Кырыыстаах таас

Егоров Василий Юрьевич

– Кр эрэ, бу маны, туох буолуой, ээ? – диэн синньигэс ыраас куолаынан чааарыйда. Оолуу симиттигэс мичээринэн кэтээрдии крн турда. Бориска чобуо уолчааны дьиибэргээбиттии крд. Тааын ылан эргим-ургум туппахтаата. Дьиктиргээтэ. Били кинилэр Сиридикэээ сууйбут кумахтарыгар маннык килэбэчигэс эттиктэр олус элбэх этилэр. Ол аата кинилэр маннык хара тааска скээбит эбит буоллахтара.

– Тукаам, маны хантан ылбыккыный?

– Бу рэх кытыытыттан булбутум.

– Но, дьэ, дьиибэ эбит, – Бориска тугу эрэ толкуйдуурдуу саах диэки мэндээриччи крн турда. Бу кыракый эттиктэр кыыл кмс аргыа буолалларын Бориска уруккуттан билэр этэ. Кинилэр пирит диэн ааттаналлар. сктн Сиридикэээ кмс кннэинэ, манна эмиэ баар буолуон сп эбит дии. Уолчааны тбтттэн имэрийдэ, мичээрдээбитигэр хойуу бытыктарын ииттэн бд маан тиистэрэ биир тэ лэчигирээн кннлэр.

– Дьэ, маладьыас киигин, дооор. Бу тааскын миэхэ бэлэхтээ дуу?

– Ыл ээ, – уолчаан кии кппэтэх тргэнинэн чап гыннараат, срэн тиийэн, Миитэрэйи кытта кэпсэтэ турар аатыгар срннэ.

– Лгнтй, чгэй уолчааннаах эбиккин. Хойут киниттэн чгэй кмс сонордьута тахсыыы, – Бориска

атын сиэтэн иэн, бырааайдаан, илиитинэн далбаатаата. Айанньыттар Буйунданы р наыл хаамтарыынан ыллык тоойун, токурун ааа араастаан ллэн субулла турдулар. Лкй оотунаан тиэх ат блх т кэннигэр стр диэри батыа крн турдулар.

18

Уолаа Солобуйуоп атыыыт олбуоругар тохтоотулар. Орто ууохтаах, халы, киппэ эрээри тргэн хамсаныылаах кии Борискалаах Сафейканы, былырыыы Шпак ындыыыттарын, эндэппэккэ биллэ. ртн кппт курдук ээрдэлии тоуйда. Бориска Солобуйуопка кинээи билииннэрдэ. Туох соруктаах кэлбиттэрии аыйах тылынан кэпсээтэ. Тлээх сураын истэн хааайын рбтэ т билиннэ. Кэтит баппаайдарынан Сиидэр кинээс илиитин бобо тутан туран ибигирэппэхтээтэ. Тугу эрэ тргэн баайытык сааран куллугураабытын Бориска тылбаастаан биэрдэ.

– Кинээс тойон, эйигин кытта билсиэрбиттэн олус рэбин. Хомойуох иин, быйыл Кушнарев атыыыт базатын пароходунан Халыма трдгэр крбтэ. Шпак соторутааыта табаарын онно илдьибитэ. Миэхэ кыра табаар баар, онон кэпсэтэн крхптн син. – Дьиэлээх атыыыт крэр холооно суох тргэн туттунуулаах кии буолла. Ындыылары тээ ктхсн ампаарытар тастаран кэбистэ. Аттары сарай клгэр баайтарда. Суаллык тардыллыбыт остуолга чэйгэ ыырда.

Киээ икки тойоо тылбаасчытынан Сафейка хаалла. Бориска Миитэрэй билэр ыалыгар барыста. Биэрэги батыа дэриэбинэ хотугу уугун диэки хаамыстылар. Муора кырылас таастаах сытыары биэрэккэ, ыаастаах уулуу, аатын эрэ дьалкылдьыйар. Сииктээх сиккиэр тыал сирэйгэ ибиирбэхтиир. Бысталаммыт сарадах былыттар быыстарынан киэээи кн саарата арааы кэрискэ хайалар кэтэхтэриттэн сандаара саарар. Киэ хомону иилии эргийэр хайа соуруу ууга тумустуу токуруйан киирэн, намтаан-синньээн муора мэндээрхэй урсунугар уйдаран турардыы тунаархай саахха сыыйыллаас клк буолан дьирбиилэнэн кстр. Бориска кэннин хайыан, чуумпурбут муора модун кнгэр килбэчийэ оонньуур сарыал чаылын, ыраас саахха кылдьыы курдук кырыыланан кстр брк хайаны одуулаан турбахтаата. Онтон киэ-киэник атыллаталаан, сис туттан холкутук хааман иэр Миитэрэйи ситэн ылла. Уук дьиэлэртэн иирдьэ соус турар т бтэй олбуордаах туруорбах балааа киирдилэр. Ааны аалларын кытта муннуларыгар буспут балык сыта билиннэ. Кмлк оох иннигэр улахан скэл крнээх, кыырыктыйбыт баттахтаах оонньор олоппос йнргэр сыаах баттанан аргынньахтаан олорор. Оох чанчыгар, сирэйигэр крхтэн ынырык, чэрдийбит баастаах хатыыр кии сыпсынан чох ытыттаран ылан хамсатын уматта турар. Кэтээриин ороо сэргэх сэбэрэлээх эдэрчи кии кэтэх тардыстан тиэрэ тэн сытан, дьон киирбиттэригэр соуйбут курдук тура эккирээтэ. Миитэрэйи билэн мичээрдээбитинэн утары кэллэ. Оонньор эмиэ олоппоугар хонос гына тстэ. Хаас диэки, соуруокка кэннигэр, оолор тугу эрэ былдьаан айдаарсаллар. Ону ханна баара кстбэт дьахтар саата буойталыыр. Холумтаа улахан тгрк лэппиэскэ тимиргэ ыраахтан хатарылла турар.

Дьиэлээхтэр киирбит дьону кытта сахалыы сиэринэн инигээ суох хардарыта тыл бырахсан кэпсэтэн-ипсэтэн, сонуннарын ллэстибитинэн бардылар. Ыалдьыттар сыгынньахтанан бу ыалга хонордуу ооуннулар. Бориска кэпсээнин дьиэлээхтэр сонургуу ииттилэр. Бодойбо курдук ыраах сиртэн кыыл кмс крд кэлбиттэрин олус схтлэр, сэээрдилэр. Бухатыырдыы крнээх дабдыгыраабыт оонньору саа ыалдьыт ордук астына крд.

– Мин эдэрбэр киэ сиринэн тэлэийэн сылдьыбыт киибин. Бэйэбин кыанар, сырыыны-айаны тулуйар эрдэхпинэ Кылааннаах Ньукулайынан аатырарым. Билигин оонньор буолан бдгрэн олордоум. С рэн, тааас тэрсэ хаста дааны Маачаа тиийэн тннбтм. Бл куоратыгар тиийэ сылдьыбытым. Кэнники бу Макаардыын куорат атыыыттарыгар ындыыытынан Охуоскайынан, ймкннэн, Кулуманан сылдьыталаабыппыт. Уруккута Дьокуускай олохтоохторо этибит. Кэлин тиээр бу дойдуга тэбиллэн, манна олохсуйбуппут уонтан тахса сыл буолла, – оонньор нксчч туттан туран, атах ороо утуйар тааын анныгар тугу эрэ хаыста.

Холтуунун булан аалан олоппоугар тттр олордо. Холумтан таыгар иттэ турар Борискаттан тб быааынан рдк, быдан халы, модороон крнээх эбит. Ыалдьыт оонньору салла крд. «Сахаларга дааны кстээх, бд дьоннор аыйаа суохтар быыылаах» дии санаата.

Кылааннаах билигин дааны киэбин-тааатын стэрэ илик крнээх. Сааа аыс уон иккитэ . Иккиэ дааны кии астына крр крнээх, сайаас, дьэллэм тыллаах-стх, крс крнээх кии ксн наар сэээрэр, дьонун тэптэрэн кэпсэтиннэрэ олордо. Бу биэс уончалаах, эмиэ сырыыны-айаны элбэи крсбт Мттээх Макаар диэн кии эбит. Уонча сыл устата Кылааннаахтыын бииргэ Халыма, ймкн аартыктарын тэлбиттэрэ.

Улахан остуолу тула олорон буспут кэтэ балыгы сиэтилэр. Бориска миискэни толору тууаммыт искэхтэн сблээн сиэмэхтэстэ. Остуол баыгар олорор, сирэйин брэ тардан килэриччи оспут баастаах кии аыырытар айаын аанньа атыппат быыылаах. Балыгы илдьи тыытан кыралаан миинигэр булкуйан хамыйаынан сиир. Хоноолор харахтара киниэхэ хатанарын крн, Макаар тыл кыбытта.

– Бу бииги ыалбыт, уруккута улуу булчут Ли Сюн. Урут баабыр кыыл тардан сэбэрэтин кэбилээбит. Ли, хата, олоруохтааар хоноолорго мччргэннээх тбэлтэлэргиттэн кэпсээ эрэ.

Дьон кэпсээн истээри ах бардылар. Ли клбтгэр сирэйин тириитэ бртэ тыытан, бааа сс ордук ынырыктыйан кннэ. Кэмниэ-кэнээс уун умнастаах таас хамсатыгар табах уурунан ыыырынньык уотугар уматынна. Стллмэхтээн баран, кэиэхтээх синньигэс куолаынан сааран барда.

– Мин р сыл устатыгар кулааай табалары бултаар идэлэммитим. Эдэр кулааай кытаата илик эттээх муоа улахан сыанаа турара. Ол сылдьан араас быылааннарга тбэспитим элбэх. Хаста дааны ээни, баабыр

кыылы крстэлээн турабын. л сыспыт тбэлтэм гс этэ. Олортон бу кэнники крсбт кыылым маннык кэбилээтэ, – Ли кр диэбиттии тохтоон дьонун диэки мылах гынна, хамсатын оборбохтоото. Уонна кэпсээнин салаан барда. – Ол сыл кулааай элбэх этэ. Мин кн манайгы хаар кэнниттэн икки кыылга тбээн биирдэрин охторон баран, иккиин бааырдан ыыттым. Манайгы кыылбын тргэнник астаан лаабыстаан кэбистим. Аыы тээт, кыра тэ эт ылынан иккис кулааайбын суоллаатым. Ыраах сири бардым. Кыылым улаханнык хаанырбыт эрээри, тохтообокко сиэлэ былаастаан хааман бара турбут. Киээрэн барда. Тохтоон, хонорго сп этэ буолан баран, тоо эрэ миэхэ крэхтээх санаа киирэн, сс дааны хатыан туран батыан истим. Сотору кыылым суола рдк мырааны танары тэн улахан рс хочотугар киирдэ. Мин рскэ диэри батыарга сананным. Мырааны танары тэн, сэдэх мастаах маардары туораталаатым. Ол иэн маар быыынааы ойуурга киирбитим, кыылбын баабыр суола батыспыт. Мин саабын бэлэмнэнним. Т да дьулайдарбын, урут хаста да баабыры бултаан турардаахпын. Киэээи барыамах тстэ. Ол да буоллар хонук сирбэр, рс рдгэр тиийэргэ сананным. рдк ск оттоох блх-блх талах ойуурдаах кл баыгар кэлиибэр, баабырым суола хаас диэки туораабыт. Кулааай скн силэйэн ууоргу тыаа тахсыбыт. Баабыр кии иэрин биллэинэ, туораан чунааччы. Саам сомуогун туруоран ытарга бэлэмнэнним. Мас-от аанньа кстбэт буола харааран барда. Аыйахта хардыылаат, баабыр суолун эмиэ крдм. Бу сырыыга кэлэн уа диэки быа охсон туораабыт. Ол курдук ск ортотугар киириэхпэр диэри хаста дааны тттр-таары ааыталаабыт. Мин ыксаатым. Му саатар ск ортотугар киирэн биэрдим. Хайа ттбттэн тэрэ биллибэт. Оттон миэхэ хаххаланарбар туох да мас-от суох. Сатаан бардахха, ааас сир буолан, тыал суугуна тыас ылары мээйдиир. Бу тгээ саба тхтээин мин эппинэн-хааммынан сэрэйдим. Ону адьырам уодаыннаах санаатыттан биллим. Миигин муннаран уонна уолутаары суолун хаста дааны тттр ктээн ааыталаабыт. Тыааын улаатта. Тымныы ууну испит курдук, ууоум салалас буолла. Оттон бэйэм тириттим. Быахпын ылан тииспэр ытырдым. Бэркэ сэрэнэн иннибин-кэннибин кэтэнэн скттэн тахса охсор баалаах баран истим. Туораатарбын эрэ тыа саатыгар тахсан уот оттунар санаалаахпын. Уот туунан санаат, скн уматаары хатаппын ылан эрдэхпинэ, кэннибэр от кэиллэр суугунас тыаа иилиннэ. Мин эмискэ эргиллэрбэр, атахпын окко эрийэ ктээн, тэмтэрийэн тиэрэ баран иэн крбтм, кэннибиттэн ойоолуу соус хара клк ск быыынан кстр халлаан лоскуйун сабардаан рдбэр тэн эрэр эбит. Сатаатахха тттр ттбнэн эргиллэн, кыылым клгэ хаас с баым туаайыытынан буолла. Мин охтон иэн иэиллэн, куу крэтэр курдук иннинэн соус туаайан чыыбыспын тардан кэбистим. Алыс иннинэн крн кэбиспиппин, сыыстым быыылаах. Дьэ, ллм диэн санаа тббр охсуллан ааста. Ол икки ардыгар сирэйим, куйахам биирдэ атый гынан, ууох алдьанар тыаа «харк» гына тстэ, ханна да барбыппын билиминэ хааллым. Биирдэ йднн кэлбитим, хабыс-хараа. Сирэйим, куйахам уотунан аыйар. Хаас илиим хамсаппат буолбут. Бастаан ханна баарбын, туох буолбуппун билбэтим. Онтон сыыйа барытын йдн кэллим. ндйн крбтм, аттыбар хара клк тыыллан сытар. Сыыспатах эбиппин ээ диэн рэ санаатым. Онтон сэрэнэн олордум. лр илиибинэн тббн туттубутум, балай да хаан блхсэн хаалбыт. Сирэйим уонна куйахам уотунан салаар. Баабыр тббн хадьырыйан эрэрин чуолкай йдбн. Туох эрэ алдьанар тыаын истибитим ээ. Ааар харахпын хааным блээбитин ыраастанным. Ырбаахым ээрин хайа тардан ылан сэрэнэн сирэйим, кэтэим хаанын соттубута буоллум. Хата, хараым дэнэммэтэиттэн рдм. Сыылан тиийэн, кыылбын бигээн крбтм, хамсаабат буола кйэн хаалбыт. Сирийэн крхпн хараата бэрт. Илиим иминэн харбыалаан саабын буллум. Нэиилэ атахпар туран тыа саатыгар таыстым. Кспн мунньунан мас, мутук хомуйан уот оттон итинним. Ол тн быа харааа харбыалаан мас крдн, уот оттор кыалатыгар тстм. Ол рднэн олус тонум. Кн тахсыбытыгар эрэ кыратык нуктуу тэн ыллым. Ууктубутум, баастарым ккээн адьас хамсаппаттар. Сирэйим бртэ тыытара срдээх. Туран кыылбын баран сырдыкка крбтм, айаын аллаччы атан кэбиспит. Арай сыааын икки ардыгар тэптиргэ мас угуллубут. Дьиибэргээн харахпын соттумахтаатым. Ол-бу диэки крлээтим. Ким угуон сбй? Онтон тутан крбтм быаым эбит. Тимирэ кстбэт гына хаан буолбут. Уугунан таалайыгар батары киирбит. Нэиилэ арааран ыллым. Сирийэн крбтм, буулдьам адьыра сыааын ууоун лт тэбэн, кэтэинэн тахсыбыт. Онно йдтм. Били мин тббн хадьырыйарыгар, ытыра сылдьыбыт быаым тэптиргэ буолбут, алдьаммыт сыааа ыллан хаалбыт. Ол тыаын истэн аарбыт эбиппин. Икки иэдэспин, кэтэим аын аыыларынан сиирэ тардыбыт этэ. Онтукаларым бу брэ тарда ооннор, аыырбар эрэйдэнэбин. Мхсргэр блгммн илдьи охсубут быыылааа. Ууоум бтн буолан, чгэйдик оспута, – Ли истээччилэрин итээйдилэр дуу, суох дуу диэбиттии эргиччи кртэлээтэ. Ыыырынньык симик уотугар сирэйин баастара туоу буолардыы килэрийэн кннлэр. Истээччилэр дуоуйбуттуу ртэ тыыммахтаатылар. Хатыыр кыра киини с крдлэр.

– Кэлин бултуурбун быраан балыктыыр пароходтарга поварынан сылдьыбытым. Кырдьан баран, бу дойдуга уолбар кэлбитим биэс-алта сыл буолла, – диэн, санаараабыттыы р тыынан кэбистэ.

19

Сарсыарда хоноолорго анаан ээ этин ыргыччы буардылар. Сэлиэинэй лэппиэскэтин ылтаын тэриэлкээ кырбаан кэбистилэр. Остуол ааар уугар улахан алтан сылабаары ыадаччы туруордулар.

– Бу тыатааыны быйыл бултаатыгыт дуо? – Миитэрэй сыа быыстарайдаах сымнаас эт кууогун ылан, лэппиэскэ рдгэр чараас чараастык сытыы быаынан элийэ олордо.

– Аыйах хонуктааыта кытылтан икки кыылы бултаатыбыт. Саас муораа балыктаан сии киирээччилэр. Сыл аайы баччаларга бииги ртн бултаааччыбыт. Ити бээээ киээ Ли ээ э ылаары киирэ сылдьыбыта, – Макаар холку намыын куолаынан сэмээр кэпсии олордо.

– Бииги сааспытыгар кыыл кмс лэтигэр сыстыбатах дьоммут. Тугу билээхтиэхпитий? Кулумаа кмс баарын-суоун туунан. Ол эрээри эиги идэтийбит дьон мэлийбит эбиккит. Оттон Лкй хантан булбутай? Ама, ол соотох кууогунан бпптэ буолуо дуо? Дьэ, дьиибэ эбит, – Кылааннаах кимиэхэ да туаайан эппэккэ, дабдыгырыы олордо.