Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
Бала жігітті кзарасынан шошынып алан Бар енді іштей обалжи бастады. «Ауыздан шыан сз — атылан опен те, сорлыны обалына алмасам нетсін. Шыыс рпаы здеріне кір келтіретін, пияны білетін адамдарды аямайтын еді, бейшараа заым келтіріп жрмесе жарар еді».
Жырау білмансра жалтарма жауап бергенше, бларды сзін білайыр бліп жіберді.
— Сонымен бл кйге біз алай жеттік, Бар аа? — деді брын бастал- ан гімені айта сабатап. — асым ханнан кейін халыты басын осып, бір шаыраты астына жинайтын л тумааны ма?..
Бар жырау ойлана
— Неге тумасын, талай л туды ой… Біра ел басын біріктіру оай ма… асым хан кезінде де А Ордаа Ноайлы елі, Жетісу бойы тегіс кірмеген-ді. Сыр бойыны алалары біресе Мхамед-Шайбани ордасына, біресе аза еліне алма-кезек ауысып, ел арасы талан-тараж болуы біткен бе?.. Амал не, есіл ерлер арманына жете алмай кетті ой.
— Ел бірлігі шін жанын рбан етіп кім шыты?
— Халыты зі.
— Халы ашан да бар ой. Хандардан кімді атар едііз?
— Ханазар, Туекел…
— Ханазар туралы ркім р трлі айтады. Аныын зіізден бір естиін деп едім, — деді білайыр. — Сол аталарымыз жайында сз озай отырыыз.
«Ораз лды айыбын алай жеілдетемін» деп отыран Бар жырау бірден келісе кетті.
— Онда тыдай бер. Ханазарды тбіне жеткен баяы алауызды пен Шайбани тымы Абдолла болатын…
араша йде отырандарды кз алдында жырау гімесі ажайып суреттерге айналып, тізбектеліп те бастады…
— Жаланда кініштен ауыр асірет бар ма екен? Кші жетпей, жаудан жеілсе, — бл лім. Кші жете трып жауыды босатып жіберсе — бл жомартты. Ал артынан сол жауынан асты крсе — бл кініш. лімнен де ауыр кініш! — деп бастады жырау гімесін…
Он екі анат а боз йді басына ктерген ыз-бозбаланы ду-ду сздері де, дркін-дркін клкісі де Ханазар ханны кілін блер емес. О тізесін баса шынтатай отыран кіші балдызы, а тотыдай сыланан ерке-шора Абаланы сыбырлай айтан зілі де лаына кірер емес. Тек босаада тран кісі бойындай мыраа ота-текте кзі тсіп кетеді де, ондаы кестелі кне наылды ойлана оиды.
«Бл мыраа алтын яр болар,
Бл мыраа кміс салар болар.
Бл мыраа шарап яр болар,
Бл мыраа кзді жасы толар…»
— Хан жезде, — деп Абала кенет Ханазарды ара санынан брай шымшып алды. — Тіпті езу тартып, тіл атар емессіз, наыз Клмес хан зііз болдыыз ой.
Сан еті ду ете тссе де, ызды сзі брібір лаына кірмеді. Балдызды бдан да ияы еркелікке хаы бар… Ханазар сол олымен жас слуды мыынынан ытытай сл зіне тартты, біра зегі ртеніп, бар ойы осыдан бие сауымы брын келген шабарман хабарынан зай алмады.
Абала таы да сыырлай клді.
— Жауа шапанда жолбарыстай батыл деуші еді, лде Сарайшыты ыз-ырынынан жрексініп отырсыз ба? Жрексінбеіз… Кісі жейтін детіміз жо…
ыз сзін енді ана еміс-еміс естіді. Енді ана зіні ай жерде отыранын есіне тсірді.
лсірей ыдырап лаан Алтын орданы орнына азір азан, ырым, Астрахань хандытары пайда болан. Бір кезде Батый хандыыны кіндігі санал- ан, сан мемлекетті сауда жолдары тйіскен, тас дарбазаларынан шыыс пен батыса хан мірлері тараан Еділ зеніні бойындаы Сарай аласы млде кйреп, оны орнына осы Сарайшы шаары салынан. Бір кезде бл да Каспий теізі арылы тіп келіп, батыс пен шыыс саудагерлеріні бас осатын лкен сауда кіндігіне айналып еді. Ал азір бл — Жайы жаасындаы йшіктен жиырма шаырымдай жерде жатан шаын ана жай шаар.
Алтын Орда лсіреп бітуге айналанда, негізі Маыт руынан рылан Ноайлы ауымы сол Сарайшыты зіне астана етті. Ал азіргі кезінде Ноайлы хандыыны бір блегі Астраханьа, бірі азана, бірі збек Ордасына, аландары А Ордаа ауып, бет-бетімен ыдырауа айналан шаы. Тек Ноайлы деген жалпы ел аты мен лі де болса сауда-саттыы мол Сарайшы шаары алан-ды.
Осы Сарайшы шаарына екі сана олмен бдан бір апта брын А Орда ханы Ханазар келген. Сонау ит арасы ияннан алы скермен сапар шегуге А Орда ханы мжбр болан.
кесі асым білайыр мен Аса Темір рпатарынан Сейхн дарияны тменгі жаы мен аратал, Сайрам, Талас, Шу зендеріні бойын ана алып ойан жо, ол аза хандыына Жетісу, Еділ, А Жайы бойын да баындырмашы болды.
Осы саясатты кздеген асым мен Астрахань хандыына арай бейімделе тскен Ноайлы еліні кп жртын з шеберінен босатпаймын деген оймен, 1523 жылы Сарайшыа келіп, сондаы бір айаста аза тапан. Содан кейін-а Бхар ханы Абдолла мен Моолстан ханы бдірашитті бірігуі арасында аза жері талан-таража тсті. Кптеген рулар Ара жеріне арай ойысты.
Міне, Ханазар А Ордаа осы кезде хан болды. Кп жерін Бхара, Моол хандарыны басып аланы аз боландай, дл осыны алдында ана Жнібекті кенжесі Ждіктен туан Шаай слтан Абдолламен тіл тауып, Тркістан улиетіні кншыыс жаын бліп алып, Бхара хандыына арап кеткен.
Ханазар А Ордаа ие боланнан бері де он бес жылдай уаыт ткен. Біра осы он бес жыл Ханазара оайа тимеді. Блшектеніп кеткен аза хандыын, кесі асымдай, айта біріктіруге кірісті. Бл істі стті болуына бір себеп аза еліні негізгі жауы ытай бодыхандары зара ырылысып, аза жерін шабуа олы тимеді. Соны пайдаланып Ханазар ырыз бен араалпа туыстарды да з туыны астына жинай бастады. Нелер ан тгіс шайас, арпалыс, ырындар тті халыты басынан. сіресе, Сейхн дария бойындаы аза шаарларын айтарып алу, аламат ауыр тартыстара айналды.
Бдан брын лсіреп алан Шайбани ордасы, осы рпатан шыан Абдолла слтан Бхар міршісі боланнан бері айтадан туы ккке рлеп, кшейе тскен. Біра, Шайбани ордасыны тым дуірлеп кетуіне арасындаы алауызды кп ырсы етті. Алауыздыты негізі — Ташкент міршісі Бабаслтан мен Абдолла арасындаы таластан туан.
Бл таласа аза хандары да жан сала кіріскен-ді. Абдолла жаында Шаай, Бабаслтан жаында Ханазар. Абдолла мен Бабаслтанны таласы, бір жаынан Ханазарды аза хандыын кшейтуіне ммкіндік берсе, екінші жаынан, Шаай слтанды зіне арсы ойып, бкіл аза елін біріктіруге лкен зиянын тигізіп келді.