Кырыыстаах таас

Егоров Василий Юрьевич

– Кырдьык, ол кырыктаах кн тыыннаах ордубуппутунан бэйэбитин дьоллооунан ааынабыт. Бастаан барыах-кэлиэх сирбитин бэйэбит дааны билбэт этибит. Дьону кытта куотан Витимэ кэлбиппит. Онно лэит дьон олорор бараахтарыгар хоно сытан, биир оонньору кытта кэпсэппиппит. Кини «Саха сиригэр бары. Онно ймкн диэн сиртэн чугас кмстээх рэх баар. Мин табаарыым суруйбута», – диэн сбэлээбитэ. Бииги, атын ханна да барар сирэ суох дьон, ол оонньор сбэтин ылынан, саас манайгы пароходунан Дьокуускайы булбуппут. Онно кэлэн муна-тэнэ сырыттахпытына, Дьокуускай биир улахан атыыытын бирикээсчигэ Шпак диэн кии бириистээ киирэн, ймк диэри ындыыыттар наадалар диэн ыйыталаа сылдьарыгар тбээн, рнэн сблэммиппит. ймкн бэрт р айаннаан булбуппут. Онно кмстээх рэх туунан ыйыталаспыппытын

ким да билбэт этэ. Ааспыт кыын кыстаан баран, саас тлээх ыырдан Уолаа киирбиппит. Уолаттан Шпакпыт тлээин пароходка тиэнэн, соуруу барбыта. Бииэхэ хамнаспыт оннугар айаа сылдьыбыт аттарын хаалларбыта. Онтон, хата, Ян Юльевич Розенфельд диэн, били, эн кмскн атыыласпыт киини крсбппт. Кини Халымаа диэри сирдьит дьоо уонна кл наадыйар буолан биэрбитэ. Онон тннр буолбуппут. Таарыччы кмс крдхпт диэн сэп-сэбиргэл, таас-сап ылыммыппыт. Хата, аспытынан татым соуспут. Кыстык аылык булуннарбыт, лэлиэх этибит.

– Дьол-соргу крдн диэхтиигин да, бу лгэрдээх дй томут тымныы дойдуга хайдах лэлиэххитин йм хоппот ээ, – Лкй умуллан хаалбыт хамсатын кураанаынан соппойо олордо.

– Бииги сааспыт тухары кмс лэтигэр мискиллибит дьоммут. Эрэйбит тиллэрин биллэхпитинэ, сырабытын харыстыахпыт суоа. Оннук буолбат дуо, Сафи?

Баччааа диэри саата суох, доорун кэпсээнин сптх миэстэлэригэр тбтн кэинэтэн бигэргэтэ олорбут Сафейка соуччу ыйытыыга тута булан хардарбата. Ыстаабытын ыйыстан дьккйбэхтээтэ. Онтон кэиэирбит куолаынан:

– Оннук… Биллэр дьыала, – диэтэ.

– Ол эрэйгит тиллэрэ саарбах ээ.

– Бастаан саарыыр этим. Онтон эн кмскн крн баран эрэлбит улаатта. Бу рэх салааларын барыларын да сргэйэн туран км булуохпут дии саныыбын. Оччоо эн н саныахпыт.

– Мин м диэхтээн туох кэлиэй, аласка кстбт тбэлтэ буоллаа дии.

– Ити тбэлтэ баар буолан бииги манна кэлэн сыттахпыт эбээт. Онтон атын бииги Балыгычааа барар санаалаах этибит.

– Арба, били, быааскы тойоут ханна барбытай? Барахсан бэрт сымнаас кии быыылааа.

– Сэрии буолбут сураын истэн, соуруу барбыта. Онтон атын манна, биигини кытта баар буолуо этэ. Атыыыт аймахтан кини эрэ кии быыылаах, сирэйэ-хараа суох албыннаабат. Оттон Шпак диэн дьинээх адьыра диэтэи. Былырыын бииги ыырдан аалбыт табаарбыт улахан ааара наар испиир этэ. Дьону итирдэн баран, тлээхтэрин босхо кэриэтэ хомуйталыыра.

– Ол былыргыттан идэлэрэ. Бииги дьоммут эрэйдээхтэр бу аска умса тэллэр, – Лкй эппитин бигэргэтэрдии куруускатын тгээр оппут арыгыны сыппайан кэбистэ.

– Кырдьык, бу хотугу дьон арыгыга олус хоттороллор эбит ээ. Туох дьиибэтэ буолла? – Сафейка ыйытардыы дьонун диэки кртэлээтэ. Бытыылкаа баар тобоу тээ ллэрэн кутуталаата.

– Арыгы диэн ордук кыра омуктарга олус кутталлаах ас быыылаах. Киин сирдэргэ крдхх, боростуой норуот тт т да испитин иин олус балык буолбаттар ээ. Эттэрэ-хааннара арыгы дьаатыгар утарсар рттээх буолуон сп. Оттон маннааы норуоттары диэн айыла оолоро буоллахтара дии. Урут ааабатах астарын ыыра-дьаара кинилэргэ содуллаах, кэбирэхтик иимтиэ буолара чахчы.

Лкй тиэх лтн дьонун иннинэ тэрэн кэбистэ. Бориска кэнники тылларын йдбт. Кураанахтаммыт бытыылка диэки хомойбуттуу крн ылла. Онтон санаа булан куруускатыгар уокка турар чаанньыктан итии чэйи кутунна. рсптт бокуойа суох сыпсырыйбахтаата. Тбтгэр ситимэ суох сылаас, наыл санаалар, туман курдук устан киирдилэр. Кини хатырыктыйбыт халы уостарын ыттатан, тртэ суох ртн-э ыманыы олордо. Ону крн Сафейка хараынан Борискаа имнэнэн кэбистэ.

– Да, буоллаа… Бопсуохха наада. Бу ас дэлэйдэинэ алдьархайы эрэ аалыаа, бтн норуоту ээр кыахтаах, – Бориска бэйэтэ бэйэтин кытта кэпсэтэрдии уоун иигэр ботугураата.

– Хайдах тохтотуоххунуй, атыыыттар ымсыылара улаатан иэр буолтун кэннэ? – дооругар Сафейка сибигинэйэн эрэрдии хардарда.

– Спк этэин, арыгыны хаан да суох ооруо суоа. Олохтоохтор бэйэлэрэ йдллэрэ наада, бу алдьатыылаах ас содула кинилэргэ тус бэйэлэригэр эрэ буолбакка, нэр клнэлэрин дьылатыгар кытта кутталлааын.

Лкй дьоно

тугу кэпсэтэллэрин аахайбата. Кинилэри кэлтэччи хайгыы эрэ саныы олордо. Бэрт сайаас, кн барахсаттар быыылаах. Кмс крдхпт этэ диэн бачча ыраах, билбэт дойдуларыгар кэлэн испиттэрэ баар ээ. Эр срэхтээх, хоодуот дьон буолан сананнахтара. Кыыл кмстэрин сири хаан крдллэр эбит дуу? Оттон мин рэх снньттэн уу анныгар кст сытарын булбутум дии. Лкй устунан былырыын кн булбут кылбачыгас тааа хайдах кыыл кмс буолан хаалбытын аттара саныы олордо.

6

Сиридикээн орто сргн хаас салаатын трдгэр хатырыктаах маынан саа охсуллубут кыракый тээн турар. Дьиэ уа ттнэн ыраас уулаах рйэ чырылыы сргрэр. Тулалаан турар саарбыт мастар ктлрн тыал ыан ргэнэтэр. Таырдьа уот оттуллубут. Сымалалаах хаппыт болбукта умнаа, буораы бырахпыттыы, сирилэччи умайар. Хойуу, х хара буруо рэи р унаарар. Уоттан чугас кураанахтаммыт табаар дьааыгын рдгэр тимир курууска, миискэ уонна алтан чаанньык тураллар. Онно-манна лабааларга уонна титириктэр тблргэр ыйаммыт куллукалар, соттордор тыалга тэлибирээллэр. Уот таыгар Бориска чууркаа охсуллубут килиин сгэ рдгэр кытарбыт хойгуо уугун чохороон ончоунан балталаан чыыйар. Сойорун рсэн эргитэ сылдьан балайда р сырбаппахтаан баран, аттыгар турар уулаах солуурчахха укта. Уу сырдьыгыныы тээтин, сииктээх сылаас туман сирэйигэр илгийдэ. Хойгуотун балайда р тутан сойутта. Онтон таааран ньилбэгэр соппохтоото уонна игии ылан аалан кикирийэ олордо.

Аттыгар Сафейка мас мастаан бачыратар. Охсуутун аайы тыастаахтык кхсн этитэн тииргэтэр. Халы сгэ олуга кыырайан кэлэн, Бориска хаас иэдэин ыарыылаахтык дьукку тстэ.

– Тууй-сиэ, мааын хойгуом анныттан таас бытархайа ыстанан чуут харахпын дэнии сыспыта. Аны бу мас иэдэспин дьуккурутта дии. Куааны биттэммиккэ дылы тоо тбэлтэтэй?

Сафейка хонос гына тстэ. Сн клнэ бычыгыраан тахсыбытын сиэинэн ньухханан кэбистэ.

– Да, Бари (кини Борисканы куруук дьинээх аатынан ыырара) дьыалабыт баа саллайаары гыммытын биттэнэн эрдэхпит буолуо. Ый устата кураанахха сордоннубут дии.

– Алыс мунчаарыма, Сафи, ыстараатал лэтэ эгэлгэтин бэйэ билэин. Сылы сылынан мэлийэн баран, баарт биэрдэинэ, биир кн байыахпыт. Эрэлбитин эрдэ стэрдэхпитинэ, кырдьык, дьыалабыт сатарыйарыгар тиийэр.

– Оннугун оннук да, аспыт кырыымчык ээ. Тугу ааан кыыны туоруубут?

– Балтараа куул кэриэ бурдуктаахпыт дии. Чэйбит, табахпыт дааны син баар соус. Сэйимчэээ баран соротун эккэ-аска эргитиэххэ сп этэ. Эн бииги дьолбутун, бу рэх то буорун харса суох хаыстахпытына эрэ, булар кыахтаахпыт. Атын ханна да барар сирбит суох. Эн дойдугар талааргын йдбн. Трбт сирбин мин эмиэ ахтабын. Ол эрээри онно тиийэн син биир чгэй олоу кр суоа. Баай хабалатыгар киириэхпит. Ханна да бар – барыта оннук.

Сафейка саарбата. Абарбыттыы маын харса суох лт барчалаан мастыы тарда. Бари этэрэ олохтоох. Ханна да баран тптээх олоу олорор биллибэт. Кини Бориска тылыттан хаан да тахсыбат этэ. Кэнники биэс-алта сылга бииргэ сылдьыахтарыттан ыла киниэхэ бас бэринэ рэнэн хаалбыт. Трл крнээх, толлугаа суох сытыы тыллаах-стх Борис Шафигуллины бириискэ лэиттэрэ бары сблллэрэ. Кинини судургутутан Бориска диэн ыыраллара.

Кылгастык тохтоон ылбыт сиккиэр тыал эмиэ крэн кэллэ. Бориска эргиллэн крд. Киээрбит кн чараас рмэ былыт быыынан лбрн кстр. «Маын кттн тэрдэ, сотору хаарын аалара буолуо» диэн Бориска сылыктыы олордо. Бу кии, омос крдхх, харса суох тыллаах-стх да буоллар, ис санаата киэ, олохтоох этэ. Бачча ыраах сир ууга дойдуга тэбиллэн баран, олохтоох дьону-сэргэни кытта бодоруспакка эрэ тыыннаах хаалар кчмээйин йдрэ. Хаар тн иннинэ Сэйимчэээ бара сырыттахтарына сатаныыы. Онно билэр киилэрэ диэн Миитэрэй эрэ баар. Кини н олохтоохтору кытта чэйдэрин, табахтарын дуомун аска эргитэн кр этилэр. Атын билэр киилэрэ Лкй Лгнтй баар да, соотоун ойуччу олорор. Ойууннаахтар, кинээстээхтэр дииллэр. Олор хайдах сыыаннааллара биллибэт. Кэлии, туора омук дьонун, бука, туораталлара буолуо. Хайа кыалларынан чгэй сыыаны олохтуохха наада.