Тартак (на белорусском языке)
Шрифт:
Прымасцiўшыся ля кулямёта, бачыш у маленькае акенца ў шчытку белую шашу, што iдзе з лесу ў Краснае, спускаючыся з гары да маста. Гэта ўжо за ракой, на другiм зрытым беразе - калi рабiлi ля маста насып, адтуль бралi пясок.
Краснае стаяла за ракой Дзвiнасой - воддаль. Праз яго iшлi накрыж дзве шашы: Крайск - Барысава (з захаду на ўсход, ад блiзкай некалi гранiцы) i Докшыцы - Мiнск, цераз Бегамля - гэта з поўначы, з Вiцебска на поўдзень.
За Дзвiнасой ля Краснага былi доты - уехалi ў зямлю на самым беразе, як вялiкiя шэрыя валуны.
Па левы бок шашы, што iшла з Крайска, яны былi вiдаць адразу за ракой,
У Краснае яны ўсе - мужчыны з Дальвы - прыйшлi тыдзень назад па павестках: у ваенкамат. З Краснага ўсiх адразу пагналi на Барысава. Яго ж, Боганчыка, адлучылi - ён быў у фiнскую кулямётчыкам i павялi з пятнаццаццю чалавекамi назад, на Докшыцы, - у часць...
Праз два днi яны занялi доты пад Красным: у Докшыцах i Бегамлi былi ўжо немцы.
Над самай байнiцай знадворку, дзе яна роўна, як пад шнур, з усiх бакоў абкладзена дзерняком, на траве вiсяць кроплi расы. Густа, адна ля адной; збiраюцца, як хто чапляе iх на нiтку, тады капаюць унiз на пясок. Пасля зноў блiшчаць зверху на траве, што выцiснутыя з зямлi, i зноў падаюць долкi. Знадворку пахне свежай, вiльготнай зямлёй, як усё роўна пахне пасля дажджу ралля...
Калi доўга стаiш, падкiнуўшы пад локцi на халодны выступ з цэменту складзены ў дзве столкi брызент, локцi пачынаюць грэцца i ныць спаднiзу. Здаецца тады, што апёрся дома на цёплы пяколак, прыйшоўшы з двара з холаду, падпёр рукамi галаву i стаiш, гледзячы на печ. I белая паласа - гэта не дарога за ракой, а пабеленая сцяна ля комiна; i ўнiзе не шэрая вада, а печ з глiны, выерзаная, са смеццем i карой - сушылiся дровы - i закiданая ля сцяны рыззём i лахманамi, якiх даўно не насiлi i якiя падсцiлалi пад бок, калi хто надумляўся лезцi за комiн спаць, прыйшоўшы халодны ўвосень вечарам з поля.
Узышло сонца, свяцiла збоку, з-за Краснага, можна было пазнаць па вадзе; яна заблiскала, што луска на рыбе. Пачакаўшы, на вадзе лягла шырокая i цяжкая жоўтая паласа ад туляга; пад ёй задрыжаў выцягнуты чырвоны круг сонца - неба было вiдаць у вадзе, ля самага дота. Над байнiцай на траве налiлася сукравiцай раса.
Было цiха, i, можа, таму так ядрана пачуўся аж тут, пад зямлёй, рокат, усё роўна як завялi дзе блiзка трактар... За ракой, на шашы ля лесу, паказалiся танкi...
Страсанула дот, на плечы са столi пасыпалiся дробненькiя кавалачкi глiны. На Дзвiнасе, мусiць, узарвалi мост.
Боганчык помнiў толькi, як, выцягнуўшыся ў дзвярах, высокi i тонкi, у шырокай брызентавай накiдцы капiтан, той, што вёў iх на Докшыцы, скамандаваў: "Агонь!" Пасля яшчэ доўга крычаў: "Агонь!.." - падымаючы i апускаючы руку, нiбы хочучы скiнуць з сябе накiдку, якую з начы не знiмаў з плеч i якая цяпер яму стала цесная i замiнала.
Здрыганулася зямля, захадзiла хадуном у рацэ вада, як закiпеўшы: сталi бiць саракапяткi. Глушыла, пярачы збоку, свая; бухала i справа, далей, на выгане, дзе быў другi дот, i аж ля самага возера, ля заставак, у сасоннiку, недалёка ад Тартака. Гук адтуль iшоў як глыбака з-пад зямлi.
За ракой падняўся сухi пыл, схаваўшы ўсё з воч. Вецер гнаў яго сюды, на гэты бок, дзе стаяў дот...
– Агонь!
– крычаў капiтан. Яго ўжо не
– Аго-о-нь!..
– чуваць было ззаду, глуха i сiпата.
– Го... го... здавалася, што крычаць толькi яму аднаму, Боганчыку, i ён цiснуў з усёй сiлы вялiкiмi пальцамi на шурпатую гашэтку, баючыся, што пальцы возьмуць i саслiзнуцца - мокрыя ад поту - i ацiхне кулямёт. У прадаўгаватае вузкае акенца ў шчытку, як у цьмянае шкло, ён бачыў пад белай паласой на тым беразе два танкi. Яны сунулiся адзiн воддаль другога, неяк бачком, з шашы на лажок, то паказваючыся, то хаваючыся ў дыме; пасля па той бок шашы зусiм знiклi з воч. За ракой цяпер ад дыму нiчога не было вiдаць; ззаду за плячамi несцiхана стукала, усё роўна як глухiя пад зямлёю дзверы: гах... гах...
Боганчык зноў чуў, як уядаецца ў вялiкiя пальцы, у мякiш, шурпатая гашэтка, але ў акенцы ў шчытку нiчога ўжо не бачыў: усюды было шэра.
Калi ён пачуў, што яго схапiла за плячо рука i тармосiць, не адпускаючы, усё яшчэ не мог адарваць пальцаў ад гашэткi. Пальцы падпёрлi яе, выгнулiся, зрабiлiся як пруты. Лента з жоўтымi патронамi паўзла i паўзла справа аднекуль з цемнаты, выгiнаючыся, як змяя, якую ўзялi за галаву...
– ...мать!..
– пачуў ён над самым вухам; тады рука пацягнула яго за каўнер ад байнiцы.
– Прекратiть!..
Гэта крычаў на ўсё горла капiтан - кулямёт змоўк, i чалавечы голас пад зямлёй аж рэзаў вушы. Капiтан, топчучы нагамi разгоеную па падлозе накiдку, паказваў рукой у байнiцу:
– Ушлi вброд... Левых накрылi...
Тады стала цiха, i ў цiшынi здалося, што звiняць сцены i звон лезе ў вушы. Як у зямлi, стукала пад iм, Боганчыкам, сэрца: ён цяпер апёрся грудзьмi на халодны цэмент ля кулямёта. Бачыў, як пастаяў быў у парозе капiтан, пасля выцягнуўся, счысцiў з грудзей пясок, - недзе налiп яму на дварэ: капiтан, мусiць, поўз - i схаваўся за дзвярыма. Расцягнулася толькi на зямлi накiдка, астаўшыся ляжаць назнайнiцу.
Боганчык сядзеў ля кулямёта, чуючы, што ўпёрся плячом у нешта вострае i халоднае i пачынае стыць. Ён стыў, i яму рабiлася лёгка, мог, як хацеў, кратаць рукамi i глядзець, не прыплюшчваючыся, праз акенца ў шчытку на той бераг, дзе вiсеў пыл.
Ён як усё роўна збыў вялiкую хваробу...
Перад вачыма застыла, не мiтусiлася бронзавая планка на казённiку. Вузенькая, доўгая, выслiзганая пальцамi, яна цьмяна блiскала ад водсвету праз байнiцу. Унiзе пад ёй можна было ўгледзець маленькую зорачку i лiтары; па самай планцы рассыпалiся дробныя чорныя лiчбы - ад двух да дваццацi шасцi, - папрылiпалi да яе, як камары дома вечарам да блiскучай жоўтай клямкi на дзвярах у сеначках.
Ён памацаў за кожух - кожух быў гарачы, не даткнуцца. Ад яго пахла парай, што ад печы ў лазнi, калi на каменне зверху лiнеш вады.
Рука зачапiлася за шчытком за ланцужок, якi быў прычэплены да вiнта, што закрываў адтулiну, куды лiлi ваду. Ланцужок быў гарачы.
Захацелася пiць - вады са студнi. Яна халодная, як з лёдам, i пахне рашчынай, мусiць, ад зруба - зруб дома ў студнi з клёну, - не такая цёплая i жоўтая, што прыносiлi ўчора вечарам у бачках...
Адагнуўшыся, Боганчык пачаў счышчаць з сябе пясок i друзалачкi ад цэглы, што ўпiлiся былi ў каленi...