Кырыыстаах таас
Шрифт:
– Оо… Миитэрэй! Миитэрэй кэллэ! Иэхэйбиин! Кэпсээн истиэхпит.
– Тохтоо эрэ, киини сыгынньахтаты, – Лкй сыара ылаа буолуо диэн сонос то талаы суора олорон, киирбит ыалдьыты уолаттарыттан итэээ суох сэээрэ крд. Туран, маын ардьаах рдгэр туора уурда. Ооор мас эбии уган кдьтэн биэрдэ.
– Хайа, Миитэрэй, тугу билли?
– Суох, эиги кэпсээит.
– Суох.
– Т бэркэ олордугут?
– Кэммитинэн олоробут…
Миитэрэй, орто курбуу ууохтаах, сырдык хааннаах, србэтиттэн эрэ тахсыбыт эдэр кии, Сиидэр кинээскэ сылгыыт уолунан сылдьар. Ыалдьыт сыгынньахтана охсон, томут быыынан ооххо сыралынна.
– Ыччыы, ычча! Халлааммыт бытарытан тэн тоо тымныытай? Аара эиги курдук ыаллар суоххут буоллар, тоон л эбиппин.
– Бачча халлаан тымтан турдаына, ыыыр акка
– Эиги эргин сылдьыбыт Улахан Элэмэс рн крдм. Аллараа Быйыттаах трдн диэки салаллыбыт. Брлр тыыттахтара буолуо диэбитим, хата, этээлэр эбит.
– Бу кн Хоболоох трдгэр турара. йдх сылгы. Хаара халыыыр кэмигэр Киэ Хочо диэки тиийээччи. Кэм тиэргэнин чугаа буоллаа дии, – Лкй иистэнэ олорор Алааппыйаа эргилиннэ.
– Ыл эрэ, бу дьахтар, чэйгин кут. Тоон кэлбит кии итиитэ киллэрдин.
– Мааыын сарсыарда нууччаларга сылдьан ааатым. Дьэ, минньигэс астаах дьону крдм. Барбах курупчаакы лэппиэскэтинэн эмсэхтэнэллэр эбит. Бу атаспар Уйбааскыга кэиибин ааллым, – Миитэрэй остуолга олорон сиэбиттэн р бурдук лэппиэскэтин кууогун кыра уолга уунна.
– Иэхэйбиин! – диэт, Уйбааскы кэиини ээ охсон ылла. Миитэрэй диэки рбт харахтарынан махтаммыттыы кртэлээтэ. Убайыгар кчктээн кыытта.
– Сыччыай, ыл убайгар кыратык бэрис, амсайдын, – Алааппыйа дьэс алтан чаанньыктан чэй кутуталаан биэрэ олордо.
– Ол хайа бэйэлээх нууччалара хантан кэлбиттэрэй?
– Дьокуускайтан кэлбиттэр, иккиэлэр.
– Но, ол туох идэлээх, тугу крд кэлбит дьонуй? – Лкй сэээрэн хонос гына тстэ.
– Бу кн Дьокуускай улахан атыыыта Кусунарыап бирикээсчигин кытта ындыы ктн кэлбиттэр. Сэйимчээн утары эбэ бэтэрээ ээригэр атыыыт тлээх тутар дьиэтэ баара дии…
– Ээ, оттон баар, снэ дьиэ.
– Онно кыстаан олороллор. Тойонноро Ыспаак Алын Халымаа тлээх хомуйа барбыт, онон билигин иккиэлэр эрэ. Аны саас тлээх туттара Уолаа киирэллэр .
– Дьэ, т табаары аалан эргиннилэр буолла? Хата, аыйах тиинээхпин эйигинэн ыытан чэйгэ, табахха эргитииибит, – Лкй ыйытардыы дьахтарын диэки крд.
Алааппыйа сблээн кэис гынна, Миитэрэйтэн элэктээбит куолаынан ыйытта:
– Ол нууччалары кытта, хата, эн хайдах сатаан кэпсэтэин? Сорох лрбт да диэтэхтэринэ йдбт ини.
– Ээ, дооор, ол дьону олох уу сахалар эбит. Ол иин ыалдьыттыыр, айгыстар буоллаым дии. Ханна эрэ соуруу дойдулаахтар . Бодойбоо кмс лэтигэр сылдьыбыттар. Манна эмиэ кыыл кмс крдр санаалаахтар эбит. Миигиттэн ыйыталааллар.
– Бээрэ, ол бииги дойдубутугар кмс кстбт дуо?
– Суох буоллаа дии. Бара сатаан санааларын этээхтииллэр быыылаах.
– Ээ, оннук буолаахтаамына. Бу лгэр тыйыс дойдуга туох кмэ ск буоллаай? – Лкй санаатыгар кыыл кмс сылаас, баай айылалаах соуруу омук дойдуларыгар эрэ баар буолуон сп курдуга.
– Миитэрээй, кыыл кмс хайдах буоларый? – улахан дьон кэпсэтиилэрин сэээрэн истэ олорбут Уйбааскы тулуйумуна чап гыннарда.
– Билбэтим, дооччуок, крбт суох. Сэрэйдэххэ, кн курдук чаылынас, сиэдэрэй ини, – Миитэрэй мунаарбыттыы наыллык хардарда.
– Оттон ити аам аалбыт тааа кылбачыгас уонна срдээх ыарахан этэ ээ.
– Ханнык таас? – Миитэрэй сэргээлиэх курдук буолбутун, Алааппыйа саба сааран кэбистэ.
– Бу уол дааны чакынаан тэн. Эмиэ били бэйэлээхтэрин ыатаран эрэр дии. с кыыны быа мээй-таай буолан сордообута оттон…
– Арба дааны онтукабыт ханна баарый? Тоо эрэ крбтм р буолла ээ, – Лкй дьонун уорбалаабыттыы кэриччи кртэлээтэ. Уун дьиппиэр крн улахан уол тулуйбата.
– Ийэм билэр, – диэтэ.
– Кр эрэ, бу сараын миигин уган биэрдэ дии. Дьэ, бэйикэй, кэпсэтиэхпит, – Алааппыйа уолугар кыыырбыта буолла, онтон салгыбыттыы эригэр хатылла тстэ.
– Эн дааны ооо дылы солуута суох ол-бу б мунньаахтааын, ол малы мэлийбитэ. Туой кии сылдьар сиригэр тэскэйэн сытар буоллаа. Хаста дааны харааа атахпын быа тэбэн, ыксаан крдьккэ таааран бырахпытым. Аыйдаргын тахсан крд ээ.
Лкй тугу да саарбата. Мчнээн эрэ кэбистэ.
Саас. Хаар ууллан, сир-дойду уунан килэйдэ. Кус-хаас гэннээн кэлэн турар кэмэ. Лкй Лгнтй туукка саатын сгэн, хас дааны бд кустаах дьиэтигэр кэллэ. Тэлгэээ кураанах сири булан балачча сытыйбыт ынах этэрбэин быаынан кыыйа турда. Хаас ойооунан, чалбах саатыгар, бадарааа туох эрэ араастыы сырдык хараар кстн ааарга дылы буолла. «Чалбах хараа чаылыйар ини» дии санаата. Ткнргэр санныттан саата сулбуруйан тстэ. Ону р садьыйабын диэн, биир куун сиргэ мчч тутта. Уоун иигэр хсэн ботугуруу-ботугуруу, булдун ылаары крбтэ, били, бу кн Сиридикээнтэн булан аалбыт тааа сс ордук ырааырбыкка дылы буолан чаылыйа сытар эбит. Лкй ону тоо эрэ рбт курдук крд. Ылан арбааын эээригэр сууралаан ыраастаата уонна дьиэтигэр илдьэ киирдэ. Кустарын остуолга кэккэлэччи уурталаан кэбистэ. Тааын устан ыйаат, кмлгэр икки-с умуллан эрэр хардаас хаалбытын эргитэ тутуталаата. Уот иннигэр модороон ооуулаах талах олоппос турарыгар куолутунан аргынньахтанан кэбистэ. Мутук хамсатыгар табах уурунан тардан унаарыта олорон, хайдах эрэ этэ-хаана ирэн кнньрбччэ, айылаа араас да дьикти таастар бааллар ээ диэн с саныы олордо. Бу сайын от охсо сылдьан дэлби итииргээн, рс эмпэрэтигэр истиэнэ курдук туруору, дьураа-дьураа тус-туунан таастарынан дьапталлыбыт хайа сирэйин анныгар чэй рнэн срк олорон, оо сутуругун курдук мотоор, араас ойуу блх, адьас сибилигин хамсаан барыахтыы тыыннаах кэриэтэ тааырбыт н булан эмиэ оолоругар аалан биэрбитэ. Дьиибэтэ диэн, ол «нэ» кииттэн рдк сиргэ хайа дьаптала тааын быыыгар кыбыллыбытын нэиилэ арааран ылбытыгар, сыппыт сирэ ойуута ойуутунан оойон хаалбыта. Бу хантан кэлбит н дуу, туох дуу хаааыта итиччэ рдккэ ыттан баран тааыран хаалбытын Лкй бэйэтин хараа йнэн толкуйдуу сатаабыта да, кыайан тобулбатаа.
Кини кннээи лэ-хамнас тбгттэн ортоуна хаан эмэ быыстатан син ону-маны тэн, ырыалаан саныыр тбэлтэлэрдээх буолааччы. Бгн эмиэ кхс ирэн, санаата манньыйан, нухарыйыах курдук буолан эрдэинэ, Алааппыйа уолаттарынаан хотонноруттан киирдилэр.
– Кинээи ынаын хаан илдьэн биэрэин? рэх уута хаайа илигинэ илдьэн кэбииэх хааллаа.
Эмиэ сыппах быаынан сулуйаары гынна диэн, Лкй эрдэттэн суос бэриннэ:
– Мээрилээмэ. Буруйугар эн туруо суоа.
Киээлик кустарын буаран ааары олордохторуна, аллараттан трт ыыыр аттаах нуучча дьоно кэлэн, кыракый балаан иэ туолан хаалла. Мааны таастаах, кугас сулардыы бытыктаах эдэр кии, тойонноро быыылаах, сымнаас куолаынан дьиэлээхтэри кытта дорооболосто. Биир аргыыгар, хара бытыктаах, кэтит сарыннаах улахан кииэхэ, туаайан тугу эрэ эппитигэр, анарааыта Лкй диэки крт, мичээрдээн баран, уу сахалыы саарбытыгар дьиэлээхтэр сэргээлээн чрбн тстлэр.
– Бу Охотскай атыыытын лэитэ. Кини Халыма устун ындыынан сылдьыар суолу-иии рэтэр. Бииги сарсын бу рэи ксйхпт. Бу тн манна хонуо этибит.
– Ээ, оннук ини, оттон хонон бары. Хата, эн сахалыы билэр кии баар эбиккин дии, сонунна кэпсээ.
– Кэпсээтэххэ сонун баар б буоллаа дии. Дьэ, киээ наылыччы сээргэиэхпит.
Итинник аыйах тылы бырахса тээт, с кии аттарын сыгынньахтыы таыстылар. Тойонноро тутан киирбит тирии брннээх обургу хаптаай дьааыгы уа ороо илдьэн уурда. Сонун, сэлээппэтин устан ыйаары ол-бу диэки кртэлээн крд да, иилэри булбата. Аан баанаа икки мас тооо баарыгар дьиэлээхтэр таастара ыйанан тураллар. Хоноо тугу да гыныан билиминэ, дьиэлээх кии диэки крт, мичээрдээн ылла. Онтон й ылбычча, дьааыгын аа баттаан, холбуу баалла сылдьар ат боккуоптуур тооону сулбу ойутан тааарда. с-трт тооону биирдэ сыыйа тардан ылла. Дьиэлээх кииэхэ эргиллэн туох эрэ диэтэ, тооо саайар курдук сутуругунан охсуолаан крдрд. Лкй йдт гынан баран, тйэтин бэдиктэрэ ханна тиэрпиттэрин булбата. Хата, били тааын йд биэрэн, сэбэргэнэ кэтэиттэн ылан уунна. Ыалдьыт нуучча тааы мчч тута сыста. Соуйан саа аллайда. Оох чанчыгар кэлэн кынайа-кынайа кыастаста. Ытыран, ыаранатан да крд. Лкйг тугу эрэ баллыгырыыр. Онтон балаан аанын тэлэйэн туран: «Борис-ка, Бориска!..» – диэн хаыытаата. с кии сырсан тэлэкэчиэн киирдилэр. Тойонноро тугу эрэ омуннаахтык саара-саара, тааы дьонугар крдрд, Лкй диэки ыйбахтаата. Аны дьонноро соуйан-мрэн турдулар. Эмискэ буолбут бу спслгэнтэн дьиэлээхтэр дьиксинэн бардылар. Оолор остуол уугунааы кэтээриин муннугу буллулар. Алааппыйа хаас диэки дьалты хааман биэрдэ. Аалара эрэ соччо уолууйбатахтыы модьу олоппоугар аргынньахтаан олорбутун кубулуппата.