Кырыыстаах таас

Егоров Василий Юрьевич

Кпптн курдук, хараарыыта утуу-субуу тула ттгэр брлр улуйсубуттара. Сотору мустан ырааынан кутааны тула сундулуспуттара. Кии, куттаммыт санаатыгар, халлаан сулуунуу элбэх уоттаах харахтар тыа ииттэн кинини суптурута одуулуурга дылылара. Кх толбонунан килбэчинээр суостаах тымныы харахтар уоттарыттан этэ салаан саатын кууспутунан сыгынаын улаатыгар эргичинии олорбута. Сотору-сотору уотугар мас быраан кдьтэн биэрэрэ. Ол курдук тн гэр диэри р мхс сылдьыбыта. Сороор суоуранан уоттаах маынан далбаатанара. Чугааатахтарына бырааттаан ыытара. Кэнникинэн кыыллара дьулахачыйа быыытыйан, тттр-таары срэллэрин тохтотон, тэйиччи баран тгрчч сытынан кэбиспиттэрэ. Бориска эмиэ сылайан сынньана тн санаан, саатыгар йнн кхсн сыгынахха анньан олорбохтообута. Кыылларын эргиллэн кр-кр, уотугар мас быраан биэрэрэ. Т р оннук олорбутун билбэт. Биирдэ кр тсптэ, хатат уотун саардыы, ойооунан уоттар чаылыспыттара. Кыыллара сыылан чугааабыттар

эбит. Кии тура эккирээт, чугастааы кыылы харахтарын икки ардынан туаайа тутаат, ытан хабылыннарбытыгар, хатан суоар сарылааын ииллибитэ. Ону кытта тээ, оох кыыма ыыллыбытыныы, уот харахтар р-тараа тттр бырдааласпыттара. Табыллыбыт кыыл ханна эрэ тыаа баран оунна быыылааа. Ол диэки кии этэ салаар кылгас хапсыыы кэнниттэн, тугу эрэ мамыктыыр, тырыта-хайыта тыытар тыас, ардырас саа т харааны аймаабыта. Адьыра рэ биир хааннаахтарын эттэри-тириилэри аыыларын тбтгэр ллэстэн ууох туппуттарын сэрэйбитэ. Онтон сарсыардааа диэри кыылларын кэтээн таыста. Хаста да чугааан киирэ сылдьыбыттарын, ботуруонун харыстаан ыппакка, уотунан тамнааттаан ртэлээбитэ. Брлр халлаан лаппа сырдаабытын кэннэ крэммиттэрэ. Кии, т да сылайдар, утуйуон куттанан, хайыарын кэтэн тттр айаннаабыта.

Кн быа сукунаан сэниэтэ эстэн, киээ дьиэтигэр сыккырыыр тыына эрэ кэллэ. Дьиэтэ оттуллубакка тымныйбыт. Хаамтаын аайы атаын тыаа уорааннанан, дуораыйан ииллэр буолбут. Бориска кэлээт, сыгынньахтаммакка да эрэ, бараака сонун тбтгэр саба быраынаат, умса тэн утуйан хаалла. Тээтэинэ арай эмиэ брлр тгрктээиннэригэр тбээн, улахан кутааны оттубут. Уотун суоа срдээх. Бориска итииргээн бараакатын уолугун арынна. Хантан эрэ муннугар буспут эт минньигэс сыта саба биэрдэ. Бу йдтнэ, олус диэн аччыктаабыт эбит. Аыан нааа баарар да, кс ханна баара кстбэт. Ханна эрэ кутаа ууор дьон кэпсэтэллэр. Ол икки ардыгар брлр харахтарын уота кинини тымныынан дьлтэ ттээтилэр. Бориска эмиэ адьыралары чунаан, сыгынаын улаатыгар мхс сытта. Эмиэ ханна эрэ дьон кэпсэтэллэр.

– Буорайбыт. Аанньа ааабакка аччыктаан да иэдэйдээ.

– Санаараан быар быааа эрэ хаалбыт. Чанчыктара махайбыттар, баттаа крэсийбит. Урут биир дааны маан баттах суох этэ.

Бээрэ ити ханна кэпсэтэллэр? Хайдах эрэ билэр куоластара. Бориска кутаа улаатын кр сатыыр.

– Кспт буста. Хоторон аыахха дуу? Киибитин хайыыбыт?

– Турдаына аыаа. Сынньаннын.

Сынньанан буола-буола. Мин сынньана сытар бн дуо? Брлртн тыыммын кмскэнэн мхсбн дии. Ас сыта муннун кычыгылатта. Эмиэ уот ууортан бэркэ билэр саата дуораыйда.

– Дьаабал баара, урут баччаларга бэйэм дааны улахан кыылы бултаар этим. Ону баара быйыл брлр аймаан кэбистилэр.

Тууй-сиэ, Лкй Лгнтй саарар буолбат дуо? Хайдах мааыыттан билбэтээй?

– Аат адьыралар тороннообуттара тоо срэ буолла? Оннооор хаатыкабын тырыта тыыппыттар.

Оо, оо! Аны Сафейка эрэйдээх рн ытатан эрээхтиир дии. Кырдьык дааны, санаата тууйуллан, хаатыкалары йдн илдьэ киирбэтэх эбит. Саатар, кэтэн туаныллыа эбитэ дуу? Ол эрээри ону сгэн кэлэр сэниэтэ да суоа. Аттыгар эмиэ уоттар чаылыстылар. Кии саатын крдн мстэ. Булбата. Хабыс-хараа. Хараа сабыылаах. Кн тмэн хараын атытта…

Ууктан кэлбитэ, дэлби тириппит. Оронугар сытар. Тоо итиитэй? Бараакатын киэр элиттэ. Эргиллэн крбтэ… оттуллубут оох иннигэр дл олоппоско Лкй Лгнтй куолутунан оллоонноон кэбиспит. Табахтаан бусхата олорор. Оох таыгар кхснэн буолан Сафейка кс хоторо турар. Бориска олоро тстэ. Саата суох ытаан, икки санна титирэстээн барда.

15

– Соотох тордох турарыгар ктн тсптм, биир эдэр уол солуурчаын толору эт буаран аыы олорор эбит. Быыта-орута ону-маны кэпсэтиээт, мин бэлэм кскэ олорон ааспытынан барабын. рбтм баара, дьыала атыннык эргийэн таыста. Аата Байбаакаан оонньор эмээхсининээн, ойох ылбыт улахан уолаттарынаан с тордох ыал р табаларын рэн Тааычаан рээр аара тспттэр. Ол хас да кстх, ыраах сир . Оттон кини бултарын сэбин эитэлээн кэлэн олорор эбит. Сарсын дьонун эккирэтэр . Икки олох сыараа клнэр трт эрэ табалаах хаалбыт. Онон миэхэ кураанах тннр кыала тирээтэ, – Сафейка сойбут миискэлээх миниттэн ыймахтаан ылла уонна салгыы кэпсээн барда.

– Ыксаатым: «Бииги хоргуйан лр дьон буоллубут. Туох кмлрдххнй? Кытаат, рй. н чэйинэн, табаынан тлм», – диэтим. Киим тугу дааны тобулан сбэлээбэтэ. Оччоо мин эйигин кытта барсабын диэн буол. «Мин атын сиринэн эргийэн барардаахпын, – диэтэ уолум. – Омуоап Лгнтйг аам илдьитин тириэрдиэхтээхпин».

– Оччоо мин Лгнтйг диэри барсабын диэт, мин ойон турдум. Киим мин муус кыааан буолбут хаатыкабын дьиктиргээбиттии крд. Аынна быыылаах. Олорбохтуу тээт, тэллэин анныттан эргэ тыс этэрбэс ылан биэрдэ.

– Маны кэт. Хаатыкаын хааллар. Атахтары быстыахтара, – диэн илдьэргэ сблэин биллэрдэ. Мин рбттэн киибэр испиискэ, кыра чэй, табах биэрдим. Сарсыарда халлаан сырдыыта турдубут. Мин эргэ соус эрээри, бтн, бэртээхэй этэрбэстэри

кэтэн кэбистим. Хаатыкаларбын таааран крдьк аттынааы тиит трг мутугун трдгэр э тииккэ сыыары уурталаатым. Салгын охсон сараыйдыннар, кэлэн иэн ылыам дии санаатым. Онтукаларбын силлиэ тэрбитин ааарын брлр быыта хадьырыйталаабыттар. Кнс эрдэ Лгнтйг мэитэн тиийдибит. Киим аатын илдьитин кэпсээтэ. Быйыл Сиридикээн баынан, Буйуданан бр рэ олус хойдон табаны улаханнык аймаабыт. Ол иин оонньор Тааычааа крэммит. Онно т да мэччирээ млтн иин, табаларбын быыыам диэбит. Лгнтй ол брлрг айанан бултаарыгар крдспт. Эиил сс элбээтэхтэринэ табаларбыттан эстэбин диэн илдьиттээбит. Эрэйин кэнники саныа . Мин эмиэ Лгнтйг кыалабын барытын кэпсээн биэрдим. Лгнтй олорбохтоон баран: «Этэ суох лгт. Оонньор сыааа ыарахан буолуохтаах. Арай мин барсыыыбын», – диэтэ. Чэйдээт да, айаннаатыбыт. Ол кн тннэри айаннаан Байбаакааа тиийдибит. Лгнтй оонньору чгэйдик билэр эбит. Онон эрэйэ суох тылбытын ылынан трт табаны биэриэх буолла. Лгнтйдн брлр хайа сатанарынан чунаар табыгастааын кэпсэтистилэр. Булка сылдьарыгар биир олох сыаралаах табаны анаата. Онон сарсыарда трт эттээх табаны холбонон тннр буоллубут. Ону баара, ол тнгэр буура сааланан с кн хаайтаран сыттыбыт. Тааычаан рээр кыыннары р тыга турар итии уу тахсар срээнэ баар эбит. Кини муус рднэн халыйар сиригэр оонньор балаакка оннун саа сиргэ аппа хастаран уунан толорторбут. рднэн балаакка тардан баран онно киирэн угуттанар, стлр эбит. Илиим, атаым дьаратын сыл аайы манна эмтиибин диир. Лгнтй бииги эмиэ эмтэннибит. Били мантан барарбар ууну кээммин атаым бэрбээкэйдэрэ схтэринэн дьаралыйан ыалдьаары гыммыттара угуттанан абыранным, тута оон хаалла. Буура уурайан, бгн сарсыарда эрдэттэн айаа туруммуппут. Аара кэлэн иэн эн суолгун, хоммут сиргин крбппт. Кэннигиттэн эккирэтэн крн баран, сиппэтэхпит, – Сафейка буруйдаммыттыы доорун бу кылгас кэм иигэр кыырыктыйбыт баттаын кртэлээтэ.

16

Саас. Хаар ууллан, рэхтэр уулара киирэн, сир-дойду ууктан, араас ктр рэ хотоол ууларыгар, рэх хомолоругар мэхтэс буолбут. Кырдал кырыс сирдэр, сууйуллубут кх сукунаны тиирэ тарпыт курдук, сырдык сибиээй нэн кн сардаатыгар крмтйэ толбоннуран кстллр. Мас-от тиллэн, симэинэ ситэн, силигилии симэнэр кэрэ кэмэ кэлэн эрэрин кэтээн турардыы, нгээ нэн, хатырыга хааан, сымала сытынан аылыйан, сыыыны, хонууну бтнн тунуйбут. Миитэрэй срн салгыны тн муунан ыйырбахтаан ылла. Наыл хаамтарыынан Сиридикээн трднээи киэ хомо сыырын танары киирдэ. Хомо чычаас налыы уутугар араас кус рэ мустан аыы, кччйэ сылдьара. Кн уотугар кмс куорсуннар кустук араас нэн клмрдээ оонньууллар. Элбэх кус ууоргу кытыы бадарааныгар тахсан, тблрн кынаттарын анныгар кистээн утуйа сыталлар. Сорохтор кытыл устун хаамсан трээлээллэр.

Миитэрэй хомону кытыытынан кэрийэ хаамтаран рэи р барда. Чугастааы кустар саарса-саарса, утары устан бардылар. Миитэрэй кэтириинискэй доруобун ииттэн сгэн иэр. Аара халы рдээх хаастарга тбэстэинэ ытар санаалаах. Саатар, иккини- лрн, кэии кэриэтэ Барыыскалааы кндл этэ. Ол дьоо тойонун илдьитин илдьэ иэр. Кэлэ оустуннар диэн тиэтэтэр. Сблэстэхтэринэ трдн Уолаа тлээх ыырдан киириэхтээхтэр.

Миитэрэйи рднэн бэрт намыаынан србэччэ рдээх хоор хаастар халыкынаан аастылар. Иэллэрин ыраахтан крбтэ. Арааа, иккини хаы тэриэххэ сп эбит да, соотох иитиитин ытан кэбииэн кэрэйдэ. Кини наылыччы киирэн, хостоон-хостоон баран, олоххо ытарын сблээччи. Хаастара тиийэн хомону рднэн иккитэ-стэ эргийэн баран, ньалака уулаах чээл кх атахха тнэн кэбистилэр. «Тууй-сиэ, арыый аара тэн хааллым ээ. Сатаналар тэиилэрэ бэрт дуу. сс эргийбэхтээн баран тстлэр дии». Миитэрэй биэрэстэ ааара сири тттр барыан кэрэйдэ. Тттр-таары тэлбинээн тардыллан хаалсы. Миитэрэй тиэтэйэр быыынан сулбу соус хаамтаран истэ. Алыы ууларын аайы араас кус рэ эймэнэс. Саалара-иэлэрэ кии санаатын уйгуурдуох курдук. Быйыл уута дэлэйдик тахсан, ктр син кэлбэхтээбит. Аара эмпэрэ аннынааы биир кытахха биэс эриэн тс олорорун аттынан ааста. Мыынна. Кс быстыа холобурдаах айаннаан сирин ортолоото. Кус аймаыттан ураты атын кии хараар быраыллыахха айылааы крбт.

Миитэрэй бу кыын ойууннуун ыалдьыттыахтарыттан ыла Барыыскалаахха сылдьа илик. Саас быстаран л сыспыттарын Лкй быыаабыт этэ. Бу дьон туох инниттэн бачча чиэски сиргэ кэлэн л оонньуулларын Миитэрэй йдбт. Ханна эмэ кэм дьонноох-сэргэлээх сиргэ, Сэйимчэээ дуу, Уолаа дуу, дьиэ-уот тэринэн, с ииттэн олоруохтарын тоо сатамматый? Бу лгэрдээх тымныыга то буору, тааы кытта кыыны быа хадьырыар олус да ыарахан, илистиилээх лэ буолуо эбээт. Аны онтукалара кмэ суох буоллаына, биир харчыга остуойута суох кураанах эрэй буолар ээ. Бу хомолтотун, кыыытын хайдах тулуйаллар. Чахчы дьон диэн кииллэрэ, тулуурдаахтара буолан сырыттахтара эбээт. Ити кыыл кмстэрэ диэн олус да сыралаах, кчмээйдэрдээх лэнэн кстр тэрил эбит. Кндтэ, сыаната оччо улахан буоллаа. Барыыската кэпсээн-ипсээн, сайаас кии. Дооро дааны т да саата-иэтэ аыйаын иин, лэит, бэрт сытыары-сымнаас кии быыылаах.