Тартак (на белорусском языке)
Шрифт:
– Што сунуўся, як бык? На свайго! На немца не сунуўся... Крычыш, што табе наган прыстаўлялi. Усiм прыстаўлялi... Усёй вёсцы... А ты, Мiрон... яна прыняла руку ў Махоркi з грудзей, трымаючы цяпер аднаго яго, Боганчыка, за рукаво, i загаварыла цiшэй: - А ты, Мiрон, не паскудзь сябе... Не знаеш, з кiм заводзiшся?
Нагнуўшыся, яна падняла з дарогi кепку i, абiваючы ад пяску аб спаднiцу, падала яму, Боганчыку.
– Цяпер смелы...
– сказала яшчэ раз, задыхаючыся...
Боганчыку раптам зноў стала ўсяму горача; пачуў, што дрыжаць у каленях ногi.
– Падводы адны...
– сказаў ён цiха.
–
– i стаў бiць сабе па калене кепкай, выбiваў ад пяску. Сказаў пасля са злосцю, каб не падумалi, што ён, Боганчык, хоча апраўдацца: - А мая галава мне... Ды да любой прыстаў, не так яшчэ затрасецца, каб на карку астацца. Як мiленькая...
Тады ён згледзеў, як Наста стала спопаразку, павярнуўшыся да яго, iшла наперадзе, i падняла вочы, вялiкiя, шэрыя, што спелы лубiн.
– Нешта ты, Iван, дорага ацанiў сваю галаву перад усiмi...
– сказала без злосцi, як бы яму, Боганчыку, нiчога благога не думала.
– Другiя, вунь, не вярнулiся, не прыбеглi адразу дамоў... Там, можа, - паказала яна рукой уперад на дарогу, - свае галовы паклалi, не прыняслi ў вёску пакантужаныя...
– Яна памаўчала, выцерла са шчок пот i аддыхалася: - Нешта я нiколi не вiдзiла, каб цябе твая кантузiя трасла, як ты ў вёсцы ачуўся, вярнуўшыся... I нiхто не скажа, не вiдзiў... I ад партызанаў выкруцiўся... Кантузiяй... Бараду адпусцiў. Пайшоў на хiтрыкi... Ты ж маладзей за мяне. Штаны б злупiць...
– Злупi з яго, Настуля, злупi...
– засмяяўся цяпер Панок i закашляўся. Панку цяжка было дыхаць у пыле, у яго аж хрыпела ў грудзях.
– А так ён распышэў... У аднаго яго галава... А ў дзяцей нашых - не галовы?..
– Панок зноў закашляўся i сцiх. Iшоў ззаду за ўсiмi, дыхаючы, як рыба на пяску, ажно хаўкаў.
Боганчык яго не слухаў: Панок яшчэ... Трухля... Кашляе, харкае - дохля нiяк не возьме... Ён падумаў, што Наста гаворыць тое, пра што гавораць у вёсцы. Наста не баiцца, скажа ў вочы. Уся вёска тады пра яго языкамi меле, што ён такi-гэтакi... А што iм усiм да таго, якi ён? Канту-узiя... С...кi ў iх ва ўсiх пакантужаны... Калi ў чалавека галава цэлая на плячах, калi ён яе на карку дамоў прынёс, дык усiм не ўгадзiў, зарохкалi, што свiннi. Трэба было прынясцi галаву пад пахай, тады б усе супакоiлiся...
Боганчык пачуў, як яго зноў усяго трасе. "Згараць да аднаго ў агнi, падумаў ён пра вёску, - а свайго не кiнуць... Не-е..."
– А ты, Наста...
– Боганчык ужо не мог змоўчаць, чаго пражэшся? Законная такая... Не помнiш, як банку прынясла ад патронаў? Вёску маглi праз цябе спячы... Праз тваю разумную галаву. Ну, хай я ўцёк тады... Збег! А ты што знаеш? Га?!
– ён не ўтрываў, закрычаў са злосцi. Пачуў, што душыць кашуля, не дае дыхаць. Хапянуў рукой за каўнер - гузiкi былi моцна ўшыты, не адскочыў нiводзiн, тады пачаў iх адшпiляць усiмi пальцамi. Чуў, што пальцы паслiзлi, сашмыкваюцца i дрыжаць.
Ззаду, за грэбляй ля маста, затахкаў кулямёт, рэдка i глуха: здалёку.
Усе былi адвярнулiся назад, i Махорка загарадзiў цяпер яму, Боганчыку, дарогу.
– Ты Насты не чапай, брат...
– сказаў цiха, працадзiўшы праз зубы. Знайшоў на кiм злосць спаганяць. Багамазiць на ўсё поле... Голас падняў... Ды яно, каб зацiш... Чорт бы якi з табой...
– ён не дагаварыў i махнуў рукой, той, на якой не было двух пальцаў.
Яны спяшылi сцежкай, адно за адным,
Коней яны дагналi ў вiлах, дзе дарогi сыходзiлiся ў адну: з балота ад саду i з Кур'янаўшчыны ад Крыжа.
Боганчык, сеўшы на калёсы на мяхi, глядзеў цяпер на свежы пясок ля акопаў, якiя парылi кутузаўцы ў самых вiлах. Пясок быў накiданы ад могiлак, адкуль iшлi немцы, ляжаў нават не зацярушаны, не схаваны ад вока. Вiдаць, не стрэлiлi адгэтуль нi разу; капалi, бо была каманда капаць; пасля далi другую каманду, i акопы рылi ў другiм месцы, можа, ужо ля самай Дзвiнасы...
Ён бачыў, што нiхто не сеў ехаць, усе iшлi ззаду ля Януковай падводы, i чуў, як яны гаварылi мiж сабой, бы яго, Боганчыка, i не было на калёсах.
– ...Дык што будзем рабiць, мужчыны?
– Ага... Наста. I ты кажаш, каб астацца ў Людвiнове?
– Праўда. У Людвiнове цiха...
– А раптам немцы?
Ляскаталi калёсы, i Боганчык павярнуў галаву, але ззаду пачалi гаварыць цiшэй.
– А Iван?..
– гэта папыталася Наста ў Махоркi.
– Жарабка не кiне... Я яго знаю...
– Махорка гаварыў цiха, нiчога не было чуваць.
– Ды ён кашулi сваёй баiцца.
– Кiнь, Наста...
– Махорка загаварыў мацней, зноў як сумысля.
– Ён-то настойны i крычыць без сцiханага пра сваю галаву... Але ж... Ды i совiсь...
– ...збег...
Боганчык не пачуў, што яшчэ сказала Наста.
– Мала, Наста, што...
– забубнiў Махорка.
– Дамоў прыбег... А з дому куды?
– Можа, Мiрон, ён тады i кантужаны, калi так? У партызаны ж не ўзялi?
– У партызаны сiлай не бяруць. А ўцячы - уцёк... З дотаў. З Дзвiнасы. Зямля дыша. Людзi вiдзiлi, як яшчэ шклункi на плячах валок. Нагроб недзе рыззя... На ўловы хадзiў, а ты думала - на фронт? Людзi, Наста, вiдзяць, не ўтоiш. Носiць жа чужыя латы. Адкуль? У Ваўкаўнi, калi нямецкая "рама" над вёскай лётала, у зямлi поркаўся. Схоў рабiў, каб багацце схiнуць... А яшчэ... мабiлiзавалi... Напiнаецца. Хацеў бы, каб яго i не мабiлiзавалi. Хай iдзе немец...
– О-хо-хо... Што там у вёсцы? Знябудуцца, пакуль вернемся... Што гэта будзе?.. Мiрон? Ты ж, можа, ведаеш? На свеце быў...
– Нiчога, Наста, не будзе...
Боганчык ужо не чуў, пра што гаварылi: конi пайшлi з гары, логам, i людзi, пераймаючы падводы, чаплялiся за ляжэйкi. Было чуваць толькi, як мычэў на возе Янук, паказваючы пугаўём на лес, на Людвiнова. Ля яго воза махаў рукамi Махорка: спраўляўся ў Янука, як лучыць за руччом на Кур'янаўскi расцяроб.
Праехаўшы добры кавалак, яны спусцiлiся да ручча, знайшлi расцяроб i, звярнуўшы на яго, паехалi даўнейшай дарогай, каб не ехаць полем - не быць на вiдку.
У расцяробе стаяў цень. Пахла балотам сырая ў лагчыне зямля - прэла пад мохам i ягаднiкам: яе не даставала сонца. Расцяробам ездзiлi толькi летам, калi касiлi лог ля ручча, аж пад самым Людвiновам.
Пад калясьмi шасцела старое белае асiнавае лiсце, лiпла на мокрыя ад зямлi колы. Расцяроб быў шырокi, на парку коней, i Боганчык сядзеў з краю на мяхах, выпрастаўшы ногi: яны балелi i, здавалася, ацяклi. Адлучыўшыся ад усiх, ён зноў глядзеў здалёку, як махае галавой, напiнаючыся да самай зямлi, маленькi Махоркаў Сiбiрак. Здавалася, расцягнецца на дарозе, захрапе, i яго ўжо не падымеш...