Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
• Зай, энэ хни хойнопоон хаана ошожо бууба, ошшо зээд ерэ, буупан газарынь мэдээд ерэ, — гэжэ нэгэ хууеэ ябуу-даа — Хаана гэр барааяа барьна, — гэжэ.
Теэд саада бнидээ гараад, нэгэ болдог дээрэ хашаа тулгаад урса гэр баряа гэн даа. Тэрэ болдогынь хадаа урдаа, убэр тала-' даа лээтэй байпан, тэрэ лээндэнь хашаад гэр баряа. Нхп: хниинь ерээд хэлэнэ даа: "Тиимэ хун, тиимэ газарта бууба". — 1 гэжэ. Нэгэ х эльгээгээ манайда ер гэжэ, тэрэ бгэниие ер гэ- J жэ: "Гутаатай гэхэдэ гутаагээ зангаар, дэгэлтэй гэхэдэ дэ-гэлгээ зангаар, малгайтай гэхэдэ малгайгээ зангаар, малгайгээ! гэхэдэ малгайтай зангаар, харгыгаар гэхэдэ угээ зангаар, хар-гыгээ гэхэдэ
Гурба хоноод бгэниинь, эсэгэнь тхеэржэ байна ябхаяа.1 хнниинь хэлэнэ: "Гуталаа таила, оймоо мдд яба. Дэгэ-лээ тайлаад, самсаараа яба. Малгайгаа абаад гаа, пулаад боо-гоод яба. рэн хл харгын гол соо гэшхээд, рэн хл л харгын далан дээрэ гэшхээд. ябаарай. Хааиайдаа хурд'^ рэн хл гэр соо гэшхээд, рэн хл газаа гэшхээд, урэн гараа досоо оруулаад, рэн гараа газаа байлгаадц "Хаан баабай, гэр бараанда ороходо болохо г?" — гээрэй.
Тиигээд яахалаарнь нхи бгэншни ошобо даа, рэн ху-' л харгын гол соо гэшхээд, рэн хл харгын хддэ, гэшхэжэ. Ошоод лэ рэн гараа оруулаад, рэн гараа газаа байлгаад:
— Хаан баабай, гэр бараанда ороходо болохо г? — гэжэ.
— Болохо, болохо, — гээд оруулаад лэ, дэгэл хубсаа асар-жа мэдхэжэ, олон зйлын эдеэ асаржа табяад лэ:
— Ямар солотой, ямар табинтай, юун хмши? — гэжэ байгаад, — хды хрхэн хбтэй, хды ритэйбши? — гэжэ байгаад, — хбншни хдытэйб, хиншни хдытэйб? — гэжэ by-раа.
— Хбнгйб, ганса хитэйб, химни хадаа хорин гурба-тай боложо байна, — гэжэ.
Яаха арггой юумэ жэмэс табиж, а эдеэллээд: Гурба хоноод би ошохоб, — гэжэ, — нэгэ эрэ хэри сгээр эльгэн тараг б-реэд байгаарайш, нэээр дэээ томоод байгаарайш, — гэжэ яаха арггой нхи юумэ хмэ, зэм, гурим, арггой ехымэз ашажа гд лэ*, дэгэл хубсаа мэдхд лэ, тэрээнээ уруу-' лаад ла хргэжэ ошоо. Нэгэ мори худадаа юумэ ашахые гед лэ.
— Хари энэнь юум бэ даа, эдьхэш юумэ г, хараадш уу-хыемээ у гэнэ гу даа, иимыемээ г,— гэжэ.
ш
— Энэш зэм гээшэ, энэш гурим гээшэ, энэш хэр гээшэ*
энэш шарба гээшэ, — гэжэ хиниинь бултыень таняад ла, дэ* лээд ла. Тиигээд мнхи бгэншни гайхажал баяна, хайшан гэжэ эрэ хэри с хаанааа оложо бэлдзхиим, увэээр хайшан гээд аргамжа томохым. Тиигээд гурба хоног соо гайхажа байхадань, хиниинь эсэгэдээ хэлэнэ: Хагда тээгээд ерэ, — r" v жэ. Хагдаа тээлгзжэ асараад лэ, тэрэнээ аргамжа зангаар хаг-даяа томожо ерээд лэ, хотогой модон дээрэ табяад ла, а'паа-гаадьхалаарнь, тэрэ хуурай хагданш a ha ад ла, нээн томор-той ёоороо байшаба модон Дээрэ. Тиигээд лэ эсэгэеэ ехэ ду-лаалаад лэ, Хэбтэ гэбэ орон дээрээ. Хэбтлээд, басаган байна. Хаан газаань ерээд нэгэ дуу гарана, нэгэ зарлигдаба. гэй, гар-нагээ. Хоёр зарлигдаба, гарнагээ. Гархадаа рэн гуталаа мдээн, рэи хамсыгаа мдээн, рэн гуталаа гартаа бариан, пулаадаа гартаа бариан — иижэ гараба.
— Яажа гарша байнабша? — гэнэ.
— Теэ, хаан баабайн ерээд гурба зарлигдасань, хубсалх^ аргамни, гуталаа мдэхэ забни болоогээ. Гуталаа гартаа бари-аар, дэгэлээ мдэхэ забни болоогээ, дэгэлээ рэн хамсыгаа мдд лэ гаршэрбэ гээшэб.
. — Баабайш бии гу?
— Бии.
— нэр дэээ томоод бай гээ эмнайб, — гэнэ. Мнхи хабтагай модон дээрэхи дээээ гаргаад харуулна.
— Эрэ хэри сгээр тараг хэ гээ эмнэйб, — гэнэ.
— Баабайш юундэ гарнагээб? — гэнэ.
— Баабай нарайлхаа хэбтэшоо.
— Эрэ хнээ сибн гархымаал? — гэнэ.
— гээ, хаан баабай, эрэ хэри суугээр хаана тараг бри-хынь хараымт? — гэнэ.
Хаан юуш дуугараагй хам, хаанаа теэд хорюулаа. '"Зай, энэ хнбгээртнай бэри хэхэм", — гээд лэ хаан х эльгээгээ хиим даа.
Тэрэ хниинь ерээд лэ:
— хибуугээртнай бэри хэхэм гэнэ гэжэ хэлэнэ, — адуу, ал-та юу абхым гэнэ, — гэжэ.
— Энэ гэрээрэм дуурэн лэ адуу мал, алта мнгэ хаажа гд лэ абыдтаа гэжэ хэлэ, — гэжэ басаганиинь заажа г.
Гэрээрнь дуурэн адуу мал, алта мнгэ асарха гэхэдэ, м-нхи болдогоо иижэ ходоро малтаад, мали тороод байгкээ-мээр, мал ходоро гараад ябашхоор. Хэдыш алта мнгэ ашажа ерээ аань, ходо гараад ябашхоор, хэдыш алта' мунгэ ашажа ерээ аань, ходо гараад болдоги саада биндэ гаршаан хойноо юу.
Адуу асарба, малнууии асарба даа, ходо гараад ябшна. Алта мнгэ асарна даа, тэрэнь ходор гараад ла, теэд гурба хоёр асараад л а. Гурба асархадань дрээд: "Хаан баабайи
гурба адуу аса ржа ерэхэдэнь, дуурээгээ гэжэ яажа хэлэхэб
даа, дуурээ", — гэжэ хэлээ.
Басаганиинь мэдэжэ эсэгэдээ заажа байгаам даа. Бэриеэ буулгажа абаад ошодтёо. Абаашаад, хбнтэеэ ондоо гэртэ гаргадгео.
Теэл хубуугээ дахуулаад нэгэтэ ябба хаан. "Морьноо tiyyfljj худэдгэ", — гэбэ хубуугээ. Гуйжэ буугаад, морьноо уул э-жэржэ байна. Тиихэдэнь хаан буужа, хубуугээ содьти ябашоо. Таагээд бархираад убгэниинь пуни ерэбэ.
— Хаан хун и хубуун. байгаад яахадаа иижэ ядабаш? — гэбэ.
— Морьни уул худэлгэ гэхэдэнь. морьноо уул эжэржэ байхадам буугаад сохёо эсэгэмни, — гэнэ.
— Урдань ороод хатаргажа ябхаяа яана гээбш, морьнииш ул хдэлхр.
Хойто тлниинь баа дахуулаад гарна. "Морьноо л худэлгэ", — гэнэ эсэгэнь. Тннхэдэнь морёо хатаргана, урдань ороод. "Харгын суур та та", — гэбэ. Тиихэдэнь хубууннинь гуйжэ буугаад, харгын нэгэ суур таар татажа абаад, тэрээиээЯ татажа байна. Тиихэдэнь эсэгэнь баа буугаад, тэндэнь сохи-жо, сохижо хаядтиба.
Гнээ хойдтээ дахуулаад гараба эсэгэнь хбгээ. "Морьноо л худэлгэ", — гэбэ, Тиихэдэнь урдань гараад морёо ха-таргаба. "Харгын суур тага", — гэбэ. Тиихэдэнь хубууннинь J дуулаба."
Тиигээд нэгэ грэ аладтибад. Гурэ алаад, хубуундээ хэлэнэ: "Модон тогоо, тогооло!" — гэжэ. Тиихэдэнь хбниинь нэгэ модо та па сабшажа абаад ла, тогоо брэнхэй сабшажа байна. Эсэгэнь баа хбгээ сохибо даа. Сохижо, сохижо хубуугээ хаядтёод, эсэгэнь арлнба. Бархираар хаанай хубуун хахад пуни гэртээ ерээ.
— Энэ юундэ бархираад — ерэбэш? — гэжэ амганиинь у-рана.
— Ь\оцон тогоо тогооло гэжэ хэлхэдэнь, нэгэ модо' тала сабшажа абаад, тогоо хэжэ ба'йхадам сохибо, — гэжэ хэлэнэ.
— Модо абаад шобхолоод, мяха шорлоод, галда шархаяа яана гээшэбщ, — гэжэ памганиинь хэлэнэ.
Хойто удэриинь бгэн хбгээ баа дахуулаад гараба. "Морьноо ул хдэлгэ", — гэнэ эсэгэнь. Тиихэдэнь урдань ороод хатаргана. "Харгын суур тата", — гэнэ эсэгэнь. Хубууннинь дуулана. "Модон тогоо тогооло", — гэбэ. Шоро хэжэ шор-ложо, эсэгэдээ харуулба. Тиигээд гэр тзэшээ ябабад. Харгыгаар ябжа ябсараа, эсэгэнь харгын хамхуул хараад хэлэнэ: — Ошо, энээни нэрынь ураад ер, хаанааа ябанаш, хаана ошо-хошниб? — гэжэ. — ураад, намда мэдэжэ ерээгээ хадашни, тархииш таар татахаб, — гэжэ эсэгэнь занаад, саашаа ябашоо. Тэрэ хуоумнай хойнооонь ябаад ла урана — Нэрэш хэн бэ, хаанааа ябанаш, хаана ошохошниб? — гэжэ. Тиихэдэнь дуулахаш юумэ угээ. уража уража, ядажа ядажа, тэрээкээ 4 тада дэгээдтёод, гэртээ хариба. Уйлааар гэртээ ерээ.