Млын на Сініх Вірах

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

Адлерберг. Калі скончыце таркведамстваваць, Швальбе, абавязкова памыйце рукі. Інакш будзе непрыемна працягнуць вам руку.

Пайшоў. Ільзенвельдэ пайшоў быў за ім.

Швальбе. Гаўптман, сядзіце тут. Вам прыказвае старэйшы афіцэр.

Здаўлены крык з гары. Андрэй зарыдаў горлам. Швальбе кідаецца да яго і пачынае трэсці за рэбры.

Кажы

хутчэй! Дзе брыгада, дзе атрад Каляды? Інакш, яна ўжо ніколі не будзе прыгожай.

Андрэй. Жывёла! Не дачакаешся.

Салдаты сцягнулі з гары Марысю, яна з акрываўленым тварам.

Швальбе. Ну, кажы ты, кажы, іначай я зараз закатую твайго мужа.

Марыся. Андрэйка, сапраўдны муж, дарагі, даруй мне за гэтага мярзотніка, за гэтага здрадніка. Зараз і ты гінеш... з-за мяне.

Швальбе. Кажы, іначай яго павядуць.

Марыся. Здраднік! (Швальбе дае знак, Андрэя ўсцягнулі на гару.)

Швальбе. Зараз ён будзе крычаць, маладзіца. Вельмі будзе крычаць.

Стогн з гары.

Кажы зараз жа, дзе партызаны, дзе інсургенты?

Марыся. Здраднік.

Швальбе. Яму выкруцяць рукі, яго зробяць інвалідам, і сёння яшчэ нічога, а вось што я вам прапаную заўтра.

Стогн.

Марыся. Андрэй, любы, маўчы! Не шкадуй мяне!

Швальбе. Дзе інсургенты? Дзе Каляда?

Марыся. Здраднік! I ты, грубая падла... я маўчу.

Швальбе б’е яе, яна падае. Салдаты сцягнулі ўніз Андрэя. Ён хістаецца на нагах.

Швальбе. Бачыш, яна ляжыць. Я зраблю такое дзесяць разоў – і тады яна памрэ. А ты, пакуль што, будзеш жыць. Адказвай!!!

Андрэй. Эх, пан Швальбе, пан Швальбе! Як вам толькі не ганебна. На месцы вашага начальства я б у тры шыі пагнаў вас з працы. Год у нас, і так дрэнна ведаеце нашых людзей. Сталая істота, а крычыць, тупае нагамі, як дурное дзіця, якое хоча па малой патрэбе. Сорамна! З дзяўчынамі ваюеце, хутка да немаўлят дойдзеце. Карыстаецеся сілаю.

Швальбе б’е Андрэя ў твар.

Ну вось бачыце, стаю. На дзяўчыну сілы хапіла, а тут – не. Нашых людзей кулакамі, сілаю – не пераканаеш. Яны такіх свалачуг, як вы, за тысячу год ой колькі бачылі. I ніхто іх пакуль што не спудзіў да смерці.

Швальбе б’е зноў.

Ну, шчанюк, шчасце тваё, што мяне за рукі трымаюць. Я б табе даў раз, і былі б садухі – і ксяндза зваць не трэба, не тое што ты, авечая смерць.

Швальбе. Яшчэ раз кажу, дзе хаваюцца гэтыя бандзюкі?

Андрэй. Эх, камісар, камісар. У сябе ты быў папіхачом, хлопам, а тут з’явіўся ў чужую хату някліканы, няпрошаны, і вось тыраніш гаспадароў, з дзяўчынкамі ваюеш, паклаў ногі на наш стол, выгнаў гаспадара ў лес, ды яшчэ й бандзюком яго абзываеш. Несумленна! Хто ж пасля такіх слоў выходзіць бандзюк, га?

Швальбе. Я перад табою красамоўстваваць не буду. Адно я абяцаю: скажаш – дам жыццё і табе і жонцы, не скажаш – заб’ю. I яшчэ перад смерцю пекла здасца табе раем. Вось.

Андрэй. Так, мы хочам жыць, мы разумеем вартасць жыцця лепей, як такая амёба, як пан камісар. Але нас, відаць, выхоўвалі ў духу прыстойнасці. I мы добра ведаем, што калі грамадская адкрытасць – гэта дабрачыннасць, дык за Юдзін грэх, а асабліва перад такімі разлезлікамі, як вы, мала таго што нам плюнуць у твар, мы яшчэ і паважаць сябе перастанем. Так што з прапановамі вашымі ідзіце ў другое месца: мы нашым гонарам пастаўлены ў становішча, якое не адпавядае вашым жаданням.

Ільзенвельдэ (ціха). I вы не бачыце шматкаляровасці зямлі, якую збіраецеся пакінуць, не ведаеце, што акрамя чорнага і белага колеру, у якія вы фарбуеце свет, існуюць і іншыя?

Андрэй. Па вашым тоне я бачу, што вы не зусім тое, што гэты гадавец. Пакуль яшчэ не позна, зразумейце, што ў белым колеры, у нас, па законах фізікі, змешчаны ўсе колеры зямлі, а вы чорны колер, нават і не колер, а проста адсутнасць святла, смярдзючая яма, бруд.

Швальбе (дае Андрэю ляпаса). Хто кажа пра гэта? Дзікун? Скіф?

Андрэй (пагардліва). Ваш метад пераконвання вы, напэўна, лічыце метадам культурнага чалавека, не скіфа, не дзікуна? Так, мы на такі ўчынак, біць звязанага, не здатны – мы, скіфы.

Марыся застагнала, села.

I біць дзяўчынак мы, скіфы, таксама не можам, слабых дзяўчынак з мужным сэрцам, галубак з ільвіным сэрцам. Мы ведаем, у іх слабыя костачкі – хрупні – і няма. Таму мы лашчым іх, абараняем, носім на руках. Напэўна, у гэтым і ёсць розніца між такімі культурнымі людзьмі, як вы, і такімі скіфамі, як мы.

Марыся (абдымае калені Андрэя). Муж мой! Я ганаруся табою.

Швальбе. Круціце яму рукі, круціце! Я дачакаюся хвіліны, калі ён будзе скавытаць ад болю!

Андрэй. Не, мы не тыя, што скуголяць. Мы сталі людзьмі. Мы сталі відушчымі, а вы, як тысячу год таму, ходзіце ў ідэйных шкурах. Тых, што сталі відушчымі, не загоніш у цемру, тыя, што ўваскрэслі, не паміраюць. Мы не дачакаемся хвіліны, калі будзеце скуголіць вы, але мы верым, вы будзеце скавытаць, як пабітыя сабакі, будзеце лізаць ногі нашы, бо вы толькі на гэта і здатныя. Перад намі – Камуна, перад вамі – магіла ганебна страчаных. Таму так памерці, як паміраем мы, вы не зможаце, – не!