За волю
Шрифт:
– Так што ня будзем пра гэта гаварыць, - заключным тонам сказаў Алесь.
– Ёсьць у мяне яшчэ адна iдэя. За пару дзён, магчыма, скажу вам пра яе.
– Праца?
– Магчыма нешта падобнае, хоць я няпэўны тут... Адзiн з маiх наглядчыкаў у краме мае брата, уласьнiка адпачынкавага рэсорту на поўначы. Гэта прыблiзна тры гадзiны язды адгэтуль аўтам. Як я быў у яго дык меў уражаньне, што яму патрэбныя рукi. Калi iм трэба чалавека, каторы-б даглядаў траву, абслужыў бензiнную помпу, нейкi там плот цi што направiў, адным словам вось такi падручны памочнiк...
– Гэта быў-бы здабытак, - адразу згадзiўся пiсьменьнiк.
– Цi ёсьць там
– Як-бы для выгады гасьцей, рака цячэ празь ягоны луг. Тут-жа й цудоўны лес, а збоку - возера. Цi-ж ня добра было-б маленькiм трактарам i касiлкай зрэзаць траву, напоўнiць некаму ў аўце бак бензiны ды пасьля пайсьцi i выцягнуць з ракi колькi прыгажуноў фарэляў? Як вам падабалася-бы такое?
– Во, во, такая праца якраз для мяне!
– павесялеў Шпак.
– Надзвычайна. Я пранюхаю, што i як. Вам цяпер патрэбны добры адпачынак, здаровае i лугом цi лесам насычанае паветра, добрыя харчы. Гэтага ўсяго там ёсьць уволю. Што-ж да заплаты, - ня ведаю, - прыдзецца згадзiцца на тое, што ён дасьць. Ды гэта ўсё яшчэ ў будучынi. Цяпер-жа мяне жывот упiкае, што я пра яго забыўся. Запрашаю вас на вячэру.
– Добра, калi так прыгожа просiш, - жартаваў Шпак.
– Прашу, калi ласка.
– Яшчэ адно, - прыгадаў Шпак.
– Хачу паказаць табе вось што.
Ён падаў Алесю канвэрт i "Голас радзiмы". Алесь уважна агледзеў iх.
– Лёкальны штэмпаль. Нiкчэмнiкi, яны за вамi па пятах!
– злосна гаварыў Якiмовiч.
– Няма-ж на iх пакуль што з нашага боку нiякай паганякi!
18
Пасьля паўдня ў тойсамы дзень, калi Шпака выкiнулi з працы, Нiна Ляскiн тэлефанавала Капшуну. Яна карысталася тэлефонам з публiчнай будкi. Наагул, згодна кансьпiрацыйных правiлаў, ёй было дазволена тэлефанаваць у выключных выпадках. Сяньня Нiна мела iншыя пляны на вечар, але Капшуна не жадала бачыць у сваiм памешканьнi ў прысутнасьцi Веры, якая магла-б пачуць нешта, што ёй не належалася. А адкладаць такую важную для Капшуна навiну Нiна не магла.
– Маю добрую навiну, - казала яна ў трубку, калi адазваўся Капшун. Шпака звольнiлi з працы. Лiо казаў мне, што крышку трэба было падмазаць, каб паслухаў.
– Маладзец ты, дзеўка! Я ўжо нямношка беспакоiўся...
– Грыша, як ты мог!
– дакарала Нiна.
– Я-ж табе казала, што слова датрымаю.
– Ведаю...
– Цi я цябе калi падвяла?
– Было пару разоў...
– Разумею. Ну ведаеш, не спадзявайся, што кажны раз, як толькi пальчыкам кiўнеш, то да цябе зараз у абдымкi пабягу.
– Я-ж многа не вымагаю, а ты гэтае дабро на рынак не панясеш, Нiначка...
– Уважай ты, прагавiты, калi хочаш каб наша справа добра iшла.
– Магу цябе сяньня вечарам пабачыць?
– Нет, нiяк...
– Чаму?
– Мая субкватарантка будзе дома.
– Ну ладна ты, языкаватая красавiца, не хачу цябе гнявiць. Цяпер-жа пра гэтага пiсаку... Я забясьпечыў яго адпаведнай лiтаратурай. Ён павiнен быў яе ўжо атрымаць.
– Думаеш, што табе ўдасца яго зламаць?
– Спрабую. Стары нягоднiк павiнен мець свае слабасьцi. Калi зломiм, добра, калi-ж не, - тады...
– Тады што?
– Можна будзе нешта больш радыкальнае.
– Ты думаеш пра "настаяшчую абработку"?
– Казаў-жа табе некалi, што не раблю на сваю руку. Трэба будзе зь кiм-небудзь параiцца...
Нiна Ляскiн дагадвалася на каго Грыша намякаў. Здавалася ёй, што Капшун i той "нехта" выконваюць заданьнi з самага верху. Яе спэцыяльная
– А як адносна дзяўчыны?
– пытаўся Капшун.
– Нiчога, усё ў парадку. Яна такая нямношка засьценчывая, праводзiць час з тым Якiмовiчам. Рэдка расказвае мне пра што яны гавораць.
– Можа быць элемэнт небясьпекi, калi-б яна ўтрэскалася...
– Яна ненадзейная?
– Была окэй. Заўсёды трэба вока дзяржаць на непрадбачаным. Разумееш?
– Буду старацца.
– Што я маю асаблiва на думцы... Сьлядзi за зьменамi ў яе паводзiнах. Калi што, ведаеш...
– Мяркую, што так.
– Чаму-б табе не заглянуць да мяне сягоньня? Або можа дзесьцi спаткаемся?
– Прабач, не магу.
– Штосьцi важнае замiнае?
– Для мяне важнае. Пацярпi.
– Ты заслужыла яшчэ на адзiн пацалунак за тое, што вытурыла з працы таго нягоднiка. Я затрымаю яго для цябе...
– Затрымай для сваёй цешчы, любоўнiк!
– Ну, не...
– Бывай. I паведамi мяне, калi цябе запраўды прыпрэ.
– Ты цынiк!
Нiна павесiла трубку. Грыша напэўна дадумаўся, што яна сяньня мае сустрэцца зь iншым. I калi яна зажадае мець Грышу, ён будзе там, дзе бывае заўсёды.
19
Была гэта невялiкага разьмеру, у чорнай плястыковай вокладцы, з абношанымi-працёртымi кутамi запiсная кнiга. Вiдаць па вокладцы й бачынках, што часта ўжывалася. Тыповы запiс, прыкладна, такога зьместу: Язэп Сноп, нар. у Н., 1925 г.; радня ўдома ў калгасе. Нэгатыўны да камунiзму, нявыразная палiт. ар'ентацыя. Таракан у саладусе. Цяперашнi адрас: 1113 Вiнэт вул., Мантрэал, 36. тэл.: 374-8602.
Алесь любiў гумар, а таму i ў запiсную кнiжку траплялi некаторыя "кавалкi". Напрыклад, цi чулi вы як адзiн наш суродзiч спасьцярог калi сусед ягоны, гэткi-ж, як i ён, iмiгрант, у гэтым капiталiстычным сьвеце ўжо дарабiўся?
– Глянь ты на яго!
– казаў ён сябру свайму.
– Чалавек ужо дарабiўся. Ён i ягоная сям'я ўжо тэлевiжан вачуюць!
Слова вачуюць - гэта ад ангельскага to watch - глядзець. Людзi, бачыце, ужо глядзяць тэлебачаньне. А здарылася тое ў пяцiдзясятых гадох, калi тэлевiзары дорага каштавалi. Вось чаму чалавек, каторы мог купiць дарагi апарат i меў час глядзець праграмы розныя - чуеце?
– ужо дарабiўся ў гэтай капiталiстычнай краiне. У чорнай кнiжцы, што была некалi неразлучным спадарожнiкам Якiмовiча, было шмат такiх нататак. Для Трыфты Тонi яму даводзiлася падарожнiчаць i палагоджваць розныя iнтарэсы, а ягонае сяброўства ў управе Згуртаваньня Беларусаў накладала дадатковыя абавязкi. Трымаў кантакты з многiмi сябрамi арганiзацыi, пашыраў нацыянальную i арганiзацыйную лiтаратуру. Прыдбаў многа сяброў i награмадзiў матар'ялу адносна апазыцыi. У гэтай апошняй групе бачыў ня толькi людзей няпрыязных для сябе цi беларускiх актывiстаў, але й так званых тараканоў у саладусе чыстых матар'ялiстаў, проста гультаёў i розных колераў ханжу, што адно пра сябе дбала.
Магчыма, што Алесь ня чуў пра Франца Бэйкана, але жыцьцё падказала яму, каб трымаўся ягонага правiла: Трактуй сваiх сяброў так, як быццам-бы яны мелi стацца тваiмi ворагамi, i глядзi на ворагаў, як быццам-бы яны маглi стацца тваiмi прыяцелямi. Накш гаворачы: трымай усюды адкрытыя вочы, вушы й дзьверы. Ззамоладу лёс навучыў Алеся як важна мець iнфармацыю адносна людзей. Яе трэба было ня толькi зьбiраць i парадкаваць, але й цэлы час абнаўляць. Найбольш адносiлася гэта да людзей палiтычна актыўных.