Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
— Абылайды алпаын аып тсірсе, зіні де басы кетеді, — дейді.
Сонда лгі у жан-жаына арамастан слтан тобына кимелеп келеді де, адамаан болып, амшысыны сабымен Абылайды басына киген алтын зерлі айыр алпаын шырып тсіреді.
Слтан Шаншар уыны бл ылыы жанына атты батса да сыр бермеген:
«лан асыр лкен ас, жеген то, ішкен мас деген осы екен-ау!» — деп клген де, атыны басын брып жре берген. Жерге тскен алпаа айырылып та арамаан.
Келесі, бір мы жеті жз елу екінші жылы генерал Киндерман ызылжар бекінісін салып болып, осы бекіністі бітуіне ызылжарда лкен жрмеке ашылан. Оан аракесек ішінен де біраз адамдар барады. Осы жрмекеде Абылай ткен жылы зін клкі етпек болан уларды
— Шаншар жігіттерінікі жай алжы еді ой, — деп аыл айтысы келгендерге, Абылай:
— Баынышты еліні бгін ылжаын кешірген слтан, ерте оны ылмысын ктеруге мжбр болады! — деп жауап берген.
Крге тскен Ботаан ас-су ішпей жатып алады. Бір-екі кн ткен со, Абылайды бйрыы бойынша, «енді крден шы» деп келген жігіттерге ызалы Ботаан, «Крге тскен адам тірі шыпайды» деп, зіні ішін зі есіп жіберіп, жарылып лген.
Бл хабар елге жеткен со Арына жататын уанды, Сйіндік, Бгендік, Шегендік, аракесек — Балтаожа, Шбыртпалы, аржас тегіс ата онан. скер саны ш мыдай адам.
Ат басы Абылай слтанны аулына арай брылысымен-а, бан жолай тре тымынан иянат крген баса руларды кедей топтары да осыла берген. Аыры бес мыа жуы ол Ботаанны нын жотап, алдында кім трса да быт-шыт етуге дайын долы кшке айналан. Арынны лы биі аз дауысты азыбек осы кезде жетпіс жетіге кеп, тсек тартып жатандытан, бл топты Абылайды баса да астамшылы, иянаттарын кріп зер шыдап жрген Бекболат басарып келе жатыр еді.
Бекболатты зіне ш екенін білетін Абылай, ауыл сыртына шыан со, жиналан жігіттерін жіті шолып тті. Бар боланы ш жздей ана сойыл екен. Мндай аз кшпен ашуа мініп тасыан зендей ереуілдеп келе жатан ара азаа ттеп бере алмайтынын Абылай бірден ты. Рас, Абылайды жігіттері сан айаста болан, біреуі жзге татитын, мйізі шаыратай кіле марасалар, сйтсе де слтан бос ан тгіске барысы келмеді. Кенет барлаушы жігітке брылып:
— Келе жатандарды ішінде кімдер бар екен? — деп срады.
Барлаушы кімні барын айтуа аузы бармаандай кмілжіп алды.
— Айта бер, кімдер бар?
— Айдабол Олжабай батыр да бар… Жанында бала жырау Ктеш…
Абылай басын ктеріп алды. «ділет сйгіш Олжабайды зі ереуілшілерге осылса, бл тегін аттаныс болмады». О кезде жырауды батыр болуы, батырды жырау болуы тааларлы іс емес. Арынны бір тармаы аржас руынан шыан Олжабай рі батыр, рі жырау еді. ырыа жасы келіп алса да, ай неріні басым екенін зі де білмейтін. Жиырмасынан бастап батырлыы Орта жзге йгілі бола бастаан. Олжабай атыспаан аза пен жоар арасында бірде-бір белгілі рыс тпеген шыар. Со кезде аза жерінде айтылып жрген исса, дастаннан Олжабай білмейтін біреуі де жо еді. лдеалай ол блен ауылда зіне таныс емес дастан не жыр бар дегенді естісе, анша алыс жер болса да оан атты терін аямайтын… Естіген бір сзін мытпайтын. Сондытан да болуы керек. Олжабай жырлаанда фарсы, араб, тіпті, кейде орыс тіліні де жеке сздері кездесіп отыратын. Осы Олжабай сан мртебе домбырасын ола алып, зі дастан шыаруды да ойлады. Біра бірде-бір реті келмей-а ойды. Ол домбырасын стаса боланы, дл сол стте «ел шетіне жау келіп алды!» деген жаршы айайы естілетін. Жырау домбырасын тастай беріп, енді олына найзасын алатын. Осылайша ол Абылаймен бірге сан мртебе жоарлара арсы жорыа аттанан. Жас Абылай ола тсер жолы, жоарды ш ноянын лтіріп, Олжабайды зі зер тылан…
Олжабай енді жорыты тастап, олына домбыра ап, ел ыдырып, халыны м-зарын жырлауды аншалы арман етсе де, жаугершілік заман мрша бермеді. зірге бар олынан келгені, зі секілді н мен кйді асаан, біра олы оан жетпей жрген, жас дарындара жрдем беру ана. Ондай жасты р асына ана ертіп жрмей, атсызына ат берді, йсізіне й берді. Осындай жасты бірі ата-анасынан жетім алан он жеті жасар Ктеш аын еді. Олжабай оны зіне серік етті. зі жете алмаан нер иясына Ктешті жетуін тіледі.
Осы а жрек, ескі досы Олжабай енді, міне, Абылайды анын ішуге аттанан топпен бірге келе жатыр.
Жо, бл жай ереуіл емес, халы наразылыы бден шегіне жеткен анды ереуіл.
Абылайды кенет ешкімні ойына келмеген оыс шешім алуына осы жадай себеп болды.
— Келе жатан Арын ереуілшілеріне арсы шыпай-а, бой тасалай трайы, — деді ол.
— Сонда біз айтеміз? — деп ауылда алатын атын-алаш, крі-ртадар шу етті. — Бекболат жігіттерін біз алай тотатамыз?
— Арын жігіттерін тойа дайындалан таамдармен жасылап арсы алыдар! Иілген басты ешкім де шаппайды, — деді слтан.
Абылай соны айтты да жігіттерін ертіп, бел асып жріп кетті. йі тігулі, жгі жинаулы, азаны асулы алды. рістегі малына да тимей, дейі ауыл тірегіне тастады. Келер жауды арсы алу ктуші жігіттер мен йелдерге ана міндеттелді.
Екпіндеп жеткен ереуілшілер мны крген со, крт басылды. Бл — Абылайды з айыбын тсініп, кешу срааны деп, басалы айтушылар да табылды. здері шаршап, арындары ашып келген жрт мал сойып, азан ктеріп жатан ауыл адамдарымен кей-кей табысып кетті. Аздан кейін азандаы ас та пісіп, жігіттер ауылдасып, кенелді де алды.
Дл осы стте анадайдан аттан тсіп жаяулап келе жатан Абылай слтанны зі де крінді. асында бір-екі адамы мен талай жорыа бірге аттанан Трсынбай батыр ана бар.
Ботаанны немере аасы апан мерген ара шиті мылтыын отап жіберіп, Абылайды атпа боп тізерлей отыра алып еді, Бекболат би аырып жіберді:
— Алдыа келсе кені нын кеш деген. Тотат!
апан мерген орнынан амалсыз трегелді.
Абылай слем беріп, топ ортасына кіре берген. Сол уата клдене тран бір бозбала жігіт оны алдына жетіп барып, кілі домбырасын аып-аып жіберді де, шырап оя берді.
«Абылай, Ботаанды сен лтірді,
Есіл ер жазыы жо неге лтірді,
Слтаным, арашымен дауыл болып,
стіне а орданы ол келтірді.
Абылай, кйіп кетті салан ала,
Мейрама не еді сені жапан жала?
Жанайды бгінгі кн босатпаса,
Болады ерте жесір атын-бала!»
Бл жігіт — Арынны ішіндегі Сйіндік руынан шыан Ктеш аын еді.
Бдан кейін билер дауы басталды.
Абылай зін кінлі санап, Ботаанны лімі шін ш кісіні нын — райсысы атан бастаан тоыз арадан, жиырма жеті бас мал, оан оса ат-шапан айып тледі. зін атпа болан апан мергенге мылтыыны арымы айтпасын деп, ал оны стап алан Бекболат биге, лімге имаан жасылыы шін деп, ндыз жаалы кзен ішік пен бір-бір жора мінгізді. Екі жа бітімге келіп, жанжалды аяы тойа ласты.
Арынны бл келген ереуілді тобынан Абылай слтан екі затты бйіріне атты тйді. Бірі — арамаыдаы бара зіе арсы шыса, онда тре ісіні ара аланы. Ашуланан халы жараланан арыстаннан кем емес, зіді жарааттамай тынбайды. Тремін деп басынба, жазамен ытырам деме, шама келсе баурыа тартып ашуын басуа тырыс. Екінші тйгені, сырт жауы болса, оан ел болып арсы шыасы, не басын аласы, не ан сорпа етіп уасы… Ал з еліні ай тентегіні басын кесіп ртасы? Мндай халыты билеуді жолы блек. Арыстанды темір торда стаса ана ауіпсіз. Халыты да немі темір торда стай біл. Мейлі ол саан аырсын, айбат крсетсін, брібір шаба алмайды, мерт ете алмайды. Ал бар халыа темір тор ру ммкін бе? Жо, халыа деген темір торы, р ана жалааш ылыш скері емес, ол аылы, айла…