Тартак (на белорусском языке)

Пташников Иван

– Встать!..
– зноў падскочыла на галаве ў немца качка з задзёртым хвастом.

Устаць Боганчыку памог Махорка - падхапiў пад пахi: быў блiжэй за ўсiх ля яго.

Таня пачула, як ёй стала горача. Апiраючыся рукамi на мяхi, яна чула, што i мяхi гарачыя, бы iх вынялi дома з запечка, куды клалi нанач сушыць. Зноў запахла з дарогi ад матацыкла паленай гумай i пачало блажыць...

Тады яна лягла на мяхi. Адгэтуль зусiм не было вiдаць немца на дарозе: яго заступiў Боганчык. Яна чула толькi прарэзлiвы голас:

– Поедете по шоссе... В лесу могут быть бандiты!..

Калi Таня зноў паднялася на локцi,

немца ля калёс не было: ён адступiўся да жоўтага каменя на дарозе, што ляжаў цяпер ззаду ў яго ля самых ног, - стаяў, сцягваючы з рук белыя пальчаткi i плюючы на дарогу.

Яна была падумала: "Дзе ж Боганчык?" Тады ўбачыла, як той бяжыць да сваёй падводы пасярод дарогi па пяску, раскiдае ногi, сагнуўся i дастае рукамi аж да зямлi. У руцэ ў яго чорная кепка, круглая, як скавародка, i, здаецца, цяжкая: Боганчык ледзь махае рукой. Закраталiся ля сваiх вазоў мужчыны; зафыркалi конi, бразгаючы цуглямi.

– Бяры лейцы... дзяўчына... За Панком пускай, не аставайся!..
– крычала здалёку Наста са свайго, мусiць, воза. Таня яе не бачыла, не даваў Алёшаў конь.

Калi Наста сцiхла, было чуваць, як на дарозе бразгалi кацялкi, што парожнiя мiскi дома на суднiку, калi зачыняеш дзверы. Немец з завязанай шыяй праехаў i зноў таркануўся ў пяску - стаў якраз ля Януковых калёс. Высокi немец пайшоў за матацыклам, павярнуўшыся неяк бачком - сачыў усё за Боганчыкам. Падышоўшы да матацыкла, крыкнуў на забiнтаванага немца - той пералазiў з сядла назад у каляску, бразгаючы кацялкамi, - i зноў растапырыў на пяску ногi. На Боганчыка ён ужо не глядзеў: сцягнуў з рук пальчаткi, заткнуў iх пад жоўтую дзягу i дастаў аднекуль - Таня не згледзела адкуль маленькую пушачку. Выцягнуў з яе белую папяросу - Таня такой нiколi не бачыла, - панёс у рот i зноў стаў глядзець, павярнуўшы галаву, на дарогу, на Боганчыка: той нешта крычаў мужчынам, засупоньваючы хамут.

Тады Таня пачула, як ззаду на возе замычаў Янук, моцна, як мычаў у вёсцы на вулiцы, калi хацеў, каб яго пачулi здалёку.

Таню як хто падхапiў на возе: Янук, пагнаўшы каня i звярнуўшы на пясок, аб'язджаў яе, мiнаў. Яна не ведала, што рабiць: наперадзе яшчэ стаялi ўсе падводы. Калi белы Янукоў конь спынiўся, захропшы, пасярод дарогi, Таня ўбачыла, як Янук заёрзаўся на возе, выставiўшы ўперад руку - да немца. Немец стаяў цяпер ля самага яго воза i, не спускаючы з Янука вачэй, прыкурваў маленькую папяроску ад блiскучай жоўценькай машынкi. Таня здагадалася: Янук паказвае, каб той падышоў да яго - да воза. Немец адно круцiў памалу галавою, сцiснуўшы вуснамi папяросу, - глядзеў то на Янука, то на дарогу на Боганчыка. Пасля ўтаропiўся на аднаго Янука i, узяўшы пальцамi з рота папяросу, лыпаў i лыпаў вачыма - не ведаў, мусiць, чаго той ад яго хоча. Янук тады стаў зноў мычэць i пыкаць вуснамi, падымаючы i апускаючы за брыль кепку на галаве, нiбы хацеў яе зняць i не рашаўся. Пасля выразна, як успомнiўшы раптам што, сказаў, паказваючы пальцам на кiшаню на грудзях у немца, пад якой вiсеў крыжык:

– Курыць... Т-т-тваю м-маць...

Тады зноў мычаў - доўга, з натугай, нават не гаварыў "тваю маць". Пыкаў ротам i гладзiў сябе рукой па грудзях, як малы; яго схаваныя глыбока пад iлбом вочы пабольшалi i заблiшчалi, расцягнуўся i стаў доўгi, на ўсе шчокi, бяззубы, пусты рот; загнуўся ўнiз сухi i тонкi нос, што дзюба ў старога каршуна.

Янук, здавалася, ссунецца зараз з мяхоў на дарогу - так нагнуўся ўперад.

Немец тады выцягнуўся ўвесь, адразу зрабiўся яшчэ больш высокi i тонкi, як усохся на сонцы. Шчокi ў яго сталi чырвоныя, што жар, з iлба апусцiлiся чорныя бровы на самую пераносiцу - закрылi вочы.

– На меня... твою мать?..
– зашыпеў ён, выцягнуўшы шыю аж да Януковых калёс, дзе Янук кiваў галавою, гладзячы сябе па грудзях. Рука без пальчаткi адразу выхапiла з жоўтай кабуры пiсталет - як з агню - i падымалася памаленьку-памаленьку... I нiхто не бачыў: нi Наста, нi мужчыны.

"Заб'е Янука... Боганчыка не забiў, а Янука заб'е..." - падумала раптам Таня.

Калi яна ўсхапiлася з калёс, пачула толькi, што кальнула ў балючую нагу...

Саскочыўшы на дарогу, яна не помнiла, як апынулася ля Янука.

Упёршыся яму плячыма ў каленi, яна растапырыла рукi, хаваючы яго ад немца, i закрычала. Пачула, як яе моцна ўдарыў па руцэ немец, што пераламаў усё роўна, i ступiла балючай нагой. Помнiла, што валiцца на пясок - хоць не ўдарыцца.

Недзе далёка паганяў каня Панок i тукаў матацыкл, глуха, як вожык.

Ёй было здалося, што яна ляжыць дома на палатках, паклаўшы балючую нагу на пяколак, на самае гарачае месца. Спячы можна, але нагi не кранеш, каб адсунуць да сцяны, на лучыну: змярцвела.

Калi яна адплюшчыла вочы, пазнала, што ляжыць ля Януковых калёс у пяску; пасля ўбачыла, як нiзка над дарогай, над самым ячменем, ляцеў каршун, памалу, ледзь кратаў крыллямi. З грудзей у яго сыпалася пер'е...

Над ёй, нагнуўшыся, мычаў Янук. За iм была вiдаць Наста.

5

У лагчыне, за Сушкавам, дзе скрыжоўвалiся, iдучы полем па пяску, дарогi, стаяў не так даўно крыж - Боганчык яшчэ помнiць. Цяпер крыжа няма, згнiў ад зямлi, абвалiўся, i яго спалiлi пастухi; растуць толькi на тым месцы тры елкi, нiзкiя, разгатыя, з тонкiмi сукамi, i ляжыць пад iмi адно каменне - шэрая крушня.

У лагчыне было горача, хоць сонца, знiзiўшыся, стаяла ўжо над самымi могiлкамi, што асталiся ззаду, на гары. Не лескаталi калёсы - тут быў пясок, храплi толькi ад пылу конi, i рэзалася ў некага цiха жалеза аб жалеза: кола аб загваздку.

Седзячы на мяхах у самым перадку, Боганчык бачыў, як за садам, ля сажалкi, у тым баку, дзе была вёска, курэлася балота: высахла, калi яго абкасiлi, i цяпер занялося агнём. Здалёку былi вiдаць на балоце пад лесам стагi.

Лес быў сiнi ад густой смугi. За iм, якраз на Карчаваткi, падымалiся высака ўгару бурыя тулягi - былi што сцiснутыя вялiкiя кулакi...

Ад сонца тулягi гусцелi i рабiлiся чырвоныя - здавалася, кулакi сцялiся i набеглi кроўю. Далёка ў тым баку пачулiся глухiя выбухi: бух-бух... бух-бух... Пасля тулягi пачалi распаўзацца па небе, усё роўна як iх пагнала ветрам. Было чуваць, як недзе там гудзеў самалёт, аж звiнеў.

Тады Боганчыку раптам здалося, што ён у доце пад Красным, у байнiцы ля кулямёта... Байнiца глыбокая, i калi, паклаўшы рукi на халодны выступ з цэменту - ён выслiзганы i блiшчыць, што сцёрты камень, - глядзiш, падпёршы кулакамi падбародак, у вузкую i доўгую шчэлку - у вачах шэра, як вечарам увосень, калi скора пачне цямнець. Гэта рака. I глядзiш на яе зверху ўнiз: дот высака над берагам, на самым высокiм месцы ля Краснага - ля ракi.