Салярыс

Лем Станислав

— Ты верыш?

— Не… Але… гэта не зашкодзiць…

Мне не хацелася згаджацца надта хутка, каб не паказаць, як важна, што Снаўт становiцца на мой бок. Цяпер мы маглi разам зацягваць справу.

— Трэба падумаць, — сказаў я.

— Я пайду, — мармытнуў Снаўт i ўстаў.

Калi ён уставаў з крэсла, у яго хруснулi суставы.

— Дык ты дазволiш зняць з цябе энцэфалаграму? — спытаўся Снаўт, выцiраючы пальцамi фартух, нiбы спрабаваў сцерцi нябачную пляму.

— Добра, — згадзiўся я.

Не звяртаючы ўвагi на Хэры (яна

назiрала за гэтай сцэнай моўчкi, трымаючы кнiгу на каленях), Снаўт падышоў да дзвярэй. Калi яны зачынiлiся, я ўстаў, разгладзiў лiсток, якi трымаў у руках. Не ведаю, цi прызнаў бы Сiёна мае вывады дакладнымi. Вiдаць, не. Я здрыгануўся. Хэры падышла да мяне ззаду i дакранулася да пляча:

— Крыс!

— Што, каханая?

— Хто гэта быў?

— Я табе казаў. Доктар Снаўт.

— Што ён за чалавек?

— Я мала яго ведаю. Чаму ты пытаешся?

— Ён так пазiраў на мяне…

— Вiдаць, ты яму спадабалася.

— Не, — пакруцiла яна галавой. — Ён пазiраў на мяне iнакш. Так… нiбыта…

Яна здрыганулася, падняла на мяне вочы i адразу ж iх апусцiла.

— Пайшлi адсюль куды-небудзь…

ВАДКI КIСЛАРОД

Я ляжаў у цёмным пакоi здранцвелы, уперыўшы позiрк у светлы цыферблат на руцэ. Колькi гэта працягвалася, не ведаю. Я прыслухоўваўся да свайго дыхання i нечаму здзiўляўся. Стан дзiўнай абыякавасцi я звязваў з вялiкай стомленасцю. Павярнуўся на бок, ложак быў незвычайна шырокi, мне чагосьцi не хапала. Я затаiў дыханне. Наступiла поўная цiшыня. Я сцiшыўся. Нiякага руху. Хэры? Чаму я не чую яе дыхання? Я правёў рукамi па пасцелi. Хэры не было.

«Хэры», — хацеў я паклiкаць, але пачуў крокi.

Нехта высокi i грузны iшоў, як…

— Гiбарыян? — спакойна спытаўся я.

— Так, гэта я. Не запальвай святла.

— Не запальваць?

— Не трэба. Так будзе лепш нам абодвум.

— Але ж цябе няма сярод жывых?

— Гэта не мае значэння. Ты пазнаеш мой голас?

— Пазнаю. Навошта ты гэта зрабiў?

— Так трэба было. Ты спазнiўся на чатыры днi. Калi б ты прыляцеў раней, магчыма, у гэтым не было б патрэбы. Не пакутуй, хай тваё сумленне будзе спакойным. Я адчуваю сябе нармальна.

— Ты сапраўды тут?

— А ты думаеш, што бачыш мяне ў сне, як думаў пра Хэры?

— Дзе яна?

— Чаму ты лiчыш, што я павiнен ведаць?

— Я здагадаўся.

— Не будзем гаварыць пра гэта. Дапусцiм, што замест яе прыйшоў я.

— Але я хачу, каб яна таксама была тут.

— Гэта немагчыма.

— Чаму? Паслухай, ты ж ведаеш, што на самай справе гэта не ты, а я?

— Не, гэта на самай справе я. Дакладней — я, паўтораны яшчэ раз. Але навошта мы марнуем час?

— Ты пойдзеш?

— Пайду.

— I тады яна вернецца?

— Табе гэта важна? Яна для цябе вельмi многа значыць?

— Гэта мая справа.

— Ты ж баiшся яе.

— Не.

— I грэбуеш…

—

Што ты хочаш ад мяне?

— Шкадаваць трэба сябе, а не яе. Ёй заўсёды будзе дваццаць гадоў, не прытварайся, нiбыта ты не ведаеш пра гэта!

Нечакана я супакоiўся. Я слухаў Гiбарыяна без хвалявання. Мне здалося, што ён стаiць зараз блiжэй, у нагах, але я па-ранейшаму нiчога не бачыў у цемры.

— Што ты хочаш? — спытаўся я цiха.

Мой тон, бадай, здзiвiў яго. Ён памаўчаў.

— Сарторыус тлумачыў Снаўту, што ты падмануў яго. Зараз яны падмануць цябе. Пад выглядам мантажу рэнтгенаўскай устаноўкi яны будуюць анiгiлятар поля.

— Дзе яна? — спытаўся я.

— Хiба ты не чуеш, што я табе сказаў? Я папярэдзiў цябе!

— Дзе яна?

— Не ведаю. Запомнi: табе спатрэбiцца зброя. Табе няма на каго спадзявацца.

— Я магу спадзявацца на Хэры, — прамовiў я.

Гiбарыян цiха засмяяўся.

— Вядома, можаш. Да пэўнай мяжы. Зрэшты, ты заўсёды можаш зрабiць тое, што i я.

— Ты не Гiбарыян.

— Выбачай. А хто ж? Мо твой сон?

— Не. Ты лялька. Але ты пра гэта не ведаеш.

— А цi ведаеш ты, хто ты?

Гэта мяне зацiкавiла. Я хацеў устаць, але не мог. Гiбарыян штосьцi гаварыў. Я нiчога не разумеў, чуў толькi яго голас, адчайна змагаўся са слабасцю, яшчэ раз iрвануўся з усяе сiлы i… прачнуўся. Я лавiў ротам паветра, як рыба на пяску. Было вельмi цёмна. Гэта сон. Кашмар. Адну хвiлiнку… «дылема, якую мы не можам вырашыць. Мы прыгнятаем самi сябе. Палiтэрыi скарысталi толькi падабенства выбiральнага ўзмацняльнiка нашых думак. Пошукi матываў гэтай з’явы — антрапамарфiзм. Дзе няма чалавека, там няма даступных для яго матываў. Каб працягваць план вывучэння, неабходна знiшчыць або свае думкi, або iх матэрыяльную рэалiзацыю. Першае — не паддаецца нам. Другое надта нагадвае забойства».

У цемры я прыслухоўваўся да далёкага разважлiвага голасу, iнтанацыю якога я адразу пазнаў. Гаварыў Гiбарыян… Я выцягнуў рукi. На пасцелi нiкога не было.

Мне снiцца, што я прачнуўся, падумаў я.

— Гiбарыян?.. — паклiкаў я.

Голас адразу ж сцiх. Нешта шчоўкнула, я адчуў на твары лёгкi подых паветра.

— Ну што ж ты, Гiбарыян, — прамармытаў я, пазяхаючы. — Непакоiць мяне ў адным сне, у другiм — гэта ўжо занадта…

Нешта зашамацела каля мяне.

— Гiбарыян! — паўтарыў я мацней.

Пружыны ложка здрыганулiся.

— Крыс… гэта я, — пачуў я блiзкi шэпт.

— Гэта ты, Хэры?.. А дзе Гiбарыян?

— Крыс, Крыс… яго няма… ты ж сам казаў, што яго няма.

— У сне ўсё можа быць, — прамовiў я няспешна. Цяпер я не быў упэўнены, што бачыў сон. — Ён нешта сказаў, ён быў тут, — прамовiў я.

Мне страшна хацелася спаць. Калi так хочацца спаць, значыць, сплю, прамiльгнула дзiўная думка. Я дакрануўся губамi да халоднага пляча Хэры i ўлёгся ямчэй. Яна нешта адказала мне, але я ўжо засынаў.