Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
— Манда тайшаа ноён гурбан таабари г, таахыемнай.
Хайшан гэжэ таахаб даа.
Тиихэдэнь басаганиинь хэлэбэ:
— Баабай, амаржа унтагты, би гл танай ошохо хэлээд хэб, — гэбэ.
Баламджа амаржа унтаба. гл эртэ бодобод. Басаганиинь баабайдаа хэлэжэ угэбэ:
— Дэлхэй дээрэ хурса юунби? Хаанай хуули зарлиг. Хосрт-
хины дэлхэй дээрэ юун тарганби? Дэлхэй тарган. i урбатхниь: дэлхэй дээрэ юун хурданбн? Хнэй анаан хурдан.
глввннинь хоюулаа тайшаада ошобо. Баламджа Бардуунай
хоёр. Гайшаагайда ороод баян Бардуунай хоймортонь ууба, угытэй
— Хэн таагааб таабаряа? — гэжэ.
— Ба таагааб, — гэбэ баян Бардуунай.
— Юун? — гэжэ тайшаа ураба.
— Дэлхэй дээрэ юун хурсаб гэхэдэ, манайда тон хурса бринтэб бия, тэрээнээ Хурса юумэн дэлхэй дээрэ гы. Хоёрт-хинь, дэлхэй дээрэ юун тарган бэ гэхэдэ, манайда нэгэ эмэ гахан бии, уусаа даахабэй, ууса дээрээ ябаха юм. Тэрээнээ тарган юумэ дэлхэй дээрэ байха гы. Гурбатхинь: дэлхэй дээр юун хурдан бииб гэхэдэ, манайда нэгэ хурин зээрдэ бии, хнэй унаад ябахада шэхэн шууяха, альти татаха юм. Тэрээнээ хурдан юумэн дэлхэй дээрэ угы..
Тайшаа хэлэбэ:
— Шя Баламджа юун гэжэ таагаабши? Угытэй Баламджа хл дээрээ бодоод хэлэбэ:
— Дэлхэй дээрэ юун хурсаб гэхэдэ, ноённ хуули, хаанн зарлиг. Хоёртхинь, дэлхэй дээрэ юун тарганби гэхэдэ, макай дэлхэй. Гурбатхинь, дэлхэй дээрэ юун хурданбн гэхэдэ, хуу-нэй анаан хурдан, — гэбэ.
Тайшаа ноён хэлэбэ:
— Унаган угытэй Баламджынти, таабаряа таагаа Баламджа. Бардуунай, ши юуш таагаагйш., Унагыень гэ. Баламджа, угл манайда ерэхэш. Морёор ерэккэйш, ябагаар ерэхкэйш, > харгыгаар ябаккэйш, хубсаагй ерэккэйш, хубсаатай ерэккэйш, гуйлгагуй ерэккэйш, гуйлгатай ерэккэйш, только ерээн " байхаш манайда.
глвниинь Баламджа ерэбэ. Ямаа унаад ерэбэ, харгын да- лай дээгр ерэбэ. Хубсаатайш ерээгй, хубсаагйш ерээгуй, загаани гльмр орёогоод ерээ. Гуйлгатай ерээгй, гуйлгагй 3 ерээгуй. Амида боро шубуу баряад ерээ. Шубуугаа тайшаада, гэбэ. Тайшаае гартаа абамсаар, шубууниинь ннидтёо: Гуйл-гаш болбогй, гуйлга гыш болбогй. Зай, дуудаба. Тайшаа ноён ш хэлэбэ:
— Угл би танайда ошохоб. Эрэ хэр аагаад, эльгэн тараг буреэд байхаш.
глниинь тайшаа ноён ерэбэ. Баламджа орондоо унтажа хэбтэбэ. Тайшаа ноён газаань ерээд хайхирба. Баламджын басаган гарба.
— Баабайш хаанаб? Юундэ гарнагйб?
— гэй, тайшаа ноён, — гэжэ басаган хэлэжэ байна, — Баабаймнай энэ ни хблээд гараха ^аргагй.
— Эрэ хун хайшан гээд хбулхэб? — гэжэ тайшаа хэлэбэ. щ Тиихэдэнь басаган хэлэбэ:
46
гэй, та тайшаа ноён, юу хэлээбта? Эрэ хэр аажа,
эльгэн тараг брихэ гэжэ.
Тайшаа ноён ама гэй байшана. Дуудаа. глниннь, хойто дэрынь хоёр солдадые эльгээбэ.
— Ошогты Баламджында, ороод зээд ерэгты, юу хэжэ
байнаб?
Хоёр солдат ерэбэ. Газаань байгаад морин дээрээ уугаад
хайхирба:
— Морёо хаанаа уяад орохобибди?
Басаган хэлэбэ:
— Саанатнай бл нажар хоёр байха, тэрээнээ морёо
уяад орогты.
Хоёр солдат бэдэрбэ бл нажар хоёрые, юун гээшэ байха
юм хаб гэлсэбэ. Олоогй. Ороош гы гэдэргээ ошобо. Та'йшаМ
да хэлэбэ:
— Газаань байгаад морёо хаанаа уяхабнбди гээмнай, саанатнай бл нажар хоёр байха, тэрээнээ уяад орогты гээ. Бидэ олоогйбда.
— Шарга тэргэ хоёр хэбтээ г? — гэбэ тайшаа.
— Балархай шарга тэргэ хоёр хэбтэнэ эн, бидэ мэдэнгп хрч ер'ээбди. \
Энэ Баламджын басагаар тайшаа ноён бэри хэжэ хбгээ гэрлулжэ, угытэй Баламджатай худа ураг боложо жаргаба.
11. СЭСЭН БЭРИ
Урда сагта ганса хбтэй убэгэн эмэгэн
хоёр ууан юм гэхэ. Нэгэтэбэрии буул-
гажа хбгээ гэр айл болгоод байтараа, нэгэ глгр бэгэ-нэй хониёо буртэхэдэн, нэгэ ямааниин угэй байба ха! Тиихэдэнь убэгЭн хбнэйдээ ошожо, бэридээ хэлэнэ:
— Зай, бэри, нэгэ ямаамнай гэй байна. Бэдэржэ ерэхэ болоо гээшэ гуш?
Бэрннь зай гэжэ ямаадаа бэдэрхээ ошобо ха. Тнин яба яба-аар арай гэжэ олоходонь, ямааеын уанай саада тээ, нэгэ мо-доной оёорто шоно эдижэрхиэн байхадан, бэри. гэдэргээ шам-дуу ерэжэ, эсэгэдээ хэлэхэ гэхэдээ, трэдэ Шоно, Уан, Модой гэжэ нэрэтэй хндтэ мргээн байан аад. юунш гэжэ хэлэ-хэеэ ойлгожо ядаба. Байжа байтараа эсэгэдээ хэлэбэ:
— Аба. ойлгооройгты трэдэ мргээн зоноо нэрэлхэ арга угэй байна. Урадхалайсаана маардагымнай улидаг эдижэрхи-эн байна, — гэбэ ха.
Тиин тнээ хойшо тэрэ бэри ехэ сэсэн бэри>гэжэ тоолог-доо эн ха.
12. РЕБИИ ХААН
Ребии гэжэ хаан байгаа эн. Арайш гэжэ хбтэй болоходоо, эрьюу мунхаг хб-тэй болоо эн. Хаан триим эжэлжэ шадахойм байна гэжэ, хари грэнээ ханн нухэр бэдэржэ оложо ухиим хадаа гэжэ а-нана. "Хари гурэн соо тиимэ ухааитай хмнай олдожо ухэнь ямар бээ?" — гэжэ асууба. Тиигээд юугээ, рэёо албата зон соогоо бэдэрхэ гэхэдээ хайшан гэжэ сэсэн, ухаантай сиб бэ-дэрхэ бэлэй гэжэ.
Нэгэ талада гаа тэрэ хаанай грэн хадатай байан, хада-яа урда талада гаа ехэ талатай байан Зон гаа, албата ао-." ниин урда таладаа уужа байан. Хойто таладань хадаа юун байан, талатай байан, хгй. Тэрэ хада дээрээ гаа ехэ олон юумэ панажа байжа хэбэ, юумэ болони хуу бтээбэ, онин хадаа музей гаргажа бэлдэбэ. Тиигээд тнээ хэжэ дргээд лэ, албата зоноо нлгэхэ ара таладаа гэжэ тиижэ мэдээлгэн-дээ ябуулаа. Тэдэнь яба ябааар ижэ дуудаха болобо. Нл-гэ нлгэээр нлгээд лэ, амитан нжэ дрээ гэжэ амьтанаа нэн хойно (хаандаа) ерэжэ хэлэбэ. Ерэжэ хэлэхэдэнь: "Нэгэ хун юумэ хэлэжэ гараха хун угээмаа даа", — гэжэ ууна. Хада дорооон гаа, дабаан дорооон гаа хн ээр ээр гэлдэбэ. Хлеэгээд ууна юун гаршархиимааб гэжэ.
Нэгэ у б гон хэрээ бухаяа унааи, нэгэ теэбээн неэгээ уна-ан гаршарбэ. Гаршэрхэдээ: "Хаан баабайн бтэээн юумэ гэжэ ехэ гоёымхиим даа", — гэжэ эхэ эсэгэ хоёрнии хаража байна. Басаган буруу дээрэээ буугаагой, буруу дээрээ уугаад лэ: "Хаан баабай панажа байжа хээншье аа, пара наран хоёри бтээгээгой энштаа, бодон бодон хээншье аа, бодо ямаан хоёри бтээгээ энштаа", — гэжэ. Иижэ хэлээд ябашоо.
Тиигээд хаан гараад хаража, мун пара наран хоёрынь у гээ
байба, Бодон гэжэ хэпэн бодо ямаан хоёрынь угээ.