Кырыыстаах таас
Шрифт:
Балаан кырыарбыт аана хаахынаан аылынна. Тымныы салгын рсптт дьиэ иигэр кутулунна. Будулан туманы брнэн Тысхаан ойуун мааалдьыйан киирдэ. Салгыннаабыт хараынан ол-бу диэки килээриччи кртэлээтэ. Мас кыстыыр сиргэ силлээн «палк» гыннарда. тлгн, бэргээтин устан бытыгын кырыатын тоноомохтоото. Уа ороо кэлэн олорунаат, дьиэ иин эмиэ сирийэн крд. Хараа сыыйа рэнэн барда. Дьиэлээх кии сытарын барыгылдьытта. С куолаынан кбдьрдэ.
– Хайа, бу кэпсээни?
– Суох! Эн кэпсээни, кырдьааас?
– Кии рэ-кт кэпсиирэ суох. Арай бгэн, бмнээн олорбуппут мантан инньэ бтк быыылаах, – оонньор сарыы саппыйатын таааран табах уурунна. Били Сафейка испиискэтинэн уматынна.
– Тыый, ол туох иирээни дуу, иэдээни дуу билгэлээти?
– Бээээ эн сылгыыт уолгунаан, Миитэрэйдиин, Сиридикэээ икки нууччаны крстбт.
– Бай, ол тугу гына сылдьар дьонуй?
– тээн туттан кыстаабыттар. Муур рйээ иин бн хаан тиэрэ сргэйэн кэбиспиттэр. Кыыл кмс крдллэр .
– Ноо, хантан кэлбиттэрий?
– Эн сылгыыты билэттиир эбит. Былырыыы Ыспаак атыыыт ындыыыттара . Сахалыы билэллэр эбит.
– Ээ, били, татардар буоллахтара. Быайын манна биир атыыыты кытта Уолаттан тахса сылдьыбыттара. Оттон былырыын Ыспаагы кытта Дьокуускайтан ити ууор ыскылаакка кыстаабыттара дии.
– Дьэ, ону билбэтим. Мин кинилэри саа харахтаатым.
– Ол дьону манна ыыран кэпсэтиэххэ баар эбит, ээ.
– Ким
Кинээс оронуттан туран хаас диэки соуруокка кэтээр иистэнэ олорор дьахтарыгар ордоотоото.
– Ыл эрэ, бу дьахтар, остуолу тарт. Чэйдии охсон кэлиллиэ-барыллыа этэ.
Кинээскэ эрэл санаа скээтэ. Ол татардары кытта сибээстэстэххэ сатаныыы. Кинилэр Уолаа Солобуйуоп диэн киини билэр буолуохтаахтар. Кини Кушнарев атыыыт табаарын тутар сурахтааа. Былырыын Ыспаак ол татардарынан тлээин Уолаа икки тгл бырахтарбыта уонна тааас тааарбыта. Арааа, саас, суол куурдаына, ол дьону кэпсэтэн Уолаа ындыы тэттэриии. Сиидэр кинээс санаата ктлннэ. Сгэй ттээх хойуу чэйи рсптт сыпсырыйа олорор ойуун диэки ньымааттаабыттыы крд.
– Кырдьааас, ол нууччалар бу дойдуттан кмс булаллара биллибэт. Эрэйдэрэ тиллибэтэинэ бэйэлэрэ дааны тэскилиэхтэрэ. Олус санааар тутума, кн-дьыл крдрн ииэ.
– Итинник мэлийдэллэр, онто суох, баар, тохтуо этилэр. Дьэ, бэйи, кэтээн да крххэ син.
Ааан бтэн, дьиэ иинээи-таынааы сонуну суолтатыгар эрэ ыаспайдаан баран, оонньор сотору дьиэлээтэ.
Бытархан тымныылар намырайан, сааскы ылааы кэм буолла. Сафейка тохтоон, тыын ылла. Хайыарын быатын чиэтэ тардан биэрдэ. Сгээрин кннрннэ уонна суолу кытыытынан то хаарга уйдаран икки илиитинэн хардарыта эрчимнээхтик анньынан, тэбэн халыыта турда. Элбэх р таба тоута ктээн ааспыт суолун ойоолуу, муус курдук чиээбит хаарга устурууунан аспыттыы, наарта суола килэбэчийэр. Бу сарсыарда ааспыттар. Суолтан тэйиччи шурфаларын иигэр лэлии сылдьар буоланнар, билбэккэ хаалбыттар. Кнс дьиэлэригэр чэйдии тахсан иэн, суолларын крн соуйдулар. Бастаан кыыл таба рэ ааспыт буоллаа дии санаабыттара. Онтон сирийэн крбттэрэ, кэннилэриттэн икки-с наарта суола барбыт этэ. рэн утарыта крсн кэбиспиттэрэ. Бу тгээ кинилэр иккиэн биири санаабыттара. Астара баранан быстарар кутталга киирбит кэмнэрэ этэ. Сбэлээн бу кннэргэ Сэйимчээнниэх буола сылдьыбыттара. Бу кн Лкй Лгнтй бэрсибит этигэр бултаан хаааммыт-ссчэкэ кустарын эбэн баччаа тиийдилэр. лэлэрин быыыгар чугастааы тыалары кэрийэн сороор тии, сороор хабдьы киллэрэн эбинэллэр. Бурдуктарын наар хааылаан сиэн бтэрдилэр. Кыс ортотун саана Миитэрэй ойууннуун кэлэ сылдьыыларыгар, Сиридикээн баыгар эбээннэр баар сурахтарын бэркэ сонургуу истибиттэрэ да, чуолкай хайа сиргэ баалларыи билбэт этилэр, онон барбатахтара. Соло да суох этэ. Кыыны быа то буору, тааы кытта тиниктээн тахсыбыттара. Муур рйээ уонча иини хаспыттара уонна соторутааыта Утары салааа кн лэлии сылдьаллар.
Сафейка сирин ортолоото бадахтаах. Аны кс кэриэ хаалбыт буолуохтаах. Кинилэр сабаалааыннарынан, эбээннэр бу тн Сиридикээн баыгар тиийэн хайаан да хонуохтаахтар. Кн киээрэн, уота н, сркээн барда. Хаар чаылыттан хараа саатара арыый буолла. Хаста дааны р хабдьылар ктн тирилээн тахсан, иннигэр баран тэллэр. Табалар ааспыт сирдэригэр хаар аннытан от сыата, то отон тахсыбытын сииллэр быыылаах.
Суол наар хочо уа ттнэн хайа ээрин батыа барар. Туора рйэлэр снньлэрин тутуан киирэр тумус тыалар суол икки ттгэр силэллэн биэрэрдии арахсаллар. Баччааа диэри хочо хаас ээрин хайытан тспт рэх кэ эмискэ уа диэки хайысхаланна. Суолу быа охсон, хайа туруору эмпэрэтин аннынан ааар. Сафейка кс хааын рдгэр хорус гына тстэ. Крбтэ, рэх мууа таанаабыт. рднээи хаара чэйинэн мэиллибит убаас хааылыы саарымтыйан кстр. Сорох сиринэн сргрдэ сытар. Табалар суоллара тааы рднэн туора бырдааттаан ааспыттар. Тумнар сири крдн Сафейка рэи р-танары хаамыталаан крд да, ханан дааны быстааы булбата. Хайдах дааны ууор туораатаына сатанар. Тугу гыныан мунааран турбахтаата. Туруору эмпэрэ сыыры сэрэнэн тстэ. Уу кытыытыгар киирдэ. Хайыарын устара сатаныа суох. Уулаах хаарга батыллан хаалыыы уонна муус хайдыбытыгар да тн сп. Синигэр тэн, хайыардыын киирдэ. Араас сиэни бокуойа суох кээн киллиргэттэ. Дириэ бэрбээкэйин ааан сорох сиринэн сототун ортотунан буолла. Хаатыкалара ууну оборон атахтара соотохто ыарыы тстлэр. Атаар ууну киллэримээри рсэн кн муунан тлээтэ. Охтубатах эрэ кии диэн баалаах. Хаста дааны уу хайа охсубут куоаахтарыгар тэ сыста. Кутталыттан санаата тууйуллан, тыына кылгаан, сыыа-халты туттунара элбээтэ. Халты-млч тэбинэн, охтон иэн рнэн ылаттаата. Сатаан бардахха, хайыарын тумса хаар сиэни аннынан баран, кыайан салаллыбакка эрэйдээтэ. Айаалыы сатаан атаын ртэ ктлн, хайыарын тбтн тааы рднэн чолонотон хааман баыахтаата. Онтуката эбии ыараан олус сыралаах буолла. Санаатыгар нааа ууннук айаннаата. Хаатыкатын курдат уу тн тымныынан хаарыйталаата. Ууоргу биэрэк чугааата. Кн мунньунан эбии нэмийэн хамсанна. Т да ыксаатар тиэх хардыыларын бэркэ сэрэнэн оортоото. Дьолго, охтубакка кытыыны булла. Тахсан хайыарын уулла. Хаарга ктэнэрин кытта хаатыкалара соох курдук муууран хааллылар. Омуна суох биирдии бэйэлэрэ боппууда ыйааыннаннылар быыылаах. Сафейка куругар иилинэ сылдьар быаын таааран бэрт тиэтэлинэн хаатыкаларын мууун кыыйда. Хайыарын ыраастанна. Атаын устубута, куллуката, хата, улаханнык сытыйбатах быыылаах, кннр сиик эрэ билиннэ. Хайыарын рдгэр туран хааман крбтэ халтарыйбат. Иккистээн уулан алын тт бтнн муус быдьына буолтун быаынан кыыйан, хаарынан сууралаан кылаадьылыы сатаата. Бу сырыыга арыый ордук халтарыйарга дылы буолла. Ити икки ардыгар кн хайа кэтээр киирэн, хараа клк сабардаата. Халлаан эмискэ тымныйбыт курдук буолла. Сафейка тиэтэйдэ. Хараарыан иннинэ аналлаах сиригэр тиийдэинэ сатанар. Хаатыката кыайбыттыы улам хам ылан истэ. Кини ирээри эрчимнээхтик тирэнэн хаамар. Айаннаары туран, трт дааны кырыымчык астарыттан, тиэтэйэн аанньа ааабатаа, куртаа кураанахтанна. Сылайбытын сыыйа билинэн истэ.
Сотору икки салаа арахсыытынааы тумус хайа тэллээр кэллэ. Табалар суоллара хаас салааны тутуспут. Санаа хоту буоллар, эбээннэргэ диэри с-трт эрэ биэрэстэ хаалбыт буолуон сп. Сафейка кыратык тохтуу тэн, тыын ылла, сгээрин кннрннэ. Т кыалларынан харса суох хамсанан кэнникинэн ирэн, сс тиритиэх курдук буолла. Сн клнэ бычыгыраан тахсыбытын сиэинэн дьукку сотунна. Бэргээтин сэгэччи р анньынна. Айанын салаан хаампытынан барда. Маа суох сырыынньа хотоол сири р дабайда. Хобочооо тэр дабаан сааланна. Быаас Уолаа киирэн иэн, эмиэ бу аартыгынан ааспыттара. Манна элбэх таба аылыктаах сир буолан, саас аайы эбээннэр кэлэн тохтоон, табаларын уотан ааар сурахтаахтара.
Ыраах туман будулуйан кннэ. Сотору ыттар рэн моргустулар. Сафейка чэпчээбиттии иин тгэиттэн дириник р тыынна.
Бориска трт ортолуу хаыллыбыт шурфаларга толору уот отунна. Бэлэмнэммит чмх мастарыттан кыра тобох орпутун мыыммыттыы крд. Эбии мас булуннаына сатаныыы. Ччк рдгэр олоро тэн, улахан санааа ыллардаына буоларыныы, кии тбт ойуулаах таас
Табахтаан бтэн, хамсатын клн дл маска тэбээмэхтээт, саппыйатыгар суулаан сиэбигэр уктан кэбистэ. Кн Лкйтн бэлэхтэппит хататын ылан сгэтин биитин кннрд. Туран рэх трдгэр ммт куруах мастар диэки хаамта. Хас дааны сонос маы охторон бысталаан, иинин таынааы чмхх таста. Ииннэрин кртэлээбитэ, мастара умайбыттар. Чох б тахсыбыт. Уун сиэрдийэни ылан чохторун чмхт тардыалаата. Ииннэрин айаын эрдэттэн бэлэмнэммит болбукта лабааларынан хос-хос сабыта уурталаата. Итинник буоллаына сылааын тутумтуо, тоо иримтиэ, оччоо хаарга табыгастаах. лэтин бтэрэн, астыммыттыы крн турбахтаата. сс тугу гыныан толкуйдуурдуу ол-бу диэки крлээтэ. Инэри тэ сытар улахан солуурчаы, лаппаакытын уонна хойгуотун манайгы иин таыгар аалан биир сиргэ уурталаата. Телогрейкатын таынан тула эринэ сылдьыбыт трт-биэс былас усталаах бирээдьинэ быаны срэн, ааар тбтн солуурчаын кылдьыытыттан баайда. Иинин сабыытын арыйан болбукталарын лабааларын биир сиргэ чмхт уурда. Иин таыгар сытар хас дааны сиринэн ктэнэргэ аналлаах хабаралыы кэрдиистээх сонос маы шурф муннугунан иирдьэ тэрдэ. Хойгуотун, лаппаакытын туппутунан иинин иигэр киирбитэ, буруо сыттаах сылаас салгын аылыйда. Иинэ дириээбит эбит. Лаппаакынан кыайан эиэ суох. Тахсан солуурчаын киллэрдэ. Хаста да кырынан чоун тааарда. Сирин ириэнэин лаппаакынан хаан хас да солуурчахтаах буору эмиэ э таста. Солуурчаар кута-кута, э тахсан быаттан тардан ылар. Бу соотох кииэхэ олус бытаан, сылаалаах лэ. Иккиэ буоллахтарына, солбуа сылдьан биирдээ кутан биэрбитин иккиэ р тардан ылан иээччи, онон лэлэрэ кэм кудуххай, кхтх буолара. Санаатыттан Сафейка олох арахпат. Бээээ эбээннэргэ тиийбит буоллаына, бгн тннр кэмэ кэлэн эрэр. Сиридикээн баыгар тохтообут буоллаллар, ситиэ этэ. Оттон тохтообокко аара барбыт буоллахтарына, иэдээн. Оччоо дооро таах ыт лтн лр. Тттр тннргэр сэниэтэ эстэр. Санаатыгар ииниттэн киирэ-тахса сылдьан, тыас-уус ииллии сырытта. Аралдьыйаары харса суох лэлиир. Ииннэрин кэрийэ сылдьан ириэнэх рдк араалары ылаттаата. Сылайда. Аыан алыс баарда да, соотохсуйан, санаата айманан иигэр ас да аанньа киириэ суох курдук. Кн киээрдэ. Халлаан былытыран тргэнник харааран барда. Хотугулуу арааттан сытыы тыал тстэ. Бориска тыалтан саа таарыйа иинигэр киирэн, харыс кэриэ ылыллыбыт ириэнэх араа аннынааы тоу хойгуотунан кйбхтт. Крммт кумаын э таста. Иинин иэ сып-сылаас. Сынньана таарыйа хоонньуттан буспут тии этин таааран кмллээтэ.
с тннээх кн хаар силлиэ ытыйда. Сафейка мэлийдэ. Барбыта биэс хонно. Кини кэнниттэн икки хонон баран, Бориска крд бараары тэриммит кнгэр буура сааламмыта. Онон хаайтаран хаалла. Бу кэм устатыгар тннэри-кнстэри арааы барытын эргитэ санаата. Аанньа утуйбакка, ааабакка йк-тйк сырытта. Тугу да гынар кыаа суох, бэйэтин кытта бэйэтэ хсэн баллыгырыыр буолуталыыр. Абатыттан оту-маы эрэ кытта охсуспата. Иккиэн барбатахтарыттан бэйэтин сэмэлэннэ.
Сиридикээн баыгар эбээннэри сиппэтэинэ, Сафейка хайаан да тннхтээх этэ. Оннук кэпсэтиспиттэрэ. Мантан Хобочооо тэр дабааа диэри икки ааар кс буолуохтаах. Онно кннэн тиийиэхтээх этэ. Иккитэ аыыр йлээх, чаанньыктаах барбыта, онон тннргэр сэниэтэ олус эстиэн сб суохха дылыта. Тн харааа муммут бэйэтэ дуу, баар, адьыра ргэр тбэспитэ дуу? Саата суох барбыта, биэрэн крбтн, тааас буолуо диэн ылбатаа. Этээ буоллаына, буура иннинэ холкутук кэлэр кыахтааа. Сафейка барбытын алтыс кнгэр Бориска хойутаан уугунна. Тн хойукка диэри кыайан утуйбакка, тбт дьалкынас буолбут. Муус тннгнэн бороуй сырдык киирэр. Бориска ойооско астарбыттыы олоро тстэ. Сыгынньах атахтарын хаатыкаларыгар батары биэрдэ, аанын нэиилэ аан таырдьаны йд. Силлиэ уурайбыт. Ааа кыбылла-кыбылла Бориска таырдьа таыста. Дьиэтин хаас эркинин рдгэр тиийэ хаарынан типпит. Хайыы-йээ э ойбут кн быытталаммыт былыты быыынан чэмэличчи тыкпыт. Бориска бэрт тиэтэлинэн сиирэ-халты ааабыта буолла. сс нр бараары бэлэмнэммит ботуокатын, саатын сгээт, хайыарын рдгэр тстэ. Туох да суола-ииэ биллибэт тыал мэндээриччи охсубут чи килэм хаарга уйдаран харса суох анньынан истэ. Санаатыгар тулатын эргиччи крммэхтиир. р гыммата, Сафейка кээн туораабыт уулаах рээр тиийэн кэллэ. Били нрг таанаабыт рэх кии билбэт гына уларыйбыт. Мууурбут чэи хаар халынык саба тибэн кэбиспитин рднэн Бориска тугу дааны уорбалаабакка туораата. Ликинэс мастаах хара тыа киэ хочону икки ээринэн ыга анньан ммт. Кыын устата халы хаар суоранынан ллктэнэн хамсаабакка нуктуу турбут аарыма тииттэри бу ааспыт буура сымнаас сабыыларын саралыы тардан, сылаас ууларын уйгуурдан кэбиэн, билигин суоураммыттыы суодаан хамсыыры эрэ барытын харбаан ылыахтыы сарбанаа, барынаа турарга дылылар. Тула тугу эрэ чунаабыт курдук, кулгаах чукунуур уу чуумпу. Бориска санаатыгар кини аылыыра, хайыарын тыаа тулалыыр эйгэни бтнн аймыыр курдуктар. Тоо эбитэ буолла, кини сэрэммит быыынан тыааабакка эрэ айанныырга кыаллар. Наыллык тыына сатыыр. Кии кэнникинэн эбии ыгылыйда. Сирин ааарын холобурдааы барда да, туох да сибики биллибэтэ. Тула ттн сирийэн кр иэр. Ханна кыра томтор, хаар чмхтммт сирин аайы тохтоон, тайах маынан анньыалаан, бигээн крр. Онтукалара хаарынан тибиллибит ччктр, дула тблр, охтубут мастар буолуталаан истилэр. Ол аайы чэпчии тэргэ дылы гынар. Дооро лр, тыыннаах буоларыгар эрэмньитэ крэн истэ. Итинник айаннаан кн киээриитэ эбээннэр олохторугар тиийдэ. Кураанах тэлгээни крн курус гына тстэ. Ураа атах мастара чмх-чмх тииттэргэ йннрллбттэр. Сорохторун силлиэ тэрбит. Кспттэрэ ырааппыт быыылаах. Сафейка баттаспатах эбит буоллаа. Оччоо тоо тннбэтэ. Аара эккирэтэн барбыта буолуо дуо? Ханна баалларын билэн мээнэ барыай? Бориска тугу гыныан билиминэ, тайаар йнн, бытыгын кырыатын соттумахтыы турда. йдн крбтэ, тэлгээ илин кырыытын диэки тыа саатыгар туох эрэ томтойон кстр баар. Онно барда. Ол иэн эмискэ бачымах курдук хойуу суолу кр биэрдэ. Срээ биирдэ «парк» гына тстэ. Брлр… Блн… сс ол иннинэ сылдьыбыттар. Сорох суолларын хаар типпит. Били томтору хаспыттар. Туох эрэ ууохтарын хостоон кмллээбиттэр. Онно-манна хаан симэиннээх ууох бытархайдара кстллр. Эбээннэр крдьктэрин сргэйбиттэр диэх курдук санаан иэн, хардаас саа икки туох эрэ хаарынан брллэн сыталларын крд. Тайах маынан бигээн крбтэ, кытаанахтар. Дьиибэргээтэ. Хам томуттарын хонорон эргитэ бырааттаабыта, арай хаатыка буоллулар. Сафейка мууурбут хаатыкалара! Бориска срэххэ астарбыттыы ынчыктаан ылла. Тн туттубутунан крдьк рдгэр олоро тстэ.
Блн, уун тн быа хараын симмэккэ кутаа оттунан брлр кытта чунаан таыста. Эрдэттэн сэрэхэдийэн тннэри айанныы сорумматаа. Аллараа мастаах сиргэ киирэн, улахан сыгынаы булан, ол хоонньугар уот оттунан хонорго быаарыммыта. Сырдыкка тн уматар маын дэлэччи тиийэр гына бэлэмнэммитэ. Хаары уулаан чэй оргутунан, буспут хабдьы уонна тии этин ссэнэн итии киллэриммитэ. Саатын ботуруоннарын бэлэмнэммитэ. Ботуруона уонча эрэ, онон ыксал тирээтэинэ туттар санаалаах. Брлр хайаан дааны кэлиэхтээхтэрин сэрэйэрэ. Ол иин кмскэнэргэ бэлэм олорбута. Сафейканы сиэбиккит курдук, ол аайы эиги айаххытыгар киирэн биэриэм суоа. Кини дааны саалааа буоллар, тыынын кмскэниэ этэ диэн иигэр абара-сатара олорбута.