Пераслед мінулага
Шрифт:
Праз кіламетры, пасля доўгай паездкі, трактар прыбыў у вёску. Кіроўца адразу ж з'ехаў з адзінай вясковай вуліцы і неахвотна пад'ехаў да першага цаглянага дома. Арцём спыніўся ля зялёных металічных веснічак, каля двара Лютага. Ён дастаў цыгарэту, закурыў і стаў назіраць, як пасажыр павольна пакідаў прычэп. Пасля паездкі, Юрый стомлена і акуратна спускаўся на мокрую зялёна-жоўтую траву. Галава крыху загудзела ад гучнай работы мотаблока і ад дарожнай трасяніны. Юрый Люты стаў перад кіроўцам, ледзь адцягнуў капюшон плашча назад, больш адкрыў свой спакойны твар і трохі паказаў кароткія цёмна-русыя валасы з сівізной, якія тырчалі з-пад тонкай сіняй шапкі. Падзьмуў лёгкі ветрык з імжакай і Юрый адчуў усю прахалоду восеньскага вечара. Галаўны шум прыціх, цела злёгку аздаравілася. Юрый трымаў сіні пакет, з якога тырчалі мастацкія тонкія пэндзлі, ён дастаў з кішэні ўсю дробязь, якая засталася пасля горада і працягнуў усе манеты Арцёму без усмешкі.
– Дзякуй, Ліс! – сказаў Юрый, застаючыся стаяць на месцы, чакаючы, што Арцём забярэ грошы і мотаблок адразу ж паедзе далей па вуліцы.
Арцём агледзеў аднавяскоўца глыбокім позіркам, агледзеў яго з галавы да ног. Моўчкі забраў грошы, а калі спыніў свае вочы на пакеце, то з цікавасцю спытаў:
– Што, зноў у горад з дурной думкай ездзіў?
– У горад! А што ж адразу, з дурной думкай? – усміхнуўся Юрый.
– Эх, не на тое ты грошы траціш! З тваёй ваеннай пенсіяй можна было б, ох як жыць. Здаліся табе гэтыя карціны! – з хрыпатой казаў Ліс, – Лепш бы сала купіў, бутэлечку да яе, ды ў госці мяне паклікаў. Пасядзелі б, як раней, як некалькі гадоў таму. О! Юрась, давай зараз да цябе зойдзем, вып'ем! Я ж з гасцінцамі, адразу з крамы. А закуску ў цябе знойдзем! Ай, ты не турбуйся, калі што, Караліна на цябе зла трымаць не будзе! – заглушыў рухавік Арцём і слез з трактара, узяўшы ў рукі адну бутэльку гарэлкі, – Давай добра правядзём час, пагаворым пра мінулае, каб лягчэй нам стала. Нам жа разам ёсць, пра што ўспомніць. Мы ж праз многае прайшлі. Дык што, можа, вып'ем? Давай!? У мяне ж усё з сабой! – смела падышоў да двара Ліс.
– Ведаю, што ў цябе з сабой. Бачу! Ды каб у цябе і не было… Хм! – усміхаючыся, з жартам адказаў Юрый, – Ты ўжо прабач, Арцём, але не, у мяне іншыя планы. Мне пісаць карціны трэба, вось і інструмент купіў. Трэба палотны дапісаць. Сын, калі прыедзе, забярэ ўсе карціны, на выставу адвязе. Ды яшчэ…
– Ой! Добра! Зразумела ўсё з табой! – нічога не хацеў слухаць Ліс, перабіваючы, незадаволена вярнуўся да трактара, – З табой кашы не зварыш! Пераконваць цябе не буду! Бывай!..
Арцём Ліс з незадаволеным выглядам выкінуў цыгарэту і, па звычцы, злёгку пачухаў кончык свайго завостранага носа. Ён схаваў бутэльку, завёў рухавік мотаблока і з хмурным тварам сеў за кіраванне. У гэты момант у яго ў галаве закруціліся такія думкі: "Ага, ну як жа… Сын да яго прыедзе! Выставу яму! Чакай і спадзявайся, Юрась! Сын жа твой даўным-даўно забыў да цябе дарогу, пасля таго, як ты нарабіў спраў… Заеду-ка я лепш да Пятра, ён не адмовіццца па чарачцы бахнуць!" Гучней загудзеў трактар, яго маленькія колы злёгку прабуксоўвалі на сырой траве, а затым выехалі на дарогу.
Стары Ліс жыў у канцы вуліцы, яго драўляная хата стаяла не апошняй у тым частцы вёскі. Побач, па суседству, знаходзіўся моцны закінуты цагляны домік з новым дахам. Гаспадар гэтага дома памёр пару гадоў таму, і ўсё хадзілі чуткі, што гэты зямельны ўчастак хтосьці вось-вось купіць для лецішча.
А вось Пятро Жук, пражываў у цэнтральнай частцы вуліцы. Праз дарогу ад яго, стаяла толькі хата Валянціны Пруцік, а па краях рос малады лес. Пятро Жук заўсёды быў рады прыняць у сябе госця з бутэлькай, мог сам прапанаваць выпіць. Таму, Арцём Ліс часта кідаў свой трактар каля яго плота і вяртаўся пасля сяброўскіх вячорак дадому пешшу, часта ўвечары, у нецвярозым стане.
Юрый Люты не развітваўся з Арцёмам словам, а толькі на секунду падняў руку і праводзіў поглядам трактар, які ў спешцы пакінуў след на мяккай траве, каля яго двара. Калі Ліс выязджаў на дарогу і трактар затросся ад ям, Юрый нервова падумаў пра кіроўцу: "Ох ужо гэты хітры Ліс! Шукае з кім бы выпіць. Хм… Лічыць яшчэ мае грошы. Якая розніца, куды я свае грошы выдаткоўваю! Лепш бы на сябе паглядзеў! Усю гаспадарку на жонку павесіў: агарод, жыўнасць, хату. А ў выніку, няма каму на хаце дах залатаць. П'яніцы і ў лужыне рай! Добра, што Караліна яго яшчэ неяк трымае, не дае зусім спіцца! Спадзяюся, яна вартуе яго, ужо чакае яго, сустрэне яго каля хаты Пятра! Ох, яму гэта не спадабаецца!" Пасля, Люты павярнуўся да веснічак, злёгку прыгнуўся, адчыніў іх і ўвайшоў на свой сціплы ўчастак. З неспакойным пачуццём ён прайшоў па вузкай сцежцы да дома. Бетонная дарожка за доўгае жыццё дзе-нідзе, ды і абрасла па краі травой, плітка асела, а фігурныя ўзоры на ёй зусім сцерліся. Мужчына, з нейкай недагаворанасцю, падняўся на ганак і, адчуваючы ў сабе недружалюбны груз ад апошняй размовы, стаў пад брыль з цяжкімі думкамі. Ён зняў з вузкіх плячэй цяжкі плашч і павесіў яго сухім унутраным бокам на левую руку, што трымала пакет. "Ох ужо гэты Ліс! Толькі настрой мне псуе! Быў жа ён да вайны вясёлым і ветлівым чалавекам. І з алкаголем сябраваў рэдка. А зараз што? Толькі пра бутэльку думае!" – не адпускаў роздумаў Юрый Люты. Ён свабоднай рукой залез у шырокую кішэню цёмных нагавіц і выцягнуў запасны звязак ключоў. На пацёртым кальцы вісела чатыры ключы: адзін – ад веранды, другі – ад галоўных дзвярэй дома, трэці – ад пограба, а чацвёрты – ад старога гаража. Юрый заўсёды насіў з сабой толькі гэты звязак дублікатаў, расклаўшы і схаваўшы арыгінальныя ключы бліжэй да сваіх замкоў, як запасны варыянт.
На ганак, пад дах, забег рыжы кот. Ён моўчкі сустрэў свайго гаспадара і, як толькі пачуў гук звонкіх ключоў, то замяўкаў і ласкава закруціўся ля ног Юрыя як у танцы.
– Ну, прывітанне, мой сябар! – звярнуўся да ката Юрый, – Я таксама сумаваў! – твар мужчыны павесялеў, цяжар адступіў, – Зараз зойдзем, сагрэемся. Рыжык, я ж табе казаў раніцай, пасядзі дома. Але ж, захацелася табе на дождж паглядзець. Наглядзеўся? Надыхаўся прахалодаю? Мабыць, увесь гэты час бегаў па вёсцы, птушак ганяў. Паглядзі на сябе, мокры ўвесь! Ну, давай, забягай, – з усмешкай вымавіў Юрый, адчыняючы дзверы веранды.
Мужчына зараз жыў толькі з катом. Сем гадоў таму жонка Ларыса падабрала ката на вуліцы і прывезла дадому. У той летні дзень яна ездзіла ў бальніцу, і калі да аўтобуса заставалася ўсяго пару гадзін, яна прайшлася па вузкіх рынкавых радах, купіла пару рэчаў сабе і мужу. Перад самым ад'ездам у вёску, выходзячы з шумнай гандлёвай плошчы да аўтавакзала, ля ўваходнай металічнай брамы Ларыса заўважыла схуднелага рыжага кацяняці. Ён выглядаў бяздомным і няшчасным. Натоўп людзей як пчолы, роем ажыўлена гулі ў гэтым месцы, праходзілі міма, не заўважаючы ля сіняга слупа кінутую маленькую безабаронную жывёлу. Ларыса адышла ў бок, каб не перашкаджаць руху, прысела да кацяняці, якое было не супраць пазнаёміцца з усмешлівай жанчынай. Коцік, які стаміўся ад дрэннага жыцця, разгледзеў абарону, прытулак і дабрыню ў чалавеку, які быў насупраць. Таму, сам зрабіў першы крок да сяброўства. Ён прыціснуўся да тонкіх каленяў, замяўкаў пісклявым галаском, просячы міру. Светлавалосая Ларыса прыўзняла кацяня, выпрастала сваё стройнае цела і прыціснула жывёлу да грудзей. У аўтобусе, кот муркаў на каленях і драмаў усю дарогу, нават не прасіў ежы. Калі грамадскі транспарт даставіў пасажыраў да прыпынку "Боркі", Ларыса выйшла з новым сябрам. Іх сустрэў Юрый, які быў трохі здзіўлены з'яўленню кацяня, але не пярэчыў супраць новага жыхара ў доме. Мужчына заўважаў, як у гэты момант свяціліся зялёныя вочы яго каханай, як у іх адлюстроўвалася шчаслівае жыццё. Менавіта тады ён на секунду забыўся пра яе хваробы, адпусціў усю трывогу і сам ажыў ад радасці за сваю жонку. "Гэта Рыжык. Паглядзі, якія ў яго смелыя вочкі. Ён сам знайшоў мяне, зараз прыедзем дадому і я яго, перш за ўсё, пакармлю!" – Ларыса пазнаёміла мужа з кацянём. Юрый забраў з рук жонкі пакет з набытым адзеннем і маленькую чорную жаночую сумачку, у якой, акрамя звычайных жаночых рэчаў, цяпер ляжалі новыя лекі. Ён не пытаўся ў Ларысы пра бальніцу, не задаваў ёй пытанняў аб выніках абследавання – ён проста атрымліваў асалоду ад гэтай хвіліны, калі яго жонка выглядала здаровай і шчаслівай. Тады ж, ля скрыжавання, стаяла чорная легкавая машына аднавяскоўца Дзмітрыя Янчанкі, гэта Юрый папрасіў сябра разам пад'ехаць да прыпынку і забраць Ларысу. Кіроўца Дзмітрый у першую чаргу заўважыў усімі забытую ўсмешку на твары Ларысы, ён даўно не бачыў Ларысу такой светлай і прыемнай. Потым ён разглядзеў кацяняці, прычыну яе гэтак жыццёвага ладу, і шчыра падтрымліваў усю лёгкасць, і гармонію прыемных зносін. Дзмітрый быў рады за сяброў, за сям'ю Лютых, якія на час забыліся пра хваробу Ларысы.
Кот з першага погляду палюбіў Ларысу, нібы прыліп да яе, як мокры ліст. З іх першай сустрэчы, увесь наступны год, ён быў побач, хадзіў за ёй, ляжаў на руках або каля яе ног. Ён адчуваў слабасць гаспадыні, яе пакуты і смутак, якія Ларыса спрабавала схаваць ад мужа. У ліпені Ларыса памерла, і Рыжык у той жа дзень сышоў з дому. Праз тыдзень, кот вярнуўся да Юрыя, худым і слабым.
Для Юрыя Лютага, кот стаў сувязным звяном з мінулым, калі яго жонка яшчэ была жывая і старалася пражыць як мага даўжэй. Цяпер, калі ён глядзіў на рыжага гадаванца, мужчына мімаволі ўспамінаў шчаслівы вобраз жонкі, калі яна адцягвалася ад дрэнных думак, гуляючы з мяккім і цёплым кацянём з ізумруднымі вачыма, знаходзячы ў ім лепшае заспакаенне.
Калі худы на цела Юрый зайшоў у прыбудову, ён зняў свае чорныя чаравікі і паставіў іх побач з гумавымі ботамі і галошамі. Затым ён павесіў плашч на металічны шэры кручок, дзе халодныя кроплі, сцякаючы па плашчы, падалі ў белы круглы таз. Вада не расцякалася па падлозе, а збіралася ў вялікай місцы. Кот Рыжык хадзіў па старым дыване, круціў галавой і сачыў за акуратнымі дзеяннямі гаспадара, з нецярпеннем чакаючы, калі адчыняцца наступныя дзверы. Калі Юрый вырашыў пакінуць веранду, Рыжык падбег да карычневых дзвярэй, сеў смірна і навастрыў вушы, рыхтуючыся праскочыць першым у цёплы дом. Мужчына бачыў нястрымнае жаданне гадаванца і адчыніў дзверы, прапусціў яго наперад. Затым сам увайшоў у калідор. У прыхожай было шэра і таямніча. Юрый працягнуў руку да сцяны і ўключыў святло. Заззяла белая лямпачка пад столлю, засвяцілася люстра, якая па форме была падобная на самотны белы званочак. Асвятліліся сцены, выразна паказаліся аранжавыя шпалеры з цагляным малюнкам. Злева вісела вертыкальнае люстэрка, справа была невялікая па шырыні вешалка, а пад ёй пара тэпцікаў. Па чырвона-белым дыване хутка прабег кот і павярнуў направа, на кухню, і знік з-пад увагі. Стомлены Юрый павесіў цёмна-сінюю куртку на свабодны кручок вешалкі і зрабіў некалькі крокаў наперад, затым павярнуў налева, зайшоў у прасторны пакой і ўключыў святло. У зале, дзе стаялі два крэслы, канапа, шафа і тумба з тэлевізарам, было чыста. Мужчына акуратна апусціў пакет на маленькую канапу і зноў выйшаў у калідор. Не паспеў ён перайсці з аднаго памяшкання ў другое, з залы ў кухню, як ціхія гукі спынілі яго. Хтосьці шамацеў у верандзе. Хтосьці асцярожна і нетаропка, без груку і званка, заходзіў у дом. Адчыніліся дзверы, і пад яркім святлом белай люстры ў вузкай прыхожай з’явілася пухлая фігура пяцідзесяцісямігадовага Дзмітрыя Янчанкі. Госць пакінуў брудны абутак на ганку, а празрысты плёнкавы плашч павесіў у верандзе, на той жа кручок, на якім вісеў плашч Юрыя. Дзмітрый Янчанка спыніўся каля люстэрка і ціха вымавіў:
– Прывітанне, Юрась!
– Прывітанне, – цяжка адказаў Люты, ён быў трохі здзіўлены раптоўнаму з'яўленню сябра.
– Як справы? – спытаў Янчанка і падышоў бліжэй, – Я ў сябе ў двары хадзіў, а потым бачу, Арцём Ліс прамчаўся па вуліцы. Дык падумаў, дай праверу, зайду да цябе, можа ён цябе падвёз і ты ўжо дома, – мякка казаў круглатвары Дзмітрый, здымаючы чорную тонкую шапку з жоўтым надпісам "Спорт".
– Так, Ліс мяне падвёз. Я вось толькі зайшоў у дом. Нават не паспеў ката накарміць, – сказаў Юрый, паказваючы на Рыжака, які цёрся аб ногі гаспадара, – І гаспадарка яшчэ чакае… Я думаў, ты заўтра зойдзеш, як дамаўляліся. Ну, тады давай, праходзь на кухню. Я купіў табе тое, што ты прасіў.