Кырыыстаах таас
Шрифт:
Сафейка маын дьиээ таста. Аыйах саалаах, лээ-хамнаска кыайыгас, судургу доорун Бориска сблр. Сафей Гайфулинныын кинилэр эт саастыылар. Отут биэстэригэр сылдьаллар. Дьиэр, Сафейка курдук лэит, киниэхэ бэриниилээх дооро суоа буоллар, Бориска бачча ыраах дойдуга соотоун кэлбэтээ чахчы. Билигин т да быстан-ойдон сырытталлар, кэм иккиэ буоллахтара дии, хардарыта йнсэн сылдьыахтара. Лкй оломун таыгар биэс-алта сиринэн дьлтэ хаан сууйдулар да, мэлийдилэр. Бэрт аыйах, кии хараар кстр-кстбэт кмс «суолун» эрэ буллулар. Хомойбуттарын иин, хайыахтарай, ол оннугар Сиридикээн бэйэтин хочотугар кмс суоа билиннээ дии. Билигин ханна эрэ салаа рэххэ тххэ наада.
Лкй хаста дааны кырынан Туранаах рйэтин трдттэн лрбт икки чубукутун этин таста. Кн аайы хаар эрэ тн иннинэ р чубуку эбэтэр кыыл таба туустаах буору салыыр сирдэригэр кэтээн, ст-трт кыылы охторооччу.
– Хайа, Лгнтс, туохтан бу туоххаыйды? р аанньа ааабат, олоро, сынньана да тспэт буоллу? – диэн.
Лкй ону куолутунан истэн эрэ кэбиспитэ. Бориска кэпсээнэ кини санаатын улаханнык аймаата. Били, сибэтиэй таара кэриэтэ санаабыт кн ыраахтааыта айыыны-хараны кэриэстээбэт баайы эбит дии. Хайдах оннук дьон хаанын халытарга хара дьайдаах ыйаахтары биэрэрэ эбитэй? Кии итээйиэн айыыргыыр суола. Ол эрээри сиргэ-дойдуга барытыгар тараммыт сураы суох оорбоккун. Ити Барыыска диэн уйан срэхтээх барахсан эбит. Кэпсииригэр хаана-сиинэ бэркэ алдьаммыта. Эгэ, илэ хараынан крбтгэр дэлэлээх аймаммыта, хараастыбыта буолуо дуо? Спк этээхтиир, оннук харыстаабакка кыргар буолтарын кэннэ туох иин баран сэриилэиэй? Туох иин… бээ-бээ, арба ыраахтааы суола диэн харчынан тээн тэрбит сурахтаахтара. Кини сс тл илик ээ. Хайыах баайытай? Дьиэ, этинэн, арыынан тлр кыахтаах. Ону биэриэн билигин срээ баарбат буолла. Оттон биэримиэн куттанар. Бээ, дьэ, бэйэлэрэ кэллэхтэринэ крлл дии саныыр. Кини Сэйимчэээ барыа суоа. Ол оннугар Лкй билигин Сиридикэээ бараары тэринэр. Ампаарыгар киирэн ыйанан турар этин астыммыттыы кртэлээтэ. Илии тастаах икки улахан бууту арааран ылан, эр-биир ыаранатан крд. Арааа, балтараалыы эрэ бууту аннынан тардыыыктар. Тахсан бэрэмэдэйин кичэйэн тэбээн киирдэ. Этин угуталаан тииликтэрин бэркэ дьаныан тистэ. Сргэтэ улаханнык ктллэн, биир кэм мичээрдиир. Бэрэмэдэйин бэлэмнээн баран дьиээ киирдэ. Ол киирбитэ Алааппыйа кнск чэйин тарда сылдьар эбит.
– Хайа, бу туохтан кнньрэн уоу ыпсыбат буолла? Кэл, чэйдээ. Ханна бараары тэринни?
– Били, нууччаларга кыра эт илдьэн биэриэм этэ. Быстардахтара буолуо.
– Ээ, эрэйдээхтэри. Арба нр кэпсээти этэ дии? Илдьэн биэрдэргин абырыа этэ буоллаа дии. Хата, били, кмстэрин хайдах крдллэрин крр эрэ.
Кн дьааыгырыыта Лкй Сиридикэээ, урут кмс булбут оломугар, кэллэ. Хайдах эрэ бу сирэ кини хараар кэрэтийэн кннэ. Урут атын мииммитинэн кэстэрэн туоруур бэйэтэ бу сырыыга атыттан тстэ. Тоо сатыылаабытын бэйэтэ дааны йдбкк хаалла. Уу улаханнык тспт. Аатын эрэ сыккырыыр. Баар, эмиэ туох эмэ кстрй диэбиттии Лкй туораан иэн, уу тгэин кыастаста. Ол аайы бу сырыыга туох да кылабачыйары таба крбт. Атын сиэппитинэн кмсчттэр хойгуонан бырааттаммыт алыыларыгар тиийдэ. Ол тиийбитэ чугас-чугас хаыллыбыт окучахтар чрэн кннлэр. Лкй хас да окучаы кэрийэ хаама сылдьан йн кртэлээтэ. Ол кэрийэ сылдьан иигэр лэ да бн крсбттэр диэтэ. Уот оттон ириэрэ-ириэрэ хаспыттар дии. Чоун, ситэ умайбатах мастарын биир сиргэ чмхтбттэр. Бу тоо бачча элбэи хаспыттара буолуой уонна тоо диринэрэй. Арааа, балтараалыы, иккилии сааан баар быыылаахтар. Кмс булбут буоллахтара дуу? Хайа оттон тааарбыт буордара ханнаный? Лкй муодараан тула крд. Суох. Окучахтар тастарыгар барбах манай сыппыт суолларын омооно эрэ баар. Лкй ити мунаарбыт ыйытыытыгар кыайан харда булан ылбакка тэпсэнээмэхтээн баран, элбэхтэ кии сылдьан тэпсиллибит ыллыгын батыста. Барбахтыырын кытта Муур рйэ трдгэр саа тээн дьиэ кннэ. Турбаттан буруо бургучуйар. Дьиэ таа им-дьим. Лкй атын аан аттынааы тииккэ баайда. Бэрэмэдэйин скптнэн дьиээ ктн тстэ.
– Дьэ, Лгнтй, оруобуна бараары олордохпутуна кэлли. Ботуокабытын хааланан адьас аттанаары бэлэмнэнэн олоробут. Сарсыарда эрдэ туран Сэйимчэээ айанныахтаах этибит. Хата, эн бэркэ баттаа кэлли. Бииги кыалабытын хантан билли? – Бориска ртттэн хойуу хара бытыгын быыыттан айаа оойон кстбтн, Лкй тоо эрэ били чрспт ииннэр айахтарыгар маарынната крд.
– Ээ, оттон нр кэпсээбиккитин истэн, быстаран эрдэхтэрэ диэн сэрэйбитим.
– Дьэ, улахан махтал. Оччоо Сэйимчэээ барарбытын тохтотобут. Хата, улаханнык тымныйа илигинэ, бу кннэргэ хостообут кумахпытын сууйан кэбииэхпит.
– Ити срдээх да дири окучахтары хаспыккыт. Тугу эмэ буллугут дуо? – Лкй хойуу чэйи итиилии алтан куруускаттан сыпсырыйа олорон ыйытта.
– Мэлийдибит. Сиридикэээ бэйэтигэр, арааа, кии эрэйэ тиллэр кмэ суох быыылаах. Ол иин бу салаа рйээ сир уларыйдыбыт.
Лкй саарбата. Куруускалаах чэйин ситэ испэккэ остуолга уурда. Бу дьон мэлийбиттэригэр хайдах эрэ бэйэтин буруйдаах курдук сананна. Сатана тааа оттон хантан ойо ыстанан кэлэн кини хараар кстбтэй? Туох барыта аргыстаах, рдээх-срктээх буоларга дылы этэ дии. Хайдах кини ала-чуо соотоун сыппытай? Аны атын сири крдрбт диэн дьонум уорбалыыллара дуу? Лкй кыбыынна. Мэктиэтигэр сн клнэ бычыгыраан тахсыбытын ытыын тилэинэн туора соттон кэбистэ. Мух-мах баран, дьонун хараын таба крбкк олордо.
Бу оолуу ыраас, кн срэхтээх, б-таа крнээх киини Бориска манай билсиэиттэн сблээбитэ. Кини сэмэй, холку крэ, олохтоох сымнаас тыла- кинини уолууйбат, бэйэтигэр эрэмньилээх крнрэ. Ол бэйэтэ бу бииги кыалабытын ллэстэн, сс бэйэтин сэмэлэнэ олордоо. Бориска ыалдьытын ис санаатын т крн аына санаата.
– Лгнтй, кыыл кмс гс сырата, й-санаа алдьаныыта суох кстбэт. Ону бииги йдбт. Ити улахан рээр суоун иин, кини салаа рйэлэригэр хайаан да баар буолуохтаах. Ону биирдэ таба тайанан булар кытаанах буолааччы. Билигин бу тээммит турар рйэтигэр лэлиибит. Манна булбатахпытына ууоргу утары салааа тахсыахпыт. Онон тулуур, элбэх сыра эрэйиллэр.
– Дьэ, буоллаа. Эиги идэлээх дьон билэн эрдэххит. Туох лгэр суолталаах таас буолан, дьон-сэргэ клнэ итиччэ тохтон эрдээ буолла?
– Суолтата диэн баай, киэргэл эмэгэтэ ини. Атыттар кдьстэрэ кэм биллэр ээ. Тимиртэн холобур сгэ, быах, сэп-сэбиргэл оостоун. Алтаны иит-хомуос, боробулуоха буолар. Оттон км диэн ааардас ымсыы, сор-му, лр-алдьатыы эрэ ээрдээх баайы. Бииги эмиэ киниттэн сылтаан тэлэийэн сырыттахпыт эбээт, – Бориска клэ-рэ олорбут бэйэтэ, стн санаабыттыы хаана-сиинэ ыараан, тыйыыран барда. Ону крн Лкй ыйыппытын кэмсиннэ. Крдхх, кырдьык, кн сардаатыныы килбэчинээн, сиэдэрэй таас киэргэлгэ туттуллумуна. Ол эрээри кини бу дьоо тоо срэх бааа, олох эрэйэ буолан ээрдэспитин сатаан йдбт.
– Кырыыстаах таас сиэдэрэй нэн сиртэн хостонор баай хайа да крнэээр урут дьон хараын абылаабыта, – Бориска Лкй санаатын таайбыттыы салгыы саарда. – Быдан былыргыта кии аймах туттар сэбэ-сэбиргэлэ сс таас эрдэинэ, кинини рэхтэр кытыыларыттан, таас харгылартан гстк булаллара . Оччолорго сир рдгэр ыылла сытар кмс дэлэй буолуохтаах. Кинини бастаан с иитэр кс омуктар булбуттар. Ол йднр. Мэччирэнээх сирдэри батыан, хочоттон хочоо, рстэн рскэ к сылдьан, кинилэр килбэчигэс кэрэ нэн оонньуур тааы ылан киэргэлгэ тутталлара. Кэнники харчы оостор буолбуттар. Онон былыр йээ сир рднээи кыыл кмс хомуллан бппт. Кэнники сир анныттан хостуур идэлэммиттэр. Нуучча сиригэр кинини хойут булбуттар. Манайгы балысхан км бииги трбт дойдубутуттан, Уралтан, хостообуттара. Билигин дааны хостууллар.
Бориска тохтоон, сойбут куруускалаах чэйин биир тыынынан тэрэн кэбистэ. Тыастаахтык ртэ тыыммахтаата. Ырбаахытын сиэинэн уоун сотунна. Лкй Бориска номохтуу кэпсээнин биирээн ииттэ. Хамсатыгар табах уурунан мас сыыын ылан тимир оохтон уматынна уонна холкутуйдаына буоларыныы, оох иннинээи дл олоппоско оллоонноон олорунан кэбистэ. Лкй истэрдии оостуммутун крн, Бориска кэпсээнин салаан барда.
– Кыыл кмс кстбт сиригэр олохтоох дьон клнэттэн клнэ аайы муа-сорго тбээллэр. Кинилэр саастарын тухары хаатырга лэтиттэн итэээ суох хабалаа сылдьаллар. Ону мин бэйэм эппинэн-хааммынан билбитим. Ээм, аам саастарын тухары абааы тыына имит араас тааын хостуу снэн сааан диринээх, синэ турар рттээх, киини тобугунан уулаах, хараа ииэ киирэн хара сарсыардаттан киээээ диэри сыыла сылдьан лэлииллэрэ. Ол ыарахан лэттэн сыыстаран стл ыарыы буолан эдэр саастарыгар лбттэрэ. Мин аыстаахпыттан лэлээбитим. Оолору таырдьа лэлэтэллэрэ. Ааас халлаан анныгар силлиэни-ардаы аахсыбакка, таачыканан инчээй буору таарбыт. Тааа суох буолан ордук кыын иэдэйэрбит. Куруук туос аччык сылдьарбыт. Кннээи сорудаххын толорботоххуна таылларбыт. Хамнаы адьас дуона суоу аахсарбыт. Ыйга улахан дьон балтараа, дьахталлар биирдии солкуобайы, оттон кыра оолор биэс уоннуу харчыны ыларбыт. лэит илии тиийбэт буолан, тннэри-кннэри солбуа сылдьан лэлиирбит. Самнархай бараахтарга уончалыы ыал бииргэ симсэн олорорбут. Сыыкалаан, ымынах буолан, ис ыарыытынан ыалдьан дьон сылбах курдук охтоллоро. Оччолорго эмп-томп диэн суоа. Эгэ, балыыа диэн кэлиэ дуо?! Ыарыахтар тымныы бараахха дьахтардыын, эр дьоннуун бииргэ сииктээх муостаа сыталлара. Бириискэ рднэн биир эмэ лиэкэр лэлиирэ. Сорохторго олох да суох буолара. Улаатан баран, ону тулуйумуна трбт дойдубуттан атахпынан куоппутум. Атын сиргэ ордук олоу крм дии саныырым. Онтукам баара, баай ымсыыта икки, дьадаы кии кыалата икки ханна баарар биир эбит, – Бориска санаатыттан кыйаханан тура эккирээтэ. Тттр-таары хаамыталыы сылдьан, баттаын ртэ анньымахтаата. Лкй киитэ аймаммытын аралдьытаары тыл ктхт.