Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
— Эсэгэмни модон тогоо хэхэ гээ, минии модон тогоо хэхэ гэжэ уляаа нхэлжэ уухадамни ерээд минаадажа хаяа.
Тиихэдэнь Ьамгаииин хэлэнэ:
— Шангалаад нхэлд тогоо хэхой, удаан болосор шии-галжа уугааламши. лиихэдэшни абаалам.
Саада дэрынь эсэгэ хбн хоёр баа хээрэ гараба. Эсэгэнь хбндээ мяха модон тогоон соо шанаха гээд, адуугаа эрьехэеэ ошоо. Ерэн гэхэдэнь, мнхи хбниинь баа модо нхэлжэ тогоо хэхэмни гэжэ зобожо, ядажа ууба. Эсэгэнь ха-р ah а ар лэ мэдээдтиба, тиигээд хбндээ хэлэнэ:
— амганшни толгоёор обор хн байна. Ябандаа шинииеэ толгой
Хбниинь амгаяа гэртэнь харюулжа, ондоо амгагай бо-лобо.
Тиигээд эсэгэ хбн хоёр адуугаа эрьехэеэ гараба. Эсэгэнь баа тиимэ юумэ хээд байгаарайш гэжэ хбндээ хэ-
лээд ошобо.
Хбниинь баал модо нхэлжэ тогоо хэхэ гэжэ оролдожо ууба. Эсэгэнь хбеэ бургаааар яалаар абаад, гэртэнь ха
рюулаа. Гэртээ ерээд амгандаа юунн тл сохюуланаа хэлэжэ гэбэ.
Тннхэлэнь амганиииь хэлэнэ:
— Сохюулхой юумэдэ сохюулжа уугааламши, эсэгэеэ ерэхэдэ модо узуурлээд шоро хээд, мяха шараад байхой.
Тэрээнээн пуулдэ хээрэ гарахадаа амганаа хрээр х-бц мяха модондо хадхаад, шараад байба.
Эсэгэнь ехээр баярлаа. «Одоол энэ хбмни сэсэн амга-тай болоод байна, иибэл хэхэдшьс анаашархахагонб», — гээд ойндоо панама.
Нэгэтэ эсэгэнь холо газар найма а хэхэм гэжэ ошоод, ондоо хаанда баригдаба. Алахаяа байхадань хэлэнэ:
— Минии ганса бэе алаад хоооор лэнхаар. баян минии зри нэгэ заримайнь хубаалдажа асарагтайла, — гэнэ. — Би танда гурбан зуун сагаан хони, гурбан хара хуса гэхэ арга-тайб.
Мнхи хаан зерндэнь здеэрхээд, гурбан элмэтэй хуе баян хни дайда тээшэ гаргаба. Тиихэдээ тэрэ баян хн гэртэ-хиндээ иимэ бэшэг бэшээд г: — Гурбан зуун сагаан хонёо абаад ерээрэйт. Гурбан хара хусаяа нэгэ хусайнь дайда дээрээ алаарайт, нугдэ хусайнь зуураа алаарайт, гурбадхиин эндээ ерээд алаарайт, — гэбэ. Тэрэ зурапан юумэйн хэншье ойлгожО ядаа. Ганса сэсэн бэринь ойлгоод, гурбан зуун сэрэг абаад гараба.
Тиихэдээ хаанн хши нэгэйнь дайда дээрээ алаад, хоёрдо-хиинь харгыдаа, гурбадахиинь харгы заалгажа ошоод, дайда дээрэнь алаа. Гурбан зуун сэрэгшэдээрээ дайлаад; эсэгэеэ
абаад ерээлан. Эсэгэнь тэргэни мэртэ уяатай пуугаа.
4. Ерэнтэй сэсэн далаНтай тэнэг хоёр
Урдын урда сагта Далантай тэнэг, Ерэнтэй сэсэн гэжэ байан байгаа. Тиигээд Далантай тэнэг нэгэ ххэнтэй — байгаа.
Ерэнтэй сэсэн нэгэ хбнтэй байгаа. Ерэнтэй сэсэн Харзагайн хаантай сэсэ буляасалдаха гэжэ ошожо ябажай. Тиитэл Далантай тэнэгы ххэн харгы дээрэнь наадажа байба, гэр бараа барижа. Ерэнтэй сэсэн хбнтэйгээ ябаад: «Гэр бараа зайл-.даггуй, тэргэ норин зайлдаг», — гэбэ. Тиихэдэнь Ерэнтэй сэсэн харгыгаас гаража гэбэ. Тннгээд Ерэнтэй сэсэн тэрэ ххэндэ хэлэжэй:
— Абынгаа ерээгээ дэр ерэхэдэнъ, нэвр аргамжа томоод байгаарай. Тиигээд хэрбээ томоогуй бол, толгой абхаб, — гэжэй.
Ххэни абань аргагй тэнэг байан тулада айжа орилжо байба. Ххзниинь: «Аба, б орило, нэр аргамжа томожо 'болохогуй, солоомоор томоод галда», — гэбэ.
Абань солоомоор аргамжа томоод галдаба. Галдахадань, нээн аргамжа болоод байжай.
Ерэнтэй сэсэн:
— Аргамжа томоо гш? — гэбэ.
— Томооб, — гэбэ.
нэр томоотой аргамжань байба. Тиигээд Ерэнтэй сэсэн ЗР узуурынь мэдэгдэхэгуй нэгэ модо угэжэ, да хин хэлэбэ: «Энээнэй узуурынь олоод байгаарай. Олоогй бол, толгой аба-на»
Тиигээд Далантай тэнэг ххэндээ хэлэхэдэнь, ххэниинь:
— Модо уанда абаашажа таби, ткигэбэлшни узуураггь уаи уруугаа урдаха, — гэбэ.
бгэн модоо уанда абаашажа табиба, Табихадань, уэуу-рань трлжэ урдаа гэжэ модоо асаржа байтар, Ерэнтэй сэсэн ерээд:
— Зэ, убгэн, модонойнгоо узуур зрынь олоо гш? — гэбэ.
бгэн хэлэбэ:
— Модоныгоо узуур зрынь олооб.
— Зб олоо байнаш, — гэжэ Ерэнтэй сэсэн хэлэбэ. Дахин Ерэнтэй сэсэн убгэндэ хоёр гу гэбэ.
— Энээни унаганиин алим, тэрээнииги олоорой. Хэрбээ олоогй бол, толгой абана, — гэбэ.
бгэн ххзндээ хэлэбэ. I— Ерэнтэй сэсэн тиигэжэ хэлээ, Хэрбээ энэ даабари дур-гээгуй болшни, толгой абана.
— Ггээ гурбан хоног уяад табибалшни, нэгэнь ошоод нэ-гыгээ ххэхэ, тиихэдэнь тэрэ ххээниинь унаганиинь гэжэ мэ-дэхэш, — гэбэ.
Тиигээд бгэн ггээ гурбан хоног уяба. Уяад табихадань,
нэгэнь нэгыгээ ххэбэ. Тиигээд Ерэнтэй сэсэн асууба:
— Хоёр ггээ нэгынь унаган гэжэ олобууш?
бгэн хэлэбэ.
— Олооб. Ерэнтэй сэсэн:
— Зб олоо байнаш, — гэбэ. Далантай тэнэгтэ дахин хэлэбэ:
— Эрэ хэр аажа, эльгэн тараг бреэрэй.,
бгэн баа ххэндээ хэлэбэ. Тиихэдэнь ххэниинь аба-даа:
— Ши орон дээрээ гараад хэбтээрэй, Ерэнтэй сэсэнии ерэхэдэ. Ерэнтэй сэсэн ерээд, ххэнээнь асууба:
— Далантай тэнэг байнуу? Ххэниинь хэлэбэ:
— Абамнай хнгэрр эбэдд байна.
Ерэнтэй сэсэн: «Эрэ хн хнгэрр эбдэхэ» гээшэмнай хай-
шаа юм.
Ххэн хэлэнэ:
— Та эрэ.хэр лаажа эльгэн тараг бррэй гэжэ хэлээ эн-
та.
Тиигээд Ерэнтэй сэсэн энэ яагаа сэсэн ххэн гээшэб гэжэ хбндээ гэргэн бол гон абжа угэбэ. Ерэнтэй сэсэн хубуунтэй-гээ Харзагай хаантай сэсэ буляалдаха гэжэ ябаба. Ябажа бай-тараа, нэгэ арын захада ошоод:
— Би, хбн, агнахамни, — гэжэ хбндээ хэлээд ябаба. — Зэ, хубн моринойнгоо л сэгсэржэ, модон тогоо хэжэ байгаарай, — гэбэ.
Моринойнгоо л сэгсэржэ, модон тогоо хэжэ байгаарай гээн гэнь сайгаа шанажа, маха шаыажа байгаарай гээн гз".
байба. Абынгаа ерэхэдэ хубуун моринии л сэгсэржэ, модоор тогоо хэжэ байба. Абань ерээд асууба:
— Зэ. хубуун, гоу хэжэ байнаш? Тэнэг байнаш, — гээд х-бунээ гэртээ бусааба.
Абань Харзагын хаантай сэсэ буляалдаха гэжэ ошобо. Ошоод, Харзагын хаантай сэсэ буляалдаад, Харзагын хаан Ерэнтэй сэсэн хоёр сэсээ алдаан хн бхы тойроод байан ал-бата харьяатани ухэ гэлсээд, тиигээд ерэнтэй сэсэн сэсээ бу-ляалдаба. Харзагын хаан Ерэнтэй сэсэнни тэргын турбиисэнээс. уяжархиба… Харзагы хаан Ерэнтэй сэсэнни албата харьяаты-ги асаруулха гэжэ найма и хуниие эльгэбэ. Ошохо гэжэ бай тарань, Ерэнтэй сэсэн тэрэ найман хундэ захиба: