Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
Ташкент кентіні глдеуімен атар оны зіне баындырысы келгендер де кбейеді. сіресе оан кзін тігетіндер Бхар, Хиуа, он сегізінші асырды басында пайда болан оан хандары еді. Он тоызыншы асырды басында Омарханны аасы анішер лімхан, птуар шайыны рпаы Жсіп ожаны соысып жеіп алады. Содан бастап Ташкент оан хандыыны баынышты бір улаяты болып алады, біра баынышты деген аты болмаса оны ешкім баса-кктеп билемейді. оан хандыына жататын лы жзді бір блек елі мен Сырдарияны орта аысындаы Шу, Сарысу зендеріні бойындаы аза жеріне салынан Амешіт, Жааоран, Жлек, амысоран, Шыморан, осоран секілді бекініс шаарларды брі Ташкент шбегіні арамаында алады. Тек Ташкент шбегі оан ханына жылына екі жз мы теге салы тлеп трады.
Бл
Есенгелді мен Саржан слтандар Ташкентке келген шата оны Мделіхан мен Ханпадшайым тоалды шаыруында да лкен кп бар. Біра мны зір зінен бтен ешкім білмейді.
шбегі сыр сатай алатын адам. Сондытан да рабат, диуан сарайлары пияа, ызары суы сыра толы еді.
Осы пия сыр бгін е биік шегіне жеткендей. Саржандарды келгеніне ай болса да шбегі кнде бір сылтаумен оларды абылдамады. Біресе аа кетеді. Біресе кім рады. Біресе сыраттанып алады. Мндай орлыа наразы асым тре балалары олды бір сілтеп айтып кетейін десе, адыан кз аятарын тыпыр еткізер емес. Бларды мнда рік, мейіз жеп жатан жатыстары, онатан крі ттын салтына жаын. аза слтандары да а-та… Дос бйтпесе керек еді, ал сонда Бегдербек ас па? Олай болса, ткен жолы уде, берген серттері айда? ас деуге иын. Сонда бларды бйтіп стауа андай себеп бар? Осылай жмбаа шешім таба алмай абыржыан, обалжыан ыр бекзадалары шбегіні бір узірінен жаында ана жадайды білді. шбегі оан ханыны келуін ктуде екен, бар шаруаны трт кздері тгел отырып сйлеспек крінеді… Сол кткен Мделіхан да бгін келіп жетті. оаннан алыса шыып йренбеген хан, жол соып бден алжырап алан екен, азір шекейлі диуан сарайыны не бір салтанатты блмесінде дем алып жатыр. Кешке шбегімен дидарласпа. Сондытан да хан тыныштыын бзбайы деп демдерін ішіне жтып жрген бір жрт… шбегі сарайында шан шыбынны ызыы естілердей тынышты. рі ауіпті, атерлі тынышты. Ал Бегдербек зі кісі абылдайтын шатырында. Ханмен дидарласар алдында асым тре балаларыны да ой-пікірлерін білу керек. Блара деген шешімі Есенгелді мен Саржанды шаырмастан брын зіне йгілі боланмен, азір зін зі басаша стауда. айткенмен де слтандар зір ештеені сезбегені жн…
Сондытан да Бегдербек кле арап, жымия сйлейді. азір ол спіге жабылан жібек тгі бір елі, с мамыындай жмса, ырмызы ызыл Бхар кілеміні стіне тселген алты абат шайы крпеде, ауды тбіт жнінен жасалан ос мамы жастыты шынтатай жатыр. Шеті жібек клтелі мол дас- таранны сті толан таам, шарап, шрбт…
Бегдербек алпыса таяп алан ат жаты, аба келген зын бойлы кісі. ан-слсіз еріндері жала, алы абатары ттасып біткен, саалыны аы басым. Сзіле арайтын срылт кздері ысылдаан жылан іспеттес бір суыты танытады. Беті клсе де кзі клмейді. Алпысты алымдаанмен бетінде жім жо, тіп-тік тая жтандай са денелі. ытай жібегіне малына киінген. Тек иыында збекті кк ала шйі шапаны, басында а маржанмен кестелеген ара барыт ала таиясы. А жібек кйлегіні ашы омырауынан кеудесіні кк буырыл тгі шыып тр. зын а саусатары жыртыш сты тырнатарындай лсін-лсін бір брісе жмылып, бір жазылып трады. Білектері де жн-жн… ол луеті бір трлі ссты. О саусаына салан ызыл алтын сом жзігіні стіндегі жалпита орнатан жылан басындай ызыл лаыл тасы йыан адам анына сайды. Ая жаында ткті балтырларын сипап уыздай аппа, ара кзді он бір-он екі жасар патша бала отыр. Бл да жібекке малына киінген. арсы, дастаранны бергі жаында, малдастарын рып шбегіне арай алан Есенгелді мен Саржан.
Есенгелді етжеді келген, дгелек ара торы жзді, ой кзді адам. Шиырылан слу мртты. Саржан са бойлы, ызылт сары, ткір кзді, бйгеге жараан жылы трізді, атып алан, шапша имылды кісі. Екеуі де елуді алымдап тастаан. Есенгелді бірер жас ана лкен трізді. Екеуіні басында да стін трт салалы кгілдір барытпен діптеген, ырды ызыл тлкісіні терісімен кмкерілген, андай трге болса да крік берер Араны слу бркі. стерінде — жааларына ара барыт стаан, жібін жіішке етіп иірген аппа тйе жн шекпен, аятарында — жара мсі, бттарында — сала лаш балатары оюланан кк барыт шалбар. Белдерінде — алтын жалатан арыс сйем кіселі, атаан кміс белбеу. Саржанны беліндегі жез саиналы кміс ында сабы сары мйізден соылан сегіз арыс а семсер. Есенгелдіні белбеуінде кішкентай ана кміс кездік, ай мйіз, алтынмен зерлеген арар шаша… Жанындаы аасы Есенгелдіге араанда Саржанны жауынгер жан екені бірден білінеді. Екеуіні де кзінен шбегін сынай араан шын снер емес. Отырандарына жептуір мезгіл болса да ойылан таамнан лі татып алан жо.
Кісі сырына ккі болан Бегдербек те слтандарды бл сыайын байап отыр.
— Алыыздар, алыыздар, — деді ол езу тартып клген болып, ана екеуіні ортасында тран шыны трауыштаы ыз емшектеніп сйірлене піскен жзімді мезей. — збекті жзімі сый-рметті басы.
— Рамет… — Саржан ернін жыбырлатты да ойды.
Сазарып отыран онатарыны кілін ктергісі келгендей шбегі таы да езу тартты.
— Бл жзім туралы аза пен збекті арасындаы алжыды естіген боларсыдар.
— Ж… жо. — Б жолы Есенгелді ернін жыбырлатты.
— Естімеседер айтып берейін, — Бегдербек лдекімді мысылдай клді, — бір аза пен бір збек дос болыпты. Аулына келген збекті аза ойын сойып, ымызын тосып бден сыйлапты. Жолы тсіп, аза шаара келсе, збек досы сый-рмет крсетіп алдына бір тегене жзім ойыпты. Брын жемісті жемеген аза, тасы кріп асай бастапты. омаай азаа не шыдасын, жзімні таусылып бара жатанын ааран сара збек:
— Алдыыздаыны атын юзім дейді, оны бйтіп бір-бірлеп зіп жейді, — деп аздап жеуді керек екенін ескертеді.
Сонда аза:
— И, мны бізде жзім дейді, бір жегенде жзін жейді, — деп саусатарын сала тсіпті.
гіме наан Есенгелді мен Саржан сыпайылы крсетіп езу тартты.
онатарымны кілін ктеріп болдым ой дегендей Бегдербек кенет абаын сл ткситті де, сзіні бетін бірден брып кетті.
— И, гіме бзау емізер… дегендей, енді бітім-келісімге кіріскен жн болар… неугіден бері сіздерді абылдамай жатанымызды себебін естіген шыарсыздар. Ханзаданы ктіп едік… Ол кісі бгін келді, азір саухат етіп, дем алып жатыр… Кешке менімен сйлеспек… рметті Мделіхана барар алдында сіздерді де тілектеріізді білгім келіп еді.
— Бізді тілегіміз Мделіханда емес, зіізде ой, — деді Есенгелді байсалды нменен.
— И, сіздерді тілектерііз менде, ал мені тілегім оан ханында, сонда не боланы? — шбегі аппа тістерін крсете клді. — Аллатаала, дниені домбыраны пернесіндей, бір нді бір нмен байланыстыра жаратса амал не? Алдияр тасырды не айтатынын кім біледі?
Саржан абаын шытты.
— Бл — бір сандыты ішінде бір санды, оны ішінде кйсандыты кебі ой…
— И, сол кй сандыты кілті оан ханыны олында емеc пе? — Бегдербек те абаын шытты. Оны алы абаы жабылып, айта ашылды. — ысыр сзді айтеміз, одан да не тілейтініізді айтыдар.
— Кімнен.
— Мделіханнан, менен.
— Бізді тілек зіізде, алдияр тасыр шбегі, — деді Саржан тікелей, — тілек біреу-а: сіздерді берген жауынгерлеріізді андай ерлік іске бара алатынын біз ана жылы з кзімізбен крдік ой. рине айдалада жатан аза елі шін збек аайына жан ию оай емес. Сондытан арамаыыздаы Сыр бойын, аратау, Сайрам, Шу, бойын жайлаан ыпша, оырат, Шымыр, Ысты, Сиым, Сыбан, Жаныс ауылдарынан сарбаз жинап елімізді, жерімізді орауа ммкіндік берііз.
Жылы жылы Араа Ммет лім шбегі алы скерді бастап барып, ар жаынан патша солдаттары шыанда Ташкентке арай ашанын Саржанны сз етіп траны шбегіне намады. Сол себептен ол алы абаын арс жауып Саржана тйіліп отыр.