Заходнікі
Шрифт:
— Хлусня! Буржуазная прапаганда! — ускіпеў Кураглядаў. — Зламысны намер класавага ворага ашальмаваць Краіну Саветаў, уладу рабочых і сялян!
— Нашы каторыя хлопцы пайшлі праз мяжу да вас, каб паглядзець усё на свае вочы, а то і каб застацца, але… Ніхто не вярнуўся, нікога цяпер няма жывога…
— Гэтыя вашы малойчыкі былі шпіёны буржуазнай Польшчы!
— Якія, даруйце, «шпіёны»! Простыя вясковыя людзі. Дапытныя, разумныя.
— Тым больш шпіёны! — сказаў, як адрэзаў, Кураглядаў. — У нас, каб вы ведалі, нікога дарэмна не садзілі і не расстрэльвалі. Калі прыбіралі каго, дык злачынцаў,
— Ды бачылі. На свае вочы…
— ІПто — бачылі?
— Як і каго ў трыццаць дзевятым хапалі і вывозілі…
— Ну, каго?
— Ляснічых, настаўнікаў, багацейшых гаспадароў.
— Ворагі і кулакі!
— Наадварот. Яны — тая моц, на якой трымаецца ўсё…
— Не, дзед, — працадзіў скрозь зубы Кураглядаў. — Яны, ты — мала сказаць «не внушаюіцне доверня», як мякка кажа пра вас таварыш Сталін. Вы ў прынцыпе нашыя непрыяцелі. Мы цяпер навідавоку пачулі АСА… Стары ўскінуў бровы: што гэта такое?
— АСА — антысавецкая агітацыя, — патлумачыў Кураглядаў.
Гаспадар змаўчаў. Зразумеў: што і як ні скажы, Кураглядава не пераканаеш. Нават больш — ён усё па-верне супраць цябе. Кожнае слова перакруціць, гатовы ўтапіць у лыжцы вады за яго.
У гэты час за шырмай пачуўся рып ложка, пасля ту-пат. Кураглядаў рэзка павярнуўся і па прывычцы выха-піў з кішэні наган: можа, старэйшы гаспадароў сын крадзецца з сякераю? Не. З-за шырмы высунуўся нічым не ўзброены, босы, у споднім, высокі і плячысты, вельмі падобны на Адама малады мужчына, з-за яго мірна, але насцярожана выглядала таксама босая маладзіца ў доў-гай кашулі.
— Не стойце за спіной, — зморшчыўся Кураглядаў, махнуў рукой са зброяй на гэты, засланы ўжо ложак. — Сядзьце там.
Тыя паслухмяна адно за адным закрочылі да бацькоў-скай пасцелі.
— Нам ясныя вашыя ідэйныя погляды, — сказаў Кураглядаў гаспадару. — Спыняем перапалку. Збярыце харчу на два-тры дні, дайце лыжку і міску, запрагайце каня — і во з таварышам Навуменкавым гайда ў раён.
— А божачка! — загаласіла гаспадыня. — Дзіцятка маё родненькае!
— Збірай, — скупа і цвёрда абарваў яе енк стары Грыгарцэвіч, нібы зажаваў, аж захадзілі жаўлакі. — Дасць бог — усё будзе добра.
— Правільна, дзед, — пахваліў яго Кураглядаў. — Спадзявацца на помач Захаду — марная справа. Трэба прывыкаць, што тут ёсць і будзе навек СССР, што служба ў яго Узброеных сілах — наш святы абавязак!
Пазней, калі ціхманаму Адаму сабралі клунак, калі гаспадары і нечаканыя адмысловыя госці разам селі за стол і ўзялі па чарцы (сапраўды, па адной), пад жаночы плач ішлі за гумно да запрэжанага ўжо каня, Кураглядаў перасцярог гаспадара і сына-навабранца:
— Па дарозе дурыць не варта. Саскочыў з калёс — ужо дэзерцір і бандыт. Суправаджаючы будзе страляць без папярэджання.
I бацька, і сын не абялілі, не ачарнілі. Моўчкі ішлі да калёс, дзе таптаўся збянтэжаны Мішка. Канечне, успом-ніў сваю ўчарашнюю размову з Кураглядавым і палічыў: якраз з-за яго языка во забіраюць хлопца. Калі ён наблізіўся, паспрабаваў ці то штосьці запытаць, ці то паспачу-ваць, гаспадар раптоўна і рэзка таўхануў яго локцем, што ён ледзь устояў на нагах, але засмяяўся —
Кураглядаў, бачачы гэта, адчуў: гаспадаровая злосць не так на гэтага маладога шкодлівага блазнюка, як на яго, старшыню сельсавета. Таму ён падспешыў, каб Грыгарцэвічы хутчэй развітваліся, каб бацька з малодшым сынам ад'язджалі — каб хутчэй збыць са сваіх рук вялікую турботу і перакласці яе на плечы Навумен-кава, а пазней — на ваенкамат. Калі ўрэшце тыя аддаліліся, нібы атрос рукі і з палёгкай, рассмакавана пасля чаркі гарэлкі ўсміхнуўся заплаканай гаспадыні:
— Ну што, мамаша? Хопіць слёз, варта было б яшчэ ўзяць па адной кроплі, каб вашы шчасліва дабраліся ў горад. Добра ў вас тут кажуць: «Госць выпіць рад, калі гаспадар дасць прыклад!»
Тая, разгубленая, сумная, можа, паслухала б, запрасіла ў хату і знайшла б яшчэ адну пляшку чыстай і моцнай самагонкі, але старэйшы яе хмурны сын рэзка кінуў:
— Якая п'янка, калі і ў вас, і ў нас наперадзе рабочы дзень?
«Ну, сволач! Пачакай!» — Кураглядаў, як свечка, загарэўся ад такой своеасаблівай запаленай запалкі. Зву-зіў вочы, апаліў позіркам, але ўголас буркнуў:
— Я жартую. — I Мішку строга: — Паехалі.
Доўгі час, седзячы побач з Клопікавым, утаймоўваў гнеўнае пачуццё да непачцівага маладога хутаранца, думаючы, якую помсту яму прыдумаць.
«Калі ты так да мяне, то нашкрзбаю цыдулу на твай-го татулю Мірзоеву!»
Потым, збаўляючыся ад прыкрасці, зларадна пацешыўся з Мішкі:
— А не любяць, друг, цябе аднавяскоўцы! Ну, што скоса глядзяць на мяне, ясна: я — чужынец, у некаторай ступені заваёўнік, начальства. Начальства нідзе не любяць. А вось чаму так ненавідзяць цябе, га?
— Я ж казаў ужо, не любяць за тое, што я з вамі, — адказаў той. — Усе лічаць, што якраз я ўдаў тых, хто хаваўся і не ішоў у войска.
— Што ж, яны разважаюць дыялектычна. Без цябе мы іх не злавілі б.
Мішка замаўчаў.
Кураглядаў не паспачуваў яму, павучыў:
— Чорт з імі. Не любяць цябе — і ты не любі, не шкадуй, хоць і свае. Будзь з намі, дык выйграеш… Рана-позна мы гэтай шарачковай шляхце зломім рогі, выб'ем пыху, важнасць, змусім кланяцца нам… Панове, пшэкі, такую вашу! Мужыкі мужыкамі, а нос дзяруць! Пачакайце, будзе не тое, што вы хочаце, а тое, што мы зробім! Пакажам яшчэ калхозную жысць — хопіць, панімаеш, бліны на два бакі маслам мазаць!..
Ён бурчэў; маўчаў не толькі Мішка, але і Клопікаў. Верны, адданы ўладзе і яму ягоны фінагент быў цяпер чагосьці маркотны — здаецца, таіў, перамагаў штосьці цяжкое ў душы. Зрэшты, чалавечая душа — цемень. Гаварыць-то гаворыць як трэба, збірае падаткі, хоча дага-дзіць і спадабацца, але, можа, яшчэ з перажыткамі, не да канца непахісны і цвёрды: усё ж з гэтага краю, каб іншая доля, мог бы быць гэткі самы хутаранец…
На паўдарозе да вёскі сустрэлі чалавека. Маладую жанчыну. Марысю Грыгарцэвіч. У спрытных, відаць, польскіх альбо нямецкіх боціках (не, іх зрабіў рубяжэвіцкі шавец), у караткаватай, трошкі ніжэй каленяў, спадніцы, у чорным прыталеным паўсачку і з'еханай ледзь не на патыліцу хустцы, хораша расчырванелая пры шпаркай хадзе. Мусіць, спяшалася да сваякоў, дзе толькі што былі яны.