талкова разважаеш, — сказаў Джоўд. — Кожнае тваё слова разумнае. Але вельмі ўжо не хочацца скакаць пад іхнюю дудку. Рукі так і свярбяць на гэтага Ўілі.

— У яго стрэльба, — сказаў М'юлі. — Уілі будзе страляць, бо ён шэрыфскі наглядчык. Значыць, альбо ён прыстрэліць цябе, альбо ты яго, калі стрэльбу ў яго адбярэш. Ну пайшлі, Томі. Ты проста скажы сабе: я схаваюся і яны ў дурнях застануцца. Галоўнае настроіць сябе — і ўся справа. — Яркае святло фар цяпер скіравалася проста ў неба, ужо выразна чуўся роўны гул матора. — Пайшлі, Томі. Далёка забірацца не будзем — радоў за чатырнаццаць-пятнаццаць. Адтуль пасочым за імі.

Том падняўся.

— Правільна кажаш, далібог, — сказаў ён. — Будзе так ці гэтак, мне ўсё роўна нічога не свеціць.

— Дык гайда. Вось сюды. — М'юлі абагнуў дом і вывеў іх крокаў за пяцьдзесят у баваўнянае поле. — Гэтага досыць, — сказаў ён. — Галаву толькі ніжэй апускайце, калі фары на вас накіруюць — і ўсё. Во будзе пацеха! — Усе трое разлегліся на ўвесь рост на зямлі і аблакаціліся. Раптам М'юлі ўскочыў на ногі, кінуўся да дома, праз момант-другі вярнуўся і кінуў у кусты скрутак — пінжак і загорнутыя ў яго чаравікі. — А то павязуць, каб у даўгу не заставацца, — паясніў ён. Святло фар паднялося па схіле, потым нырнула ўніз і скіравалася проста на дом.

Джоўд запытаўся:

— А не пойдуць яны з кішэннымі ліхтарыкамі шукаць нас тут? Шкада, палкі няма.

М'юлі хіхікнуў:

— Не, не пойдуць. Казаў жа я табе, што я злосны стаў, як ласка. Неяк раз ноччу Ўілі паспрабаваў сунуцца, дык я яго ззаду калом з агароджы агрэў. Зваліўся, як калода. Пасля ўсім расказваў, што на яго пяцёра напалі.

Машына пад'ехала да дома, успыхнуў пражэктар.

— Галовы ніжэй, — сказаў М'юлі. Паласа халоднага белага святла працягнулася над імі і пачала гойсаць па полі. Уцекачы не бачылі, што робіцца каля дома, але пачулі, як бразнулі дзверцы машыны, і галасы. — На святло пабаяцца выходзіць, — прашаптаў М'юлі. — Я разы два страляў па фарах. Цяпер Уілі асцярожны. Сёння не адзін прыехаў. — Яны пачулі скрып маснічын, потым убачылі святло ліхтарыка ў доме. — Можа, пальнуць? — шэптам спытаўся М'юлі. — Яны не ўбачаць, адкуль стралялі. Няхай галаву пачэшуць.