Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
Абылай ле-лгенше осы екі тжырымын блжытпай орындауа тырысып тті.
асымны сндет тойы сол кні-а тс ауа басталан. Шабуылдан аман алан слтан аулы келген онатарын тік трып ктті. Крес, ккпар, бйге, айтыс, сайыс — брі болып, тойа жиналан топ ертеіне тарады.
Слтан ордасында енді тек осы Ккшетау, араткел, Атбасар, ызылжар маайындаы Орта жзді басты адамдары мен Абылайды зегілес батырлары — Арын тайпасына жататын Бсентин руынан Сырымбет, Малайсары; аржас руынан Олжабай; Тараты руынан Байозы; лытаудаы Бааналы руынан Оразымбет; Керей руынан Трсынбай батырлар алды. Бл жиына жер шал-ай боп Арынны аты шулы батырлары Шаша Жнібек, анжыалы Бгенбай, Алтай руынан аайынды ш
Ханмен адірі бірдей слтан зге батырларды келмегеніне блендей мн бермегенмен де, Батыр Баянды кткен-а еді.
рине, Абылай баласыны сндетке отыруын сылтау етіп, бл жиына зіні зегілес сенімді батырларын тгел-а шаыран. Оан себеп білммбет ханмен арасы алшатап кеткен Жоар онтайшысы аза жерін таы шаппа боп, алы ол жинауда деген хабар алан.
— Жарандар, — деді Абылай, онатары отырып боланнан кейін байсалды нмен, — мені айын аам алден Церен аза елін айта шаппаа Ертісті ары бетіне жиырма бес мы скер дайындап отыр…
йдегі жрт тегіс еле етті. Кееске шаырылан кісілерді жас млшері, дрежелері де р трлі еді. Бріні де денелеріні стінен сп-суы боп жылан жоралап ткендей жан тршігер бір сезім билеп кетті. «Атабан шбырындыны» анды уаиасын лі ешайсысы да мытан жо-ты. Тек о жолы жоар скері аза даласыны кнгей жаын шапса, енді міне Орта жзді негізгі онысы Сарыараны шетіне кеп тр.
Канси лгеннен кейін таа отыранына он сегіз жыл толан ытай бодыханы Цзянь-Лун Жоара деген ытай саясатын лі де згертпеген. Солтстік пен кнбатыса арай сырытып, шрайлы жерлерін басып алумен болан. арсы келген ойрат жасатарын, басым кшпен, бірін алдырмай ырып отыран. Ол кндегі ытай скері кшпелі ел — Жоар хандыыны скерінен, соыс нері трысынан араанда, анарлым кшті еді.
Россия империясыны ол астына кірген Орта жзді жеріне алден Церен шабуыла шыуды ойласымен-а, Жоарды анмар нояндарына Цзинь-Лун олдан келер жрдемін аямаан. ару-жараын да, азы-тлігін де берді. Аузынан жырып, крішіне дейін ткті.
рине, мндайда бодыхан зіні алтынын да аяан жо. Жоарды анды ол тмендерін алаан жаына жмсай білетін нояндарды кбін алтынымен сатып алан. Сол себепті де жоар скері орыс бекіністерімен атар жатан Орта жз жеріне арай бет бран.
Жоар онтайшысыны осылай дайындалып жатанын, Ертісті бергі жаын жайлаан Уа — Керей тайпасыны батырлары да айтып келді. алден Церенні енді тек ыайлы кезді ктіп отыраны млім болды. рине, алден Церен Орта жзге білммбеттен грі Абылай ыпалыны кшті екенін біледі. Егер шу дегеннен аза скеріні кйрей бастаанын крсе, Абылай амалсыз мені жаыма шыады деп ойлады ол. Абылайды Жоар жаына шыуы — жеіспен те. Егер Орта жз Жоар жаына шыса орыс алаларыны іргесі ашылады. ытай саясатшыларыны да кздегені осы.
Абылай бл мжіліске досын да, асын да шаырып отыр. сіресе Жоармен кршілес руларды йгілі адамдары тегіс хабарланан. тте, Батыр Баян келмей жатыр. Слтанды азыра ренжіткен осы.
Абылай жаа ана бастаан сзін енді жалай берем дегенде, сырттан дабырласан дауыстар шыты.
— Бар жырау келді!
— лы жырау аттан тсіп жатыр!
— Араны ардагерін арсы алайы!
— ош келіпсіз, Арынны майталманы!
Сйткенше болан жо, бір топ адаммен ордаа Бар жырауды зі де кіріп келді.
Бл зын бойлы, апсаай денелі, ат жаты, шоша саалды, ошар тмсы, еселі кісі еді. Руы Баянауыл тірегін жайлаан Алтынторы — аржас. кесі аламан батыр шешен кісі болан. Алпыс жасында халыны туелсіздігін ораан Бгенбай, абанбай секілді батырларды ерлігін кп жырлаан йгілі жырау. Бл кезде халы «кмекей улие» деп атап кеткен.
Мжілісте келелі мселе сз болалы тран со, Бар жырауды Абылай дейі шаыран.
Бар кіріп келгенде, Абылай зі трегеліп, о жаынан орын берді. Жырау бір арааннан-а йде кптен бері бастары осылмай жрген адамдарды жиналанын байап, жзі жадырап сала берді.
— Арсыдар ма, жарындарым?
— Барсы ба, Арынны аиыы!
— Бармын, арысым… Сен той жасаалы жатыр деген со, ой салалы шыып едім. Брын Баян мен Ккшені арасы жаын-а еді…
— Енді алыстап кетіп пе, Бар аа?
— Жо, жаын. Біра жаын болса да алыс. Ортаа салан орыс бекіністерін ораыта жремін деп кешеуілдеп алдым. Ат-тон айыбым бар. Жырымды аласы ба, лде шерімді аласы ба?
Абылай езу тартты. Адуын жырауды «ортадаы орыс бекіністерін ораытып» деген сзінен-а сезіктеніп, гімені бтен жаа брысы келді.
— «Жырыыз» бен «шеріізді» естіп, ат-тон айыпты біз тлеп жрмесек нетсін, — деді кліп, — сол ат-тон айыбымды берместен брын, баса бір тінішім бар.
— Трені арадан тініші болмас, кініші болар. Шамам келсе кіндірмейін, арысым айта ой.
— Тнде тс крдім. Табытта жатыр екенмін. Басыма ілінген ш жзді жалауын ш тобыр жрт жлып кеткелі тр. Табытымны бір бйірінде арыстан, екінші бйірінде айдаар отыр. Ая жаымда бір топ рім-бтаым. Улиден тараан бір рпаым маан ран оып жатыр. асымымнан рбіген бір тентегім олына анжарын стап мені орап тр. Ал мен ліп жатсам да, екі бйірімде отыран арыстан мен айдаара кезек арап, мыналардан алай тылам деп жанталасудамын. Осы тсімді жорып берші, Бар аа?
Бар тнжырап біраз отырды. й іші де тына алды. лден уаытта барып жырау:
— Тс жору — тлкі аулаумен те, кейде ізіне дл тсесі, кейде шет кетесі, сйтсе де жорып крейін…
— Сйлеіз, кмекей улие…
— ырыа келмей табытта жатса — мірі за болады екен. Басыа жалау тігіліп, оан ш бірдей топ таласып жатса, ш жзге хан болады екенсі. Біра хан атына ие болса да, халыа ие бола алмайды екенсі. Сен лген кні шеуі ш жаа ыдырап кетеді екен. Табытта жатып, екі бйірідегі арыс- тан мен айдаардан алай ашып тылам деп орыса, ле-лгенше еліні екі бйірінде тран екі мемлекетке жалтатаумен теді екенсі… Ал ая жаыда тран рім-бтаыны ішінен бірі ран оып, бірі анжар айраса, Улиді рпаынан шыан бір тымы атын аазда, ал асымнан туан бір бала атаын майданда алдырады екен.
Абылай ндемеді.
— ндемей алды ой, слтаным. Шешуім намады ма?
— Бір рпаым атын аазда, екінші рпаым атаын майданда алдырады екен. Сонда мен зім айда аламын?..
— Басыа ш жалау боса тігілді ме? Ісіді ел натса ш жзді жрегінде аласы!
Абылайды абаы жадырап сала берді. аза: «еркекті аылы ырытан бастап толады, алпыстан бастап солады» дейді. Абылай азір ырытан жаа асып барады. Тсін жорыан сыншы жырау оны тпкі сырын дрыс болжады. Абылай — аза елін лы елдер атарында кргісі келді, хан болса сол лы елге хан болуды арман етті. Сондытан да ана жылы ттында жатан Абылайа алден Церен: «Дниеде не жаман?» деп сраанда, ол: «Дниеде аз аса баауыл, аз елге хан болан жаман» деп жауап берген.
Абылай — білайыр да, білммбет те, Бара та, Нралы да емес еді. Ол бл кезде кп нрсені тсінгенді. зіні р рекетін сол тстаы кшпелі ел ксеміні олынан келетін ммкіндігіне арай ратын. Ал тек дай алдында ана жауапкер Бар жырау болса, кнде згеріп жатан дние айшылыын кріп, «дние шіркін айда бара жатыр?» деген аздаан кмнда болатын. Сйері кк шалыны толынданып, жпар иісі аыан азаты жасыл даласы, тілегі — халыны амы.
Бар жырау немі асынан тастамайтын араай домбырасын олына алды. ла кйіне келтіріп, біраз шертіп отырды да, алыстан кркіреп келе жатан жауар блттай, уені обалжыан бір термені бастап кетті.