Чарадзейныя яблыкі
Шрифт:
Сказаўшы гэта, князь устаў і нізка пакланіўся пляменніцы…
Панна Марыя сядзела ні жывая ні мёртвая. Яна не чакала такога прыёму. Нават пан Чаляднік вытарашчыў ад здзіўлення вочы. Ён ужо ведаў, што князь не дазваляе сабе адвешваць паклоны нават высокапастаўленым асобам.
— Дзядзечка! — ускочыла з крэсла панна Марыя, імкнучыся спыніць сваяка.
Але князь Станіслаў ужо выпрастаўся. На яго расчырванелым твары блукала нешта падобнае на ўсмешку. Князь забыў, што такое шчасце, а таму наводзіў сябе, як юнак.
— Твая маці была зусім маленькаю, калі я наведваў школу, — працягваў ён. — Іншы раз мне даводзілася быць ёй за няньку. Маленькая, яна незвычайна была падобна на ляльку: светлыя валасы, блакітныя круглыя вочы, вусны банцікам. Яе заўсёды прыбіралі ў ружовае. Тут, у замку, яна і жыла. Помню такі выпадак. Яна бегла і спатыкнулася на парозе. Пасля доўга плакала. Нянька ніяк не магла яе супакоіць. А калі з'явіўся я і паабяцаў паказаць Вялікага Маўра, яе гэта вельмі зацікавіла. У адно імгненне яна забылася пра сваю няўдачу, усміхнулася і працягнула мне свае ручкі. Гэта трэба было бачыць!..
Успаміны ўсхвалявалі апавядальніка. Ён раптам пачаў хадзіць па зале… Яго твар прыняў звычайны выраз засяроджанасці і аскетызму. Тое, што хвілінай таму ўскалыхнула яго душу, з'явілася хоць нейкімі рэшткамі надзеі на шчасце. Усё радзей прыадчыняючы ў сабе дзверцы радасці, суровы аскет, які здавён прысвяціў сябе падрыхтоўцы да вечнага свету, міжволі ачарсцвеў, а таму за любой успышкай радасці на яго находзіла дэпрэсія.
— Вялікім Маўрам мы называлі мядзведзя, які жыў у нашай яме, — патлумачыў апавядальнік як мага хутчэй.
Ён спыніўся, зірнуў на пляменніцу. Яго позірк быў зусім бязрадасным. Так стомлены хворы глядзіць раніцай у акно на зялёную траўку і птушак, якія пераскокваюць з галінкі на галінку. Вочы яго свяціліся, але ўсё ж было відаць засмучэнне.
— Ты вельмі падобная на сваю маці,— сказаў ён, потым задумаўся і працягваў: — Я распарадзіўся перавесці цябе ў замак не дзеля настальгічных пачуццяў. І пакуль жывы, я павінен паклапаціцца аб нашчадку, прадаўжальніку роду. Я хацеў бы, каб менавіта ты дапамагла мне ў гэтым, супакоіла мяне, перш чым я пакіну гэты мітуслівы свет. Гэта прыцішыць маю віну ў адносінах да цябе. Хто, як ні я, бліжэйшы сваяк, абавязаны паклапаціцца пра тваю будучыню. Табе ўжо семнаццаць. Ты — дзяўчына дарослая. І хопіць табе сядзець з нянькамі. Надышоў час спасцігаць навукі, якія патрабуе свет. Нарэшце, варта ўжо і паказаць сябе. Нельга ўвесь час сядзець пад замком, у вёсцы. Я хачу выпісаць для твайго навучання самых прыстойных настаўнікаў. Прывязу іх восенню з Еўропы. Прабач, што шчырую, не пытаючыся тваёй згоды. Але даверся мне, маё сонейка, я жадаю табе дабра. Я ведаю законы нашага роду і зраблю ўсё сумленна. Цябе не пакрыўдзяць мае прапановы. Адразу скажу, што ты можаш рабіць так, як пажадаеш. Адзінае, пра што цябе папрашу: дапамажы мне. Ты павінна стаць гаспадыняй і духам гэтага старога замка. І калі людзі даведаюцца, што тут, у Эрдзівілаў, з'явілася маладая, прыгожая і выхаваная фея, замак будзе нібы ў асадзе. О, як ён ажыве! Сюды пададуцца самыя вядомыя людзі. Ужо не па запрашэнні паедуць яны сюды, а па ўласнай волі! І калі ў твой «палон» трапіць самы прыстойны з іх, я буду шчаслівы, што не дарэмна пражыў жыццё і што род мой будзе прадаўжацца. Думка аб гэтым дапаможа мне памерці спакойна…
Князь хадзіў па зале, гаварыў і размахваў рукамі. Здавалася, ён сапраўды верыў у магчымасць ажыццяўлення сваіх планаў.
— Разумею, — працягваў ён, — табе няпроста адарвацца ад роднага дому, забыць акаляючае цябе асяроддзе, пакінуць забавы і звычкі. Тут у цябе будзе зусім іншае жыццё. Ты павінна прызнаць, што тваё дзяцінства скончылася. Дзе ж ты дзенешся, калі нам, Эрдзівілам, даводзіцца несці такі нялёгкі крыж. Гэта — лёс. Тут нам нікуды не дзецца.
Нарэшце князь дарэшты выгаварыўся і прыціх. Ён працягваў пахаджваць па зале, але яго позірк прыняў выраз звычайнай засяроджанасці, паступова пачало знікаць хваляванне. Князь сказаў тое, што хацеў, і супакоіўся, палічыўшы справу, якую ён задумаў, скончанай. Больш нічога са сваіх задумак ён пакуль што скрываць не збіраўся.
Паддаючыся логіцы яго разважанняў і ўпэўненасці ў голасе, які не церпіць пярэчанняў, панна Марыя ў душы была ўдзячная яму. Яна адчула ў разважаннях князя галоўнае — цеплыню і клопат у адносінах да яе і адказала:
— Абяцаю, што буду слухацца вас. Вам не будзе за мяне сорамна — ні перад настаўнікамі маімі, ні перад кім іншым. Абяцаю таксама, што буду любіць вас, як любіла сваіх бацьку і маці.
Голас і абяцанне панны Марыі прагучалі для князя, як цудоўная музыка. Ніколі ніхто не гаварыў яму нічога падобнага. На імгненне ён нават падумаў, што гэта сам нябесны анёл адказаў яму.
— Ты, радасць мая, можаш разлічваць на мяне, — сказаў ён. — Усе мае слугі з гэтага часу — твае рабы. Усё, што спатрэбіцца табе, ты можаш патрабаваць. Я ўсё выканаю. Хутка я наеду па справах сойма. Але не думаю, што разлука наша будзе доўгаю. Ты пачнеш вучыцца. І табе не будзе калі сумаваць. Ну а пасля цэлую зіму мы будзем разам!
На гэтую скупую ласку панна Марыя адказала ўсмешкай. Падспудна яна адчувала, што жыццё ў замку для яе не будзе вясёлым. А таму нават такая маленькая светлая перспектыва выклікала ў яе радасць.
Князь Станіслаў нечакана прапанаваў:
— Заўтра мы можам адправіцца ў якое-небудзь маленькае падарожжа. Не пярэчыш?
— О не! — шчыра прызналася панна Марыя і на імгненне нават захліпнулася ад шчаслівага пачуцця.
— Пан Чаляднік, — звярнуўся да прыказчыка князь Станіслаў.— Што ў вас заўтра?
— Замір'е, ваша міласць, — тут жа адрапартаваў вусач.
— Выдатна. Заўтра раніцай не забудзьце папярэдзіць маладую панну.
Варлампій моўчкі пакланіўся.
— Вы такі добры, дзядзечка! — міжволі ў вачах панны Марыі паказаліся слёзы. Яна не чакала, што князь Станіслаў, якога да сённяшняга дня ўяўляла не інакш, як буркуном, будзе такі спагадлівы да яе. — Такі добры! — паўтарыла яна і нечакана апусцілася перад ім на калені.
— Што ты, што ты, радасць мая! — усклікнуў князь і, абдымаючы, падняў яе. Дастаўшы хусцінку, ён пачаў выціраць ёй слёзы.
— Што падумаюць слугі! Ніколі так больш не рабі! Помні, мы з табой аднае крыві. Ты — моцная і павінна быць каралевай у сваім каралеўстве.
Ён узяў яе за руку і сказаў:
— Пайшлі, я пакажу табе твае апартаменты. Гэтыя пакоі загадзя прыбралі. Спадзяюся, яны табе спадабаюцца. Да таго ж табе трэба адпачыць. З жонкаю маёй пазнаёмішся ў час абеду.
Яны павярнуліся да дзвярэй, дзе стаяў усё той жа важны лёкай. Той раптам развярнуўся і пайшоў паперадзе…
Яны пайшлі па калідоры другога паверха. У адным месцы шырокая парадная лесвіца вяла да выхаду. Але князь і яго суправаджэнне падаліся па калідоры далей. Паперадзе важна крочыў усё той жа, зачараваны сваёй важнасцю, лёкай. Замыкаў шэсце пан Чаляднік. Нечакана адчыніліся адны з дзвярэй, і ў калідоры з'явіўся высокі, гарбаносы чалавек у залацістым, ускудлачаным парыку. У першую хвіліну панне Марыі прыйшло ў галаву параўнаць яго з ільвом. Убачыўшы князя і яго світу, незнаёмец пакланіўся. Нягледзячы на тое, што яго адзенне было не надта ўжо вытанчаным, штосьці падказала панне Марыі, што гэты чалавек — не з простых і ўжо тым больш не слуга.