Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
Осындай абыройа жеткен Абылай, жан-жатаы батырларына:
— Биыла соыс осымен бітті. Енді атты басын елге брамыз, — деп бйры берді.
зі Араа кшуге лгірмей, Соза тірегінде алып ойан білммбет ханны ордасында аз кн аялдама болды. Хан немере інісіні рметіне лкен той жасап, сый-рмет крсетіп жатанда, йге асыа басып Ктеш аын кірді, Ол кілі домбырасын екілдете жылатып оя берді. Мз-мейрам боп уаныша бленіп отыран Абылай:
— Жарыным-ай, кйі алай зарлы еді, сай-сйегімді сырыратып жіберді ой, Жанай лым аман ба? — деді.
Сонда Ктеш:
Алтын кн кім уанар батанына,
Ауды кім уанар атанына.
Жанайы жау олынан аза тапты,
Еліне енді жргелі жатанында, —
деп,
Крдей тншыып тына алан й ішінде, кенет булыып ксіген дауыс шыты. Бл Жанаймен тйдей рдас жне осы жорыта онымен жан аяспастай достасан бала жырау Ктешті ксігі еді.
Ойын-той былай алды. Абылай «а» рып, тсектен басын ктермей жатып алды. Жанай ліміне Олжабай жазытыдай, осы сапарда баласымен бірге болан батыра слтан тіл атпай ойды. Абылайа кіл айтып, сонау Арадан аз дауысты азыбек би, лы жзден Тле би, Кіші жзден Бала би келді. Бл ш биді келуі Абылайды ш жзді елі зіне ксем ете бастааныны белгісі еді.
Сонда аз дауысты азыбек:
— Уа, Абылай, ш жзі ш аан зен еді, соларды табысан жеріндегі сен бір бйтерек еді. Бйтеректі дауыл рмас па, жапыраы оны тспес пе, бтаы оны сынбас па? дай ма еді тетігін стаан бл жаланны, бны не, бір балам лді деп жатып аланы? — десе, Ттіара жырау:
ш жзді баласы
Аылдасып, сырласып,
Хан ктерсек деп еді.
ш жзді баласын
Бір баласындай крмеді.
Ат йрыын зідер,
Аллалап ата мінідер,
Хан талау етіп алыдар!
деген ашулы толауын айтып еді.
— Жн айтасыдар! — деп Абылай басын ктерді.
Міне, осындай Ордаа бір кезде Ктеш аын таы кірді. Б жолы ол кй тартан жо. Босаада бір тізерлеп отыра алды да, кзінен жасы соралап, ащы дауыспен аыратып оя берді:
ш жзге уа, Абылай, айы аян,
Кез жетті ара блттан енді оян.
Таы да суы хабар кеп трмын
лтірді Олжабайды ашын ноян…
Абылай басын тсегінен жлып алды.
— Уа, жарыным, жніді айтшы, не дейсі?
Ктеш аын енді Олжабайды алай аза боланын айтып берді. Екеуі з остарына айтып бара жатып, жолай демі бір уен естиді. Олжабай серігіні «аза ні емес, алма ні трізді. Сір, оршаудан шыан ттындар болуы керек» дегеніне арамай:
— Жоарлар болса айтеді, азір бітіміміз бар емес пе? — деп болмайды.
Блар н шыан тса таяп келгенде, жанан отты оршай отыран Жо- арды ашын жауынгерлерін креді. Аттарыны басын брып лгірмейді. араы тнге арап атан сада оы сауытсыз келе жатан Олжабайды дл ккірегінен кеп адалады. Олжабайды тек:
— Дниеге келген со луге де тиістісі, — деуге шамасы келді. — Амал анша, арманда кетіп барам. Біра мен лсем де мені арманым жетінші рпаымда бір айталанады. Бір улетім зім трізді батыр жне асан жырау болады, — деді де кзін жмды…
— И, Олжабай леді жасы кретін еді, — деді Абылай. Содан кейін тсегінен трегеліп, сауыты мен аруын келуді бйырды.
Олжабайды айтаны келді. Жетінші рпаында таы бір л туды. Халы оан ары бабасыны атын берді. Ол жас еді, біра асан дарынды, тамаша аын болды…
ІІ
Манжурларды ататы олбасшысы Фу Де басаран ара рттай айнаан ытайды жаяу скері Алтынемел ыраларынан шінші рет кейін асып тсті. Бгін та аталы Абылайды алы олы шінші мртебе шабуыла шыты. Осы ш шабуылды шеуінде де јытай скері Іле зені мен Алтынемел адырларыны арасындаы ойпата жетіп, аза жігіттеріні тегеурініне шыдай алмай кейін ашты. Майданда ыруар ліктері алды. Абылай «осы жолы жедім-ау, енді беттей алмас» деп ойлаан сайын таы арсы жатаы белестен шбырып тсіп келе жатан ытай скерін креді. анша ырса да, бітпейтін мырса сынды. Оны стіне ытай скерлеріні ары жаына барып айтан ертлелерді айтуы бойынша, ішкері жатан аптап ытайды екінші олбасшысы Чжао Хойды скері таяп алан крінеді. Дені атты скер деседі. Тласы трымтайдай жылы мінген ытайды атты скері аза жігіттеріне блендей орынышты да емес-ті. Жауынгерлері ат сті рысына шора… Біра ытайды аныпезер, аттылытарымен аты шыан екі олбасшысыны скері тйісе алса, рине, аза олы шегінуге мжбр болады. Бндай жадайда ытай скерінен кейін шегіну деген сз — аза жеріне екінші «Атабан шбырынды» келтірумен бірдей. Сондытан да Абылай тртінші шабуыла дайындалды. айткенмен де Фу Де мен Чжао Хойды скерін ойсырата жесе, лі де міт бар. Жо, б жолы Абылай жауын жее алмайды. йткені а тйесіні бгінгі жатысы оан намаан.
А тйе кенжесі Жанай аза тапан жоар жорыынан айтысыменен пайда болан. айыдан лі сейіле оймаан Абылай сол кні ерте трып, А Ордадан шыан. Кзді ара суыы келіп алан екен. Бір-екі кннен кейін аулы ысы онысы Ккшені ойнауына кшпек. ысты алай ткізуді амын ойлап тран Абылай кенет ауыл сыртындаы а тйеге кзі тсті. Мше бітісі згеше, ірі, жні сттей аппа, шудалары шбатылып жерге тскен. Абылай баяу басып асына барды. Тйе ріккен жо. Мрны тесілмеген, стіне ом салынбаан. р ркеші баладай. Абылай таы таяй тсіп еді, ол тайрадай шауып бел асып кетті… Ертеіне та атып келе жатанда Абылай таы сырта шыты, таы а тйені крді. Абылай жаындап еді, ашпады, йіне арай беттеп еді, соынан ере жрді. Сол ыс а тйе Абылайды тйелерімен бірге болды. ыс андай атты болса да, Абылайды бірде-бір отыр ешкісін асыр тартан жо, отыр тайы бораннан ыып, жылыма тсіп шыына шырамады. Жрт бл тйені Абылайды ырысы, киесі деп жорысты. Бл а тйені шын ажап асиеті кейін байалды. Абылай жаз шыа кнгейі мен кншыысынан мазасын ала берген жоар скеріне таы арсы аттанба болды. Слтан кеесі Ертіс жаасыны торауытына ма, лде Іле бойыны ойратына ма, айсысына жорыа шыуды шеше алмай тарасты. Абылайды таерте згеден ерте тратын ежелгі деті. Далаа шыса, а тйе орда сыртында жатыр екен. Басы кншыыса араан. Тйені брын немі кнбатыса арап жататынын білетін Абылай кенет бір ойа келді. «Жрт бл тйені мені кием деп боса айтпайтын трізді ой, осы жолы а бураны крсеткен жаына аттанайын». Ол осы айтанын орындады. Жолы болып айтты. Сол кннен бастап а бураны жорыа аттанса, зімен бірге ала шыатын болан. А бура ерте рыс деген кні басын ай жаа салып жатса, Абылай сол жатаы жауына аттанатын жне немі жеіп айтатын.
Ал осы жолы Абылай Араны бар йгілі батырларын ертіп, Ілені жоары жаынан баса-кктеп кірген ытай скеріне арсы жорыа аттананда, жолай ол «Абылай асуыны» стіне тнеген. Таерте згелерден ерте трып, скерін аралап келе жатып, а бураны Ілені отстік бойына емес, солтстікке арап шгіп жатанын крді.
Абылай енді жолым болмайды екен деп кейін айтуды да ойлады, біра аптап келе жатан ытай скері егер алдынан арсылы крмесе, аза жерін басып алар деп ауіптеніп, «не болса да нартуекел!» деп, келе жатан бетінен таймаан. ш кннен бергі рыста Фу Де скерін бірнеше рет тойтарып кейін ыыстыранмен де, жрегіні кпті болып, з ісіне зі сенбей лсін-лсін ауіптене беруі де сол а бураны теріс брылып жатуынан еді.
йтсе де ш кннен бері Фу Дені бет батырмай тран Абылай, Чжао Хой жетпей трып таы бір имылдайын деп, з скеріне кезекті бйрыын берді.
— Батыр Баян олын азір кейін шегіндіріп, Ілені о жаасындаы анау жиде тоайына барсын, Чжао Хой атты скері бізге арсы аттанса, бір бйірінен тисін. Ал Сырымбет батыр жауынгерлерін мына ыраны ары бетінде тасада стасын!
Абылайды бйрыын алысыменен аза жауынгерлері Ілені тманды шат- алдары жтандай, зен бойындаы жиде, тал, амысты ойнаулара кіріп кзден айып болды. Тек тбе бастарында барлаушылар ана алды. Олар ытай скерлеріні дабылдарын рып, жаа шабуыла дайындала бастаанын естіп жатты…