Млын на Сініх Вірах
Шрифт:
Лаўрановіч. Так, і зараз народ праходзіць праз вогненную купель.
Дзюбка. I колькі раз яшчэ давядзецца яму прайсці праз яе. Але я веру, ён выстаіць.
Вялікая паўза.
Той, хто столькі зрабіў на шляху да праўды, той прыгоннікам не будзе. Я памятаю, калісьці, да рэвалюцыі, я быў яшчэ малы, маці пашыла нам са сваёй старой зялёнай спадніцы нагавіцы, а нас было тры хлопцы. Мае нагавіцы атрымаліся ўжо вельмі вузенькія, але я быў такі шчаслівы: на вялікдзень у мяне будуць сапраўдныя крамныя порткі, не кужэльныя, не шарачковыя. А яны, браце, луснулі ў першы ж дзень свята, і зашываць іх нельга было, – грэх. А зараз у маіх дзяцей добрыя гарнітуры. Так
Лаўрановіч. Цяжка. Людзей шкода.
Дзюбка. ...Столькі мы пабудавалі. Заводы, будынкі – і ўсё ў руінах... Нічога, рукі ў нас моцныя, адбудуем. Цікава будзе жыць, хлопча, у 2000 годзе, жадаў бы я дажыць. Тут табе камунізм, тут табе кожнаму па патрэбе. Ты мяне тады будзеш кожны год дэманстраваць піянерам: “А вось, дзеткі, перад вамі музейны экспанат, стары хрэн Дзюбка, апошні прыватны гандляр нашай краіны. Добра запамятайце. Бліжэй, ён не кусаецца. Дзецям будзеце расказваць – не павераць”.
Лаўрановіч. Цябе дзецям паказваць? Апамятайся. Мы з табою тады такія ўжо будзем, што з дзеткамі ад жаху радзімчык можа прыкінуцца.
Дзюбка. Ты што, думаеш, я не варты нават, каб мяне паказвалі? Ого! Нічога, яны дастаткова моцныя будуць, каб без шкоды для псіхікі паглядзець нават на старую малпу. Я-то, праўда, тады нядрэнны буду, я прыгожы, а вось ты – не ведаю.
Паўза.
Вось што, Лаўрановіч, хоць ты і камандзір атрада, але на сына звярні ўвагу. Хлопец марнее, цяжка яму.
Лаўрановіч. Я і сам хацеў пагаварыць з ім. Пашлі яго сюды, я на лаўцы пачакаю. (Дзюбка пайшоў, выходзіць з крамы Андрэй.) Сядай, сынок. Ды смялей. Добра ўсё ж, што нас у горадзе тут не ведаюць. Каляда вось так не можа прыйсці і сесці. Ты з Віктарам знаёмы па вобласці?
Андрэй. Так. Па інстытуту. Цікава, як там зараз?
Лаўрановіч. Штосьці ты мне, сынок, не падабаешся. Што з табою сталася?
Андрэй. Цяжка мне, адпусці ты мяне з млына, дай цяжкую справу. Іншыя хлопцы б’юцца, падрыўнікамі работаюць, адзін я...
Лаўрановіч. Ты ведаеш, Каляда не хоча. Ён кажа, што млын, калі ты там, у добрых руках. Ён табе верыць. Ды і ў камсамол ты менавіта дзеля такой справы паступаў, а не дзеля таго, каб на зборах алоўкам па графіну лупіць. Так што будзь мужным.
Андрэй. Усё ж я не магу. Ты ведаеш, я нікому не скажу, але цяжка мне там...
Лаўрановіч. А я лічу, што тут не справа. Ты такі, што паўсюль будзеш рабіць так, што лепей нельга. Тут іншае. Табе цяжка глядзець на Віктара і Марысю, сынок? Ты яе кахаеш?
Андрэй (ціха). Так.
Лаўрановіч. Я гэта сэрцам ведаў. Ты, як нябожчыца-маці, адналюб. Што ж паробіш? Віктар бліскучы, на ім рамантычны арэол, а ты ў мяне пакуль што брыдкае качаня, такіх, як ты, адразу не заўважаюць, бо ты паўсюль, нават у цяжкім месцы, толькі са сваёй сціплай усмешкаю. Можа, яно і лепей, не наскочыць на цябе нейкая фіцюлька, ажэнішся на добрай, простай дзяўчыне. Ці мала іх на свеце, прыгажунь, добрых, разумніц?
Андрэй. Мне лягчэй, калі я паразмаўляў з табою, даўно гэтага не было. Але не магу, не магу я яе забыць. Пячэ ў сэрцы.
Лаўрановіч. Та-ак. Значыцца, як у песні:
“I чарка мала, I гарэлкі няма, Люба, люба, не цячэ, Каля сэрца пячэ”.Не паробіш тут нічога, сынок. I лепей за ўсё забыць. Не руш сэрца сваё. Ну, дай я цябе пацалую. Час “да дому”. Цыкмуну перадай, што мы за апошнія дзесяць дзён высадзілі на трох чыгунках у паветра чатыры саставы.
Пайшоў.
Андрэй.
Баба Ерэтычка. Падла ты, злодзей, паліцайская твая душа!
Дзюбка (падышоў да Андрэя). Баба Ерэтычка разараецца.
Баба Ерэтычка. Людзейкі добрыя, а чаго ж гэта вы глядзіцё, чаго церпіцё? Прыйшла гэта паліцайская харцызяка з сябрамі, немцаў двух прывялі! Самагон палілі чысты, жытні. Выдудлілі нагбом восем кубкаў і пайшлі і грошы не заплацілі. Што ж гэта за парадачкі, якая гэта ўлада! Каб табе той самагон у глотцы стаў, каб цябе ад яго раздула, мерын! Каб цябе стацця схапіла падучая, ляк, звіх, цемяннік, верады абляпілі, лішаі. Каб табе грызь у жывот, каб табе вогнік твар сапсаваў, скула сіняя, каб табе валасень на ўсе твае члены! Каб цябе хінця трусіла! А што ж гэта такое, людзі? Самагон чысты, жытні! Бессаромная твая мыса! Казалуп ты, свіння! Каб з цябе дзеці кроў на старасці год выпілі, як ты той самагон выпіў, каб твая жонка вожыка ўпоперак шэрсці нарадзіла, каб у цябе ўсе твае сабачыя зубы выпалі і застаўся адзін для зубнога болю.
Дзюбка. Канцэрт, дый годзе. Але не ўмее яна клясці. Быў у мяне адзін знаёмы яўрэй. Той быў мастак, куды гэтай бабе. Ён рызман збіраў па вёсках, навучыўся. I свае яўрэйскія пракляцці ў яго былі: “Каб табе на язык села столькі верадаў, сколькі было дзірачак на той мацэ, якую спяклі яўрэі ўсяго свету з дзён Ісходу і да нашых дзён”. Добра кляў! (Уздыхнуў.) Забілі яго нядаўна. На вуліцы Энгельса. У гета.
З’яўляецца на плошчы стары лірнік, сядае, пачынае круціць ручку ліры, яго абступаюць бабы.
Лірнік.
Плачамся мы, узрыдаемся, На апошні час спамышляемся. Ой як прыйдзе на немцаў апошні час – Іх паставяць, як грэшнікаў, на левы бок: “Ой і прэч вы пайдзіце, праклятыя, У тыя пячоры, што агнём гараць, Забівалі вы дзетак-немаўлятачак, Кралі хлеба кавалак са старэчых рук. Ці не вы гэтыя хаты папалілі агнём? I для вас агні гараць неўгасімыя, Чэрві сіпяць неўсыпучыя. Із ныня і да веку Вам там і быць. (Людзі стаяць з сухімі, палаючымі вачыма. Лірнік запявае “Сірацінку”.) Няшчасная ў свеце гадзіна настала. Бедная сіротка ад маткі засталася. Большы застанецца, у заслугу пойдзе, Якія маленькія – прапалі навекі. Стрэў пан бог сіротку: “А куды ж ідзеш ты? – Матульку шукаці! Вярніся, сіротка, бо далёка зойдзеш. А ты сваёй маткі давеку не знойдзеш. Ужо твая маці на гары высокай, На гары высокай, у труне глыбокай”. Як пайшла сіротка над труной рыдаці, Тут абазвалася з труны яе маці: “Як жа мне цябе к сабе ўзяці? Як цяжка-важка камень узнімаці, Яшчэ цяжчэй-важчэй цябе к сабе узяці” [1] .1
Правапіс і словы лірных спеваў не выпраўленыя, сапраўдныя.