Тры таварышы

Ремарк Эрих Мария

Мне было вядома, што нябожчык Залеўскі, нягледзячы на гэтае правільнае выслоўе, памёр ад перапою. Яго жонка сама пры іншых абставінах даволі часта расказвала мне пра гэта. Тым не менш яна карысталася сваім мужам, як іншыя Бібліяй: каб цытаваць. І чым больш часу мінала пасля яго смерці, тым больш яна прыпісвала яму. Ён быў прыгодны цяпер да любога выпадку — як і Біблія.

Я ўзяўся прыбіраць сваю каморку. Паполудні я патэлефанаваў Патрыцыі Хольман. Яна хварэла, і я не бачыў яе

цэлы тыдзень. Цяпер мы дамовіліся сустрэцца ў восем гадзін, і я прапанаваў ёй павячэраць у мяне, а потым пайсці ў кіно.

Крэслы і дыван мелі шыкоўны выгляд. Але асвятленне страшэнна не пасавала да іх. Таму я пастукаўся ў суседні пакой да сям'і Хасэ, каб пазычыць настольнай лямпы. Фраў Хасэ, змораная, сядзела каля акна. Муж яшчэ не прыйшоў. Ён кожны дзень адну-дзве гадзіны працаваў звышурочна, толькі каб не звольнілі. Фраў Хасэ была падобная да падбітай птушкі. У яе невыразных старэючых рысах усё яшчэ можна было ўбачыць вузкі твар дзіцяці — расчараванага, сумнага дзіцяці.

Я сказаў, чаго прыйшоў. Яна ажывілася і прынесла мне лямпу.

— Дарэчы, — сказала яна, уздыхаючы. — Калі пачынаеш прыпамінаць, раней…

Гісторыя была не новая. Гаворка ішла пра перспектывы яе жыцця, калі б яна не пайшла за Хасэ. Гэтая гісторыя была вядомая мне і ў іншым варыянце: як яе расказваў Хасэ. Тут гаворка ішла пра перспектывы яго жыцця, калі б ён застаўся халасцяком. Гэта, відаць, была самая тыповая гісторыя ва ўсім свеце. І самая бесперспектыўная.

Я хвілінку паслухаў, падаў некалькі нязначных рэплік і падаўся да Эрны Бёніг, каб узяць грамафон.

Фраў Хасэ пра Эрну гаварыла толькі як пра жанчыну, «што жыве па суседстве». Яна пагарджала ёй, бо зайздросціла. А мне яна падабалася. Яна цвяроза ставілася да жыцця і ведала, што трэба ўстойліва стаяць на нагах, каб урваць кавалачак таго, што называецца шчасцем. Яна ведала таксама, што за яго трэба плаціць падвойную і патройную цану. Шчасце — самая ненадзейная і самая дарагая па цане рэч у свеце.

Эрна ўкленчыла каля сваёй валізкі, выбіраючы мне пласцінкі.

— Хочаце факстроты? — спытала яна.

— Не, — адказаў я. — Я не ўмею танцаваць.

Яна здзіўлена зірнула на мяне.

— Не ўмееце танцаваць? Дык а што вы робіце ў вольны час?

— Я танцую глоткай. Нядрэнна атрымліваецца.

Яна пахітала галавой.

— З мужчынам, які не ўмее танцаваць, у мяне не было б ніякіх варункаў.

— У вас строгія прынцыпы, — адказаў я. — Але ж ёсць і іншыя пласцінкі. Нядаўна вы ігралі вельмі прывабную… гэта быў жаночы голас пад гавайскую музыку ці нешта такое…

— Ах, тая пласцінка — чароўная. «Як бы я жыла без цябе…» — гэтая?

— Правільна! Чаго толькі не прыйдзе ў галаву паэтам-песеннікам. Мне здаецца, што толькі яны рамантыкі, якія засталіся.

Яна засмяялася.

— А чаму і не? Вось такі грамафон — таксама свайго роду кніга для запісаў. Даўней

вершы запісвалі ў альбом, сёння дораць грамафонныя пласцінкі. Калі мне хочацца пра нешта ўспомніць, мне варта толькі зайграць пласцінку таго часу, і зноў усё ажывае.

Я паглядзеў на стосы пласцінак, што ляжалі на падлозе.

— Калі судзіць па пласцінках, Эрна, то ў вас процьма ўспамінаў.

Яна ўстала і адкінула рыжаватыя валасы.

— Так, — сказала яна, адсунуўшы пласцінкі нагой, — але мне хацелася б нечага сапраўднага…

Я распакаваў усё, што купіў на вячэру, і расставіў на стале як змог. З кухні дапамогі чакаць не выпадала — занадта дрэнныя адносіны былі ў нас з Фрыдай. Яна магла б толькі нашкодзіць мне. Але добра было і так, і неўзабаве мая старая каморка заблішчала да непазнавальнасці. Крэслы, лямпа, накрыты стол… я адчуваў, як ува мне расце трывожнае чаканне. Я адправіўся на сустрэчу, хоць у мяне было яшчэ больш за гадзіну часу. На дварэ дзьмуў вецер, моцнымі парывамі вылятаючы з-за вуглоў дамоў. Ліхары ўжо свяцілі. Змярканне паміж дамамі сінела, як мора. «Інтэрнацыяналь» плыў у ім, як ваенны карабель з прыбранымі ветразямі.

Я заскочыў у яго.

— Гоп-ля, Роберт, — сказала Роза.

— Што ты тут робіш? — сказаў я. — Чаму не выходзіш?

— Яшчэ ранавата.

Бясшумна падышоў Алоіс.

— Аднапавярховы? — спытаў ён.

— Трохпавярховы, — адказаў я.

— Пачынаеш магутна, — выказала думку Роза.

— Для смеласці, — сказаў я і выпіў ром.

— Можа, сыграеш? — спытала Роза.

Я пахітаў галавой.

— Няма ахвоты сёння. Занадта ветрана сёння, Роза. Як пажывае малая?

Яна заўсміхалася на ўсе свае залатыя зубы.

— Каб не сурочыць, добра. Заўтра зноў паеду да яе. На гэтым тыдні добра зарабіла. Старыя казлы адчулі ўжо вясну. Завязу ёй новае паліто. Шарсцяное, чырвонага колеру.

— Апошні крык моды, — сказаў я.

Роза заззяла.

— Ты — джэнтльмен, Робі.

— Каб ты толькі не памылілася, — сказаў я. — Давай вып'ем разам. Анісаўкі, ці што?

Яна згодна кіўнула. Мы чокнуліся.

— Скажы, Роза, як ты адносішся да кахання? — спытаў я. — Ты ж разбіраешся ў гэтай справе.

Яна гучна зарагатала.

— Кінь ты, — сказала яна. — Каханне! Ах, мой Артур… калі я думаю пра нягодніка, я і цяпер адчуваю слабасць у каленках. Я табе скажу, Робі, сур'ёзна: жыццё чалавека занадта доўгае для кахання. Проста занадта доўгае. Гэта мне даказаў мой Артур, калі змыўся. І гэта так. Каханне — гэта цудоўна. Але бывае, аднаму здаецца, што яно зацягнулася. А другі сядзіць і ўпарта чакае. Чакае, як вар'ят.

— Зразумела, — сказаў я. — Але ж і без кахання ты як нябожчык на адпачынку.

— Бяры прыклад з мяне, — адказала Роза. — Нажыві дзіця. У цябе будзе каго любіць, і ты супакоішся.