Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
Абылайды жорыта ерте тру жалпы адеті еді. Жне басы жастыа тиісімен-а тез йытап кететін… Абылай бгін де сйтті. Тек жартылай шешініп тсегіне жатар алдында керегеде ілулі тран ылышын ынабынан суырып алып, жалааш кйінде бас жаына ойды. Сосын йыа кетті. лден уаытта кенет кзін ашты. Баанаы ааз есіне тсті…
Оянып аланнан кейін бгін кзетте кімдер транын білгісі келді, біра бл ойынан тез айтты. Алатын ажал болса алтын сандыты ішінде жатса да, зірейіл зі табады деп ойлады ішінен. «Егер бгінгі тн мені аыры тнім болса, туекел, оны да крелік…»
Абылай біраз жатып таы йытап кеткен еді. ара киімді
— Абылай, Абылай! — деп лдекім аяынан жлылап тартандай болды.
Абылай кзін ашты. Шаласынан жатан екен, бастырылып алыпты. сті-басы ара терге малынан.
— Тс крдііз бе? Дауысыыз тым орынышты шыты ой…
Абылай олын жалааш ылышыны сабына апара берді.
— Бл айсы?
— Мен ой… Нржанмын.
Абылай ылыш сабынан олын кейін тартып алды. Бл арауыл руынан алан ортаншы йелі амшатты туан інісі еді.
— Жалызсы ба?..
— Жалызбын… Тн бгін тым араы. Орданы айнала кзет ойды. Млік екеуміз босаада трмыз.
— азір ай мезгіл?
— Тн ортасы ауып бара жатыр…
— Жасы, лі бір йытап трар уаыт бар екен.
— И… йытаыз…
Абылай йде жалыз алды.
йысы кенет шайдай ашылды. Кні бойы болан рыстан бден шаршаан еді, тыныып алыпты; баанаы хат таы есіне тсті. Хат сзі б жолы жрегіне бір трлі суы, ызбарлы тиді. «Кім екен бл хатты жазан? Бір жаыны лтірмекші деді ой… айсысы екен? Жаыны дейді?.. Кзетте бгін арауыл мен Атыай руларыны жігіттері тр. Олар асты ойламаса керек-ті. Сонда айсысы болды? Айтпашы Нржан есік алдында «Млікпен екеуміз трмыз» деді ой. Жо, ол башрт боланмен, оны маан арасаалды зі жіберді емес пе… Біра шынында солай ма екен? Расымен арасаалдан келді ме екен? Бны мен абанбай батырдан неге срамадым?»
арасаал бір мы жеті жз ырыншы жылы Россия патшалыыны отаршылы саясатына башрт халын арсы ктерген айраткер еді. Патша скері бл ктерілісті аямай басан кезінде, аза даласына ашан. Бнымен бірге аза жеріне келген башртты зге кедей, шаруа адамдары соынан елдеріне айтып, Салауат Юлаевты жасаымен бірге Пугачев ктерілісіне осылан. Ал арасаал аза даласында алып ойан.
аза даласы он жетінші асырды аяынан бастап-а патша кіметі, жоар онтайшысы, јытай бодыхандарды збіріне шыдай алмаан адамдарды панасына айналып еді. лазыан шы-иыры жо ке дала кімді болса да жасыра алады. Оны стіне аза халыны ке пейілділігі, жомарттыы, елінен айырыландара деген аяушылыын осса, аза даласы мндай жандарды екінші Отанына тез-а айналып кететін.
арасаала да халы сондай рмет крсеткен. Е алдымен Кіші жз арасында, кейін араралы маындаы аз дауысты азыбек биді саалап жрді. арасаал бір жаынан орыс патшалыын алдама болса, екінші жаынан аза еліні Жоар мемлекетіне штігін пайдаланып, зін Сыбан Раптан лгеннен кейін, онтайшылыа таласып, алден Церенні олынан аза тапан Шно Дабомын деп лаап таратты. Алдымен азыбек, артынан аракерей абанбай арасаала сый-рмет крсетіп, зіне жеке лыс билетіп олдарында стады. Кейін оны арасаал, Шно деген аттарын згертіп, арахан деп атады. араханны арасаал екенін білетін орыс патшалыына да, Шно емес екенін білетін жоар онтайшысына да аза елі стап бермеді. Жоар онтайшысынан зорлы кргендер енді жазысыз уына тскен «Шно Дабоны» арамаына ашты. Бл кезінде алден Церенді атты ауіптендірген…
аза еліні зіне крсеткен жасылыын арасаал да бос тастаан жо. Маына жиналан жоар, башрт, татар жігіттерінен жасатар рып, аза олдарына осты. Бл жасатар аза еліні бостандыын, туелсіздігін орауа зіні ержректілігін, шын берілген дос екенін жоар, ытай басыншыларына арсы кресте сан мртебе крсеткен. Кпшілігі жоар жігіттерінен рылан арасаал жасатарыны адірі, сіресе, Жоар мемлекеті рыланнан кейін арта тскен…
Абылаймен сыйлас осы арасаал жаында оан зіні Млік деген жігітін жіберген. Майданда Млікті ерлігін, мергендігін з кзімен крген Абылай, оны зін кзететін жасаа кшірткен.
Шеттері жырымдалан тулатай ала шабыр блт кміс айды бетін ымтай жапты. Жаа ана самаладай жары дние заматта араылана алды. Есік босаасында Нржанмен атар тран Млікті тыпыршып кткені де осы кез еді. Ол ынабынан анжарын суырып алып, жалааш жзін олымен сл сипап крді. Дірілдеп кеткен жрегін тотатып А орда есігіне таяй тсті. Дл осы стте Абылайды ыыранан ні естілді. Мліктен брын йге Нржан кірді. зіні сл кешігіп аланына кінген Млік енді жалааш анжарыны сабын ашулана ысып, й ішіндегі дыбыстара лаын тосып тра алды.
Млікті Абылай ордасына арасаал емес, оан міршілері Ерден мен Нрбота билер жіберген. Жоар аупінен тылан оан билері, орта жолда Абылай жасатары трандытан, ытай шаубылын здеріне орынышты санамаан, айта Абылайды иын жадайын пайдаланып, Сырдария бойыны шаарларын басып алуды ойлаан. Бл ойына бгет тек Абылай. Ал азіргі кезде аза даласыны саяси жне скери билігі Абылай олында. Егер ол ле алса, ш жз таы бытырап, аза хандыыны быт-шыты шыатынына Нрбота мен Ерден шек келтірмеген. Халы деген не? Оларды ойынша басаратын кемегері болмаса р топыр. Енді олар Абылайды кзін жоюа тырысты. Міне, кісі лтіргіш срия Млік Абылайды ордасына осындай пия тапсырмамен келіп еді. Егер Млік ойлаандарын орындап келсе, ос би оны басына жма орнатпа боп уде берген…
Млік бгін жйрік атыны басына дорба кигізіп, трт аяына кигіз байлап, сайа тыып ойып, іске кірісуге бел байлаан. Тек адыандай Нржанны асынан екі елі ажырамауы мны кдіктендіре бастады.
… Оны оаннан келгенін бір-а адам білетін. Ол рі мылау, рі меіреу, зіні атосшысы збек жігіті еді. Ол Хиуа ханы оан міршілеріне сатан л болатын. оанда екі баласы алан. Млікті неге келгенін мылау білмейтін. Тек бгін таерте оаннан келген шабарманны оан ааз беріп жатанын кріп алан. Млік шабарманмен сйлесіп транда шатырды жинап жрген мылау оржына тыып ойан сол ааздаы «тездет» деген сзді оыан болар деген ой Млікті денесін кенет дірілдетіп жіберді. Біра сол стте «ойшы, рі мылау, рі саырау л айдан хат танысын», деп зін-зі басты. Біра орыана ос крінеді, кдік алан кіл айтадан обалжи тсті…
Ол осылай не істерін білмей, мазасы кетіп, бігерленіп транда А ордадан Абылайды зі шыты. Млікті жрегі жиі-жиі соты. Абылайды бойша тласы ай сулесіне бленіп, брынысынан да лайып, айбарлана тскендей. Біра Млікті ккі кзі оны арусыз екенін бірден шалып алды.
— Азыра ауа жтан жн болар! — деді Абылай кетіп бара жатып, артына брылып арамастан.
— Жасы, соыыздан мен ерейін, — деді Млік, сосын Нржана брылды, — Нреке, Орда есігін сіз кзетііз… Біз жота йге біреу-міреу кіріп кетіп жрмесін…