Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
Алая Бегдербек бл ойын таы да жасырып, клімсіреген стіне клімсірей тсті.
— Бан Серазы хан алай арайды? Орта гізден оаша бзау арты демей ме? Бкіл азаты біріктіргеннен грі Кіші жзді зіні бауырына басып отыранын жасы крсе айтесідер? Онда Аллал хан айын атасыны сзін жерге тастай ала ма? — шбегі иылдай тірік клді. — зі жас тоалын жасы креді дейді ой. Кейде ойматай дниені алтын айматан да арты ны болатын деті…
— Серазы Кіші жзді ханы емес. Аллал оан ондай ат бергенмен Сер- азыа тек Табын мен Шекті рулары ана баынады. Бны зі екі шты жйт. Табын руыны кпшілігі азір Жоламан слтанны соында…
«Бсе,
Біра шбегі Жоламан жайын тез мытты. Ол сзді кенет клкі-сыа арнаа брды.
— кесін бір тайпа елге хан етердей Серазы мырзаны ызы андай еді? Басы алтын, арты кміс пе екен?
Мндай сраа жауап беруді ар кріп Есенгелді де, Саржан да ндемеді. Бларды ренжіп аланын аармаандай шбегі клімсіреген алпында:
— аза слтандары хан болуды жеіл дісін тапан екен, — деп алжыдай тсті. — Ммкін асым трені де слу…
Саржан олын семсер сабына алай апаранын аармай алды. Есенгелді сабырлы имылмен Саржанны арын ысты. Бегдербек срланып кетсе де, ештее сезбегендей клімсіреп сзді бтен жаа брды. — Ммкін асым трені Серазы секілді хандарды жатырмауыны бтен де себебі бар шыар. ызын беріп, хандыты сатып алу — слтандара насымды іс емес ой.
«Жо, жо, деді біра, ол ішінен, кенет бойын алып кеткен дірілін зер басып, бларды кзін тез рту керек… япырмай, кісі абылдайтын йге арулы адамды кіргіздірмеуді брын алай ойламаанмын? Бны бдан былай арай атты еске алу керек екен. Кім біледі, ашу стінде Саржан секілді бір ноай…»
шбегі зіні аат сйлеп аланын бірден аарды. Намысой Саржанны оыс имылынан іштей жаман шошыды. Енді ол бдан рі слтандармен гімелесуді еш ажеті жо деп тапты. Брі де айын болды. Тек слтандар сес алып кетпесін деп брынысынан да бетер клімсірей тсті.
— Ел амын ойлаан ер азаматтарды ашуын да, кпесін де тсіне алмаса алай жрт билей аламыз? — деді ол ана екеуіні бетіне ашы жзбен арап, — Саржан мырза, сізді кйігіізге де тсінем, сол себепті кейбір ызба сздеріізді де кешірем. збек азаа дос ел. Дос болмаса Ммет лім шбегі алты мы скерін ертіп Араа бара ма? — Ол енді яландай жерге арады, — олынан келмеген іске ол айыпты емес. Ммет лімні кнсін кешірідер. Ал сіздерді тілектеріізді бгін кешке хан иеме жеткізем.
— Егер ханзадасыз шешілмейтін болса, — деді абайлап сйлеп Есенгелді, — біз зіміз де о кісімен дидарласамыз ба, айтеміз? рине, сіз рсат етсеіз…
Бл сзге Бегдербек уанып аландай ишарат крсетті. «здеріні тілегін пайдалану керек. айткенмен де бларды тадырын бгін тнде шешкен жн».
Ал слтандара:
— Блары табылан аыл, — деді. — Хан иеме сіздерді абылдатуды з міндетіме алайын. Тек о кісі ерте оана айта жріп кетеді. Сондытан бгін жолыып аландары жн. Ммкін хан ием сіздерді кеш шаырып алар, жігіттерііз жата берсін, ал здерііз йытамай менен хабар ктііздер…
Ташкент шбегіні дуан сарайы онатар жататын рабаттан жептуір ашы болатын. Бл екеуіні ортасында сысыан жеміс аашы, глдер алаы, тынбай аан лайлы сулы атжал жатыр.
Есенгелді мен Саржан Бегдербекпен зірге ош айтысып диуан сарайдан шыып, шбегіні ішкі, сырты есіктердегі кзеттерінен тіп, здері жатан рабатына беттей беріп еді, оларды бір теректі жанында шбыртпалы Аыбай батыр мен Саржанны он тоыз жасар лы Ержан ктіп тр екен. Ержан кесіне тартан ат жаты, асары, талдырмаш келген бала жігіт. кесінен грі кзі шегірлеу, бойы шаындау. Ара салдарынша киінген. Басында кілі ндыз брік, стінде жібек белбеумен ыналан оалы мол жеді барыт шапан мен жара шалбар, аяында кміс зерлі биік кше етік.
Шбыртпалы Аыбай асым тре балаларыны соынан ерген, кедейден шыан батыр. Биыл отыз тртте, зор денелі, ткті аба, ара ср, шірек кз кісі. олдары баандай зын, саусатары анау-мынау адамды мадайынан бір шерткенде нсіз атыратындай салалы, жп-жуан. Саал-мрттан ада дерлік, тек иек астында селдір ана саалсыма бірдее бар. рдасы Кенесарыдан бастап зегілес серіктеріні брі оны «ксе» деп атайды. Сырт бейнесі ызбарлы, бір кргеннен-а кш иесі екені танылады.
стінде мол тігілген ара шекпен. Басында да тйе жн ара далбаай, бтында ара лын терісінен иленген жара шалбар. Аяында ке оныш саптама етік. Белінде тізесіне тиетін айы ара ылыш пен ап-ара болат семсер. Тек арасына немі таулы жретін болат аланы ана бозылт.
Аыбайды е сйікті аруы тоыз буынды, жез саиналы жуан айы найза. Ата мінгенде лан терісінен бзау тіс етіп рілген айыспен анжыасына байлап алады. Ал жай жргенде олына стайды. Бл найзасын Аыбайды жасы кретіні соншалы, ол кндіз олынан бір тсірмейді, тнде басына жас-танып жатады. Батырды денелілігі соншалы, биіктігі кіші-гірім тйедей, ататы Аылаына мінгенде, есекке мінген збектей, тізесі атыны олты тсын соып трады.
сті-басы ара оыр, темір тор сауытты Аыбайды тсі орасан суы, сонау шет кздер айтпас айсарлы, таусылмас айрат отындай жанады. андай жректі жан болса да, Аыбайды алаш кргенінде алпамсадай ызбарлы трінен сескенбай алан емес. Ал лдеалай тнде кездескен адам, ертегіні дуін кргендей жрегі жарылып кете жаздайтын. Оны есінде батыр тн йысынан шошып оятар бір быжы секілді мірбаи алатын.
араралыдан шыан Аыбайды кесі Олжабай батыра бір боталы тйе, жауа мінер бір ат, балаларына ст болар жалыз сиырдан бтен мал бітіп крген емес. Ал шешесі Есіл бойындаы Тараты руыны ызы еді. Б да адуынды, батыр мінезді йел болатын. Олжабай балалары ер жетпей дние салды. Шешесі Дметкен Аыбай, Манабай, Танабай, Мыбай атты трт баламен жесір алды. Е лкені Аыбай ол кезде она жаа жеткен. Балаларыны аттары кіле «баймен» бітсе де Олжабай дние саланда бларды бар малы боталы жалыз ара інген болды. Жошылытан бтен серігі жо айратты Дметкен, трт баланы амы шін, аайынны бермесін кшпен тартып алуа кірісті. олына сойыл стап зіндей кедей адамдарымен бірігіп араы тнде бай ауылдарды сояр соымын барымта етті.
Балапан яда не крсе шанда соны іледі, осындай жет ананы баулуында анаттанан Аыбай да батыр болып сті. Он сегіз жасынан асым тре балаларыны соынан ерді. Отыз тртке келгенше басынан талай айасты ткізді. азір Аыбайды суарылан кк темірдей бден пісіп, мейлінше айралан кезі.
Есенгелді мен Саржан асыпай аядап здерін обалжи ктіп тран Аыбай мен Ержанны асына келді. Аыбай гл-башаны ортасында лдеалай тра алан ара жартас трізді. Анандайдан дкие кзге тседі. Саржандар келе жатан жаа тесіле кз тастауына араанда обалжып траны айын. Біра сырын сыртына шыармай, н-тнсіз атып алан. Блар жаындаан кезде Ержан Есенгелдіге арап: